Henrik Ibsen
| Henrik Ibsen | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 20 Mart 1828 Skien, Norveç |
| Ölüm | 23 Mayıs 1906 (78 yaşında) Kristiania (Oslo), Norveç |
| Meslek | Yazar |
| Milliyet | Norveçli |
| Vatandaşlık | Norveç |
| Tür | Doğalcılık Gerçekçilik |
Etkilendikleri
| |
| İmza |  |
Henrik Ibsen (20 Mart 1828, Skien, Norveç - 23 Mayıs 1906, Kristiania (Oslo), Norveç), Norveçli oyun yazarı ve şair.
Eleştirel rasyonalizm edebiyat anlayışının tiyatrodaki öncüsü, çağdaş tiyatronun kurucularındandır. İzleyicilerin romantik oyunlara alışkın olduğu dönemde, gerçekçi oyunlar yazdı. Oyunlarında modern dünyaya ve insanlara getirdiği eleştiriler nedeniyle tepki gördü. Kadınların toplum içindeki yerlerini ve sosyal hayattaki itilmişliklerini, sanat eserlerinde ilk kullanan öncülerinden birisi oldu. Tüm oyunlarında bireyselliğin önemini ve her bireyin yaşamının bir noktasında topluma başkaldırması gerektiğini vurguladı. Oyunlarının yanı sıra 300 civarında şiiri bulunmaktadır.[1]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]1828 yılında Norveç'te küçük bir sahil kasabasında doğdu. Bir tüccar olan Knud Ibsen ile resme ve tiyatroya meraklı eşi Marichen Ibsen'in beş çocuğundan en büyüğüdür.[2] Kendisi sekiz yaşındayken babasının iflas etmesi üzerine ailesinin değişen yaşantısına uymakta büyük güçlük çekti.[3]
Henrik İbsen, 15 yaşında okulu bırakıp çalışmaya başladı. Altı yıl kadar Grimstad adlı kasabada bir eczanede çıraklık yaptı; boş zamanlarında şiir ve resim ile ilgilendi. 1849'da ilk oyunu "Katelina"'yı yazdı. 1850'de Üniversitesi'nde tıp öğrenimi görmek üzere sınavlara hazırlanmak için başkent Kristiania'ya (sonraki adı Oslo) taşındı; orada yazar ve sanatçılardan oluşan bir çevre edindi.[2] Katelina, arkadaşlarından Ole Schulerud sayesinde yayımlandı ancak fazla ilgi çekmedi.[2]
Ertesi yıl Norveçli kemancı Ole Bull'un Bergen'de kurduğu "Norveç Ttiyatrosu"'da Sahne Ozanı olarak atandıktan sonra oyun yazarlığına ağırlık verdi. Aralarında kendi eserlerinin de bulunduğu 180'den fazla oyunun sahnelenmesinde yer aldı.[4]
Tiyatronun mali sorunlar yaşaması üzerine parlamentoya yardım için başvuru yaptı ancak olumlu bir yanıt alamadı. Bunun üzerine bir süre daha maddi zorluklar içerisinde yaşayan Ibsen, yazdığı "Tatlı İsteyenler" oyunu ile ün kazandı. Aynı şekilde oyunun da beğenilmesi üzerine, parlamentodan maddi yardım aldı ve istediği yurt dışı gezilerine katılarak dünya tiyatroları üzerine gözlemler yapma fırsatı buldu.[3]
1858 yılında tanınmış bir yazarın kızı Suzannah Daae Thoresen ile evlendi. 1859 yılında Sigurd adında bir oğlu oldu.
Norveç Tiyatrosu'nun iflas etmesinden sonra 1863'te Kristiania Tiyatrosu'nda sanat danışmanı oldu. 1864 yılında dönemin en ünlü yazarı Björnstjerne Björnson'dan mali destek görerek yurt dışına gitti. Dört yıl Roma'da, 1891'e dek Dresden ve Münih'te kaldı. Zaman zaman Norveç'e dönse de 27 yıl yurt dışında yaşadı.
İlk büyük oyunu, Roma’da 1866 yılında yazdığı "Brand oldu. Oyunda dinsel bağnazlığı yüzünden sevmeyi ve görevlerini unutan Brand adlı genç bir rahibin trajedisini sergiledi. 1867 yılında yazdığı "Peer Gynt" ününü sağlamlaştırdı. Dünya tiyatro tarihinde bir başyapıt haline dönüşen Hedda Gabler adlı eserini 1890 yılında yazdı. Eser, ilk gösteriminin yapıldığı yıl olan 1891’de dönemin ahlaki yapısını bozduğu gerekçesiyle çok yoğun eleştiriler aldı. Oyundaki başkarakter Hedda'nın sadece sıkıntıdan evlenmiş olması eleştirilerin ana kaynağı idi. Çünkü o dönemde kadın evliliği seçemezdi. Evlilik toplumun dayattığı bir zorunluluktu ve her kadın mutlaka evlenmeliydi.
Eserleri, Avrupa’nın birçok dillerine çevrilip büyük sahnelerde oynanan Ibsen, 1891 yılında ülkesine bir edebi kahraman olarak döndü; büyük gösterilerle karşılandı. 23 Mayıs 1906 tarihinde Oslo'da 78 yaşında öldü.
Batı tiyatrosu üstünde derin etkiler bırakan ve dram sanatının en büyük ustalarından sayılan Ibsen, kendi konumunu şu sözlerle yansıtır:
| "Yeni bir evrenin yaratılışına katkısı olanların başında geldiğim söyleniyor. Bense, tam tersine, yaşadığımız çağın birçok nedenden ötürü ancak birtakım yeni şeyler doğurabilecek, sona ermiş bir çağ olarak nitelenebileceğine inanıyorum."[kaynak belirtilmeli] |
19. yüzyılın diğer büyük oyun yazarları gibi romantik, bireyci ve anarşist bir dünya görüşünün etkisinde yapıtlar vermiş olan Ibsen, yazdığı eleştirel gerçekçi oyunlarda toplum bireylerinin yanılsamalarını, nevrotik ve ruhsal çalkantılarını açığa sermiş; bireyin boşa çıkan yaşam uğraşını, toplumun dış yüzü ile iç yüzü arasındaki karşıtlığın yol açtığı çelişkilerin üstesinden gelemeyişini irdelemiştir.
Başlıca eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1866: Brand
- 1867: Peer Gynt
- 1869: Nora, Bir Bebek Evi
- 1881: Hortlaklar
- 1882: Bir Halk Düşmanı
- 1884: Yaban Ördeği
- 1886: Rosmersholm
- 1888: Denizden Gelen Kadın
- 1890: Hedda Gabler
- 1896: John Gabriel Borkman
- 1899: Biz Ölüler Uyanınca
- 1892: Yapı Ustası Solness
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Henrik Ibsen". Nasjonalbiblioteket (Norveççe). 1 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.
- ^ a b c "Henrik Ibsen". Biography.com sitesi. 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2019.
- ^ a b Orak, Yusuf Kerem. "Erkeklerin dünyasında Hedda Gabler". Haliç. Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2017. 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2019.
- ^ "Henrik İbsen: Modern Tiyatronun Kurucusu". 10layn.com sitesi. 27 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mart 2019.
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Güntekin, Reşat Nuri, 1934, İbsen Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Kanaat Kütüphanesi.
- Güvemli, Zahir, 1954, İbsen. İstanbul: Varlık Yayınevi.
