Haris bin Cebele
| V. Haris bin Cebele | |
|---|---|
| Hüküm süresi | y. 528 – 569 |
| Önce gelen | IV. Cebele bin Haris |
| Sonra gelen | III. Münzir bin Haris |
| Ölüm | 569 |
| Babası | IV. Cebele bin Haris |
Haris bin Cebele (Arapça: الحارث بن جبلة; Yunanca kaynaklarda [Flavios] Arethas (Grekçe: [Φλάβιος] Ἀρέθας);[1] sonraki İslami kaynaklarda Halid bin Cebele (Arapça: خالد بن جبلة)),[2][3] Bizans İmparatorluğu'nun doğu sınırında yaşayan, İslam öncesi Arap Hıristiyan kabilesi olan Gassaniler'in kralıdır. Bu isimdeki beşinci Gassani hükümdarıdır, y. 528'den 569'a kadar, herhangi bir Hristiyan Arap hükümdarı arasında en uzun saltanat sürendir ve Pers-Roma savaşlarında ve Süryani Ortodoks Kilisesi'nin işlerinde önemli bir rol oynamıştır. Bizans'a yaptığı hizmetlerden dolayı patrikios ve vir gloriosissimus unvanını almıştır.[4]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Erken dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]Haris, IV. Cebele'nin (Yunan kaynaklarında Gabalas) oğlu ve Palaestina Salutaris'in filarkı Abu Karab'ın (Abocharabus) kardeşiydi.[5][6] Babasının Thannuris Muharebesi'nde ölümünün ardından, muhtemelen 528'de Gassani hükümdarı ve Arabia Petraea ve Palaestina Secunda'nın filarşisi oldu. Kısa bir süre sonra (y. 529) Bizans imparatoru I. Justinianus (h. 527-565) tarafından, tarihçi Prokopius'un ifadesiyle "kral onuruna" yükseltildi ve İmparatorluğun Doğu'daki tüm Arap müttefiklerinin genel komutanı oldu. Grekçe: πατρίκιος καὶ φύλαρχος τῶν Σαρακηνῶν ("Sarazenlerin asilzadesi ve filarşisi"). Ancak asıl kontrol alanı başlangıçta Bizans'ın Arap sınırının kuzeydoğu kısmıyla sınırlı olabilir.[4][7][8][9] O zamanlar Bizanslılar ve onların Arap müttefikleri Sasani İmparatorluğu'na ve onların Arap yandaşları Lahmîler'e karşı İberya Savaşı'na katılıyorlardı ve Justinianus'un hamlesi, Arap kabilelerini kontrol eden güçlü Lahmî hükümdarı III. Münzir'in bir muadili yaratmak için tasarlanmıştı. Perslerle müttefiktir.[8][10]
Askeri kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bu sıfatla Haris, Bizanslılar adına İran'a karşı yaptıkları sayısız çatışmada savaşmıştır.[4] Zaten 528'de Münzir'e karşı cezalandırma seferine gönderilen komutanlardan birisidir.[12][13] 529'da geniş çaplı Samiriye isyanının bastırılmasına yardımcı olmuş ve 20.000 erkek ve kızı esir alarak köle olarak satmıştır. Belki de Haris'in bu çatışmaya başarılı bir şekilde katılması Justinianus'un onu en yüksek filark rütbesine yükseltmesine yol açmıştır.[14] Hiçbir kaynakta kendisinden açıkça bahsedilmese de, 530 yılında Bizans'ın Dara Muharebesi'nde kazandığı zaferde adamlarıyla birlikte yer almış olması mümkündür.[15] 531'de Callinicum Muharebesi'nde 5.000 kişilik Arap birliğine liderlik etmiştir. Gassani hükümdarına düşman olan bir kaynak olan Prokopius, Bizans'ın sağında konuşlanan Arapların Bizanslılara ihanet edip kaçarak onlara savaşa mal olduğunu belirtir. Ancak kayıtları genel olarak daha güvenilir olan İoannis Malalas, bazı Arapların gerçekten kaçmasına rağmen Haris'in kararlı olduğunu bildirir.[13][16][17] Prokopius'un Haris'e yönelttiği ihanet suçlaması, Belisarius'tan farklı olarak onun komutada kalması ve yılın ilerleyen dönemlerinde Martyropolis çevresindeki operasyonlarda aktif olması gerçeğiyle daha da zayıflamış görünmektedir.[18]
537/538 veya 539'da, Palmira'nın güneyinde, eski Strata Diocletiana yakınlarındaki topraklarda otlatma hakları konusunda Lahmîlerin Münzir'i ile çatıştı.[13][19][20] Taberî'nin daha sonraki anlatımlarına göre, Gassani hükümdarı Münzir'in topraklarını işgal etti ve zengin ganimetler ele geçirdi. Sasani imparatoru I. Hüsrev (h. 531-579), Bizanslılarla düşmanlığı yeniden başlatmak için bu anlaşmazlığı bahane olarak kullandı ve 540 yılında yeniden savaş başladı.[3] 541 seferinde Haris ve adamları, generaller Obur John ve Trajan komutasındaki 1200 Bizanslının eşliğinde Belisarius tarafından Asur'a bir baskına gönderildi. Sefer başarılı oldu, düşman topraklarının çok içine girdi ve çok fazla yağma topladı. Ancak bir noktada Bizans birliği geri gönderildi ve ardından Haris, Belisarius'la buluşmayı veya onun nerede olduğu konusunda bilgi vermeyi başaramadı. Prokopius'un anlatımına göre bu, ordu arasında bir hastalığın ortaya çıkmasının yanı sıra Belisarius'u geri çekilmeye zorladı. Prokopius ayrıca, Arapların ganimetlerini paylaşmak zorunda kalmaması için bunun kasıtlı olarak yapıldığını iddia ediyor. Ancak Gizli Tarih adlı eserinde Prokopius, Belisarius'un eylemsizliğine ilişkin, Gassani hükümdarıyla tamamen alakasız, farklı bir anlatım sunar.[13][21][22] y. 544/545, Haris, Yunancada Asouades olarak bilinen başka bir Arap filarşisi olan el-Esved ile silahlı çatışmaya karıştı.[23]
y. 546 itibaren iki büyük imparatorluk 545'teki mütarekeden sonra Mezopotamya'da barış içindeyken, Arap müttefikleri arasındaki çatışmalar devam etti. Ani bir baskında Münzir, Haris'in oğullarından birini yakaladı ve onu kurban ettirdi. Ancak kısa bir süre sonra Lahmîler, iki Arap ordusu arasındaki meydan savaşında ağır bir yenilgiye uğradı.[24][25][26] Münzir'in Suriye'ye defalarca baskınlar düzenlemesiyle çatışma devam etti. Bu baskınlardan birinde, Haziran 554'te Haris onunla, İslam öncesi Arap şiirinde kutlanan, Chalcis yakınlarında Lahmîlerin mağlup edildiği Yawm Halima ("Halime Günü") adlı belirleyici muharebede karşılaştı. Münzir savaş alanında öldü ama Haris de en büyük oğlu Cebele'yi kaybetti.[27][28]
Kasım 563'te Haris, halefiyetini ve sonunda sübvansiyonlarla satın alınan Lahmî hükümdarı Amr bin Hind'in kendi topraklarına yaptığı baskınları tartışmak için Konstantinopolis'te İmparator Justinianus'u ziyaret etti.[29][30][31] İmparatorluk başkentinde kesinlikle canlı bir izlenim bıraktı, özellikle de fiziksel varlığıyla: Efesli İoannes, yıllar sonra deliliğe düşen İmparator II. Justinus'un (h. 565-578) korktuğunu ve saklanmaya gittiğini kendisine "Arethas senin için geliyor" dendiğinde kaydeder.[32]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Haris 569'da rivayete göre bir deprem sırasında öldüğünde,[33] yerine oğlu III. Münzir bin Haris geçmiştir. Bundan yararlanan yeni Lahmî hükümdarı Kabus bin Münzir bir saldırı başlatmış, ancak kesin bir yenilgiye uğramıştır.[29][34]
Dini politikaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Haris, Bizanslı derebeylerinin aksine sadık bir Miafizciydi ve Kalkedon Konsili'ni reddetti. Haris, hükümdarlığı boyunca Suriye bölgesindeki Kalkedon karşıtı eğilimleri destekledi, kilise konseylerine başkanlık etti ve teolojiyle ilgilendi, altıncı yüzyılda Miafizit kilisesinin yeniden canlanmasına aktif olarak katkıda bulundu.[4][35] Böylece 542'de, Miafiz liderliğinin başını kesen yirmi yıllık zulmün ardından, Suriye'deki yeni Miafiz piskoposlarının kendi Miafizit eğilimleri iyi bilinen İmparatoriçe Theodora'ya atanması için çağrıda bulundu. Theodora daha sonra Jacob Baradaeus ve Theodore'u piskopos olarak atadı. Özellikle Yakup, paganları dönüştürerek ve Miafizit kilisesinin organizasyonunu büyük ölçüde genişletip güçlendirerek çok yetenekli bir lider olduğunu kanıtlayacaktı.[4][29][36]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Shahîd 1995, ss. 260, 294–297.
- ^ Shahîd 1995, ss. 216–217.
- ^ a b Greatrex & Lieu 2002, ss. 102–103.
- ^ a b c d e Kazhdan 1991, s. 163.
- ^ Martindale 1992, s. 111.
- ^ Shahîd 1995, s. 69.
- ^ Martindale 1992, ss. 111–112.
- ^ a b Greatrex & Lieu 2002, s. 88.
- ^ Shahîd 1995, ss. 84–85, 95–109.
- ^ Shahîd 1995, s. 63.
- ^ Shahîd 1995, s. 357.
- ^ Shahîd 1995, ss. 70–75.
- ^ a b c d Martindale 1992, s. 112.
- ^ Shahîd 1995, ss. 82–89.
- ^ Shahîd 1995, ss. 132–133.
- ^ Greatrex & Lieu 2002, ss. 92–93.
- ^ Shahîd 1995, ss. 133–142.
- ^ Shahîd 1995, s. 142.
- ^ Greatrex & Lieu 2002, s. 102.
- ^ Shahîd 1995, ss. 209–210.
- ^ Greatrex & Lieu 2002, ss. 108–109.
- ^ Shahîd 1995, ss. 220–223, 226–230.
- ^ Martindale 1992, ss. 112, 137.
- ^ Martindale 1992, ss. 112–113.
- ^ Greatrex & Lieu 2002, s. 123.
- ^ Shahîd 1995, ss. 237–239.
- ^ Martindale 1992, ss. 111, 113.
- ^ Greatrex & Lieu 2002, ss. 129–130.
- ^ a b c Martindale 1992, s. 113.
- ^ Greatrex & Lieu 2002, s. 135.
- ^ Shahîd 1995, ss. 282–288.
- ^ Shahîd 1995, s. 288.
- ^ Shahîd 1995, s. 337.
- ^ Greatrex & Lieu 2002, s. 136.
- ^ Shahîd 1995, ss. 225–226.
- ^ Greatrex & Lieu 2002, s. 112.
- Genel
- Greatrex, Geoffrey; Lieu, Samuel N. C. (2002). The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (Part II, 363–630 AD) (İngilizce). Londra: Routledge. ISBN 0-415-14687-9.
- Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
- Martindale, John R., (Ed.) (1992). The Prosopography of the Later Roman Empire: Volume III, AD 527–641 (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-20160-8.
- Shahîd, Irfan (1995). Byzantium and the Arabs in the Sixth Century, Volume 1 (İngilizce). Washington, DC: Dumbarton Oaks. ISBN 978-0-88402-214-5.
