İçeriğe atla

Hüseynkulu Sarabski

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Hüseynkulu Sarabski
Genel bilgiler
DoğumHüseynkulu Melik oğlu Rızayev
20 Mart 1879(1879-03-20)
Bakü, Rus İmparatorluğu
Ölüm2 Şubat 1945 (65 yaşında)
Bakü, SSCB
TarzlarOpera
MesleklerŞarkıcı, Oyuncu, Yönetmen, Pedagog

Hüseynkulu Melik oğlu Rızayev (Azerice: Hüseynqulu Məlik oğlu Rzayev; 20 Mart 1879 - 2 Şubat 1945), Azeri operacı, oyuncu, yönetmen. Hüseynkulu Sarabski Üzeyir Hacıbeyov'un Leyla ve Mecnun eserinde Mecnun'un ilk ve en ünlü ifacısı olmuş, bu rolde dört yüzden fazla oynamıştır.[1]

Hayatı ve yaratıcılığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Asıl soyadı Rzayev olan Hüseynkulu Melik oğlu, Bakü'nün İçerişehir semtinin Yeddiler mahallesinde doğmuştur. Dedesi Hacı Rza ve babası Melik gemi kaptanıydılar. Halk arasında kaptana "pişkah" denirdi. Hüseynkulu'nun babası İran, Haciterhan ve Hazar kıyısındaki çeşitli şehirlere seferler düzenlerdi. Bu seferlerden kazandığı gelir ancak ailenin geçimini sağlardı. 1881 yılında babası, Türkistan'da demiryolu inşaatı için malzeme taşırken gemi tüm mürettebatı ve yüküyle birlikte sulara gömüldü. Annesi ikinci evliliğini yaptıktan sonra Hüseynkulu'nun zor günleri başladı.[2]

Hüseynkulu Sarabski'nin terbiyesiyle çoğunlukla annesi Cevahir hanım ilgilenmiş ve oğluna ilk eğitimi vermeye çaba göstermiştir. Önce İçerişehir'deki Şah Camii’nin yanında, 9 numaralı evde yaşayan Anagız’dan temel dini eğitim almış, ardından bu eğitime Mesmehanım’ın yanında devam etmiştir. Ancak mollalığa eğilimli olmayan Hüseynkulu, çerekəni (temel dini eğitim) tamamlayamamıştır. Üvey babası onu kapalı çarşıda kalpakçı Baba'nın yanına çırak olarak vermiştir. Daha sonra bir duvar ustasının yanında çırak olmuş, harç taşımıştır ve bir süre beyaz taş oymacısına çıraklık yapmıştır.[3][4]

Güzel sesi ve etkileyici avazı sayesinde Muharrem ayındaki teziyelerde mersiyeler okur, şebih (dini) oyunlarına katılırdı. 1897'de Bakü’nün zenginlerinden Hacı Zeynalabdin Tagıyev’in açtığı kursta Rusça öğrenmiş ve ertesi yıl Habib Bey Mahmudbeyov’un okulunun ikinci sınıfına kabul edilmiştir. Okuldayken taş ambarlarında marka vurma işi yapmış ve aylık 15 manat maaş almıştır. Bir süre "Paşa Dadaşov" gemisinde denizci olarak çalışmış, Ağ şehirde elektrik santralinde mühendis yardımcısı olarak görev almıştır. Onu tiyatroya, amatör oyuncular Murad Muradov ve Mehdi Bey Cabbarlinski yönlendirmiştir.[5]

Kariyeri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hüseynkulu Sarabski (Rzayev) sahneye ilk kez 1902 yılında, 1 Temmuz’da çıktı. Neriman Nerimanov’un "Nadanlık" adlı dramında Resul rolü, geleceğin güçlü sanatçısının ilk sahne karakteri oldu. "Müslüman Dram Cemiyeti"nde aktörlük yaptı. "Şirket" adı verilen ve Türkçe kelimenin yasaklanmasından dolayı Müslüman kelimesiyle değiştirilmiş dram grubu iki-üç ayda bir toplanarak gösteriler düzenlerdi. Hüseynkulu Sarabski 1906’dan 1919’un sonbaharına kadar "Müslüman Dram Cemiyeti", "Nicat" ve "Sefa" kültür-aydınlanma cemiyetlerinin dram gruplarında, kendi kurduğu "Müslüman Opera Grubu"nda, "Zülfüqar Bey ve Üzeyir Bey Hacıbeyov Kardeşler Müdürlüğü"nde, Abbas Mirza Şerifzade'nin yönettiği "Müslüman Aktörler İttifakı"nda aktörlük ve yönetmenlik yaptı. 1919’un 24 Ekim’inde bugünkü Akademik Milli Dram Tiyatrosu "Hükümet Türk Tiyatrosu" adıyla faaliyete başladığında, Hüseynkulu Sarabski onun grubunun önde gelen aktörlerinden biri oldu.[6]

1925’in Ağustos ayında opera grubu Akademik tiyatrodan ayrılarak "Rus Operası" adı verilen topluluğun bünyesine geçti ve bu topluluğun öncülerinden biri de Hüseynkulu Sarabski oldu. Sonraları "Rus Operası" Azerbaycan Devlet Opera ve Bale Tiyatrosu adını aldı ve Sarabski ömrünün sonuna kadar bu sanat mabedinin en ileri gelen aktörlerinden biri oldu. Üzeyir Bey Hacıbeyov’un Azerbaycan milli operasının temel taşı olan "Leyli ve Mecnun" eserinde Mecnun’un ilk ve en görkemli icracısıdır. Bu rolde 400’den fazla kez sahne aldı. Kendisi hem dram eserlerine hem de opera ve operetlere defalarca sahne düzenlemeleri yaptı. Mecnun rolüne Üzeyir Bey’in önerisiyle davet edildi. Büyük besteci onu Heinrich Heine'nin "El Mansur" dramının gösterisinde Arap rolünde "Hicaz" makamında şarkı söylerken görmüş ve beğenmişti.[7]

Ayrıca dramaturji ile de uğraşmıştır. 1906'dan itibaren yazdığı "Cehalet", "Arayan Bulur", "Ne Dökersen Aşına, O da Çıkar Kaşığına" adlı oyunları çeşitli tiyatro gruplarında sahnelenmiştir. Başlıca dramatik rolları: Dursuneli ("Dursuneli ve Ballıbadı", Sultan Mecid Genizade), Mesteli Şah, Asker Bey ("Mösyö Jordan ve derviş Mesteli Şah" ve "Hacı Kara", Mirza Feteli Ahundzade), El Mansur ("El Mansur", Heinrich Heine), Ferhad ve Zuhhak ("Demirci Kave", Şemsettin Sami), Hacı Gamber ve Eşref Bey, Fehreddin ("Hacı Gamber" ve "Müsibet-i Fehreddin", Necef Bey Vezirov), Kurban, Necef Bey, Ceferkuli Han, Ferhad ("Peri Cadı", "Dağılan Tefak", "Ağa Mehmet Şah Kaçar" ve "Talihsiz Genç"), Lyapkin-Tyapkin ve Şpekin ("Müfettiş", Nikolay Gogol), Montano ve Yago ("Othello", William Shakespeare), Ağacavad ve Kulu, Nadir Şah ve Şah Tahmas ("Şamdan Bey" ve "Nadir Şah", Neriman Nerimanov), Şvaytser ("Kaçaklar", Friedrich Schiller), Derviş ("Emir Ebul Ula", Hüseyin Bedreddin ve Mehmet Rüfet), Zevvar ("Said ibn Bekkas", Mirza Mehmet Ahundzade).[1]

Hüseynkulu Sarabski, dahi Üzeyir Bey Hacıbeyov’un "Rüstem ve Söhrab" (12 Kasım 1909) operası ve "Arşın Mal Alan" (25 Ekim 1913) operetinin ilk yönetmenidir. Üzeyir Bey ve Zülfügar Bey Hacıbeyov’un tüm müzik eserlerine Bakü, Tiflis, İrevan'da defalarca sahne düzenlemeleri yapmıştır. Hacıbeyov kardeşlerinin yönetiminde olan truppanın Mayılov Tiyatrosu'nda gösterdiği Müslüm Maqomayev’in "Şah İsmayıl" operası, 7 Mart 1919’da besteci ve Hüseynkulu Sarabski’nin adına oynandı.[2]

Sarabski, çoğunlukla Bakü, ayrıca Tiflis, İrevan, Derbend, Batum turnelerinde "Ölüler" (Celil Memmedkuluzade), "El Mansur" (Heinrich Heine), "Napolyon Savaşı ve Moskova Yangını" (Bahmetov), "Yezid ibn Muaviye" (Mehdi Bey Hacinski), "Emir Ebul Ula" (Hüseyin Bedreddin ve Mehmet Rüfet), "Cehalet" (Hüseynkulu Sarabski), "Peri Cadı" (Ebdürrehim Hagverdiyev), "Han-Han" (Haşım Bey Vezirov), "Dil Bela" ("Şamdan Bey", Neriman Nerimanov), "Molla Nasreddin" (Gulamrza Şerifzade), "Horhor", "Akşam Sabır Hayırlıdır" (Sultan Mecid Genizade) oyunlarına sahne düzenlemeleri yapmıştır. "Ölüler", "Napolyon Savaşı" ve "Peri Cadı", en iyi sahne düzenlemeleri olarak kabul edilir.[2]

Üzeyir Bey Hacıbeyov’un "Leyli ve Mecnun" (Mecnun. Bu rolü ilk kez 12 Ocak 1908'de Tağıyev tiyatrosunda Hüseyn Ereblinski'nin yönetiminde oynadı), "Rüstem ve Söhrab" (Rüstem), "Şah Abbas ve Hurşid Banu" (Şah Abbas), "Aslı ve Kerem" (Kerem), "Şeyh Senan" (Şeyh Senan), "Koca Karı ve Koca Adam" (Mercan Bey), "Meşedi İbad" (Server), "Arşın Mal Alan" (Asker), Zülfügar Bey Hacıbeyov’un "Aşık Garip" (Aşık Garip), "Evliyken Bekar" (Orduxan Bey), "Ellisinde Genç" (Hüsrev ve Muhtar Bey), Müslüm Bey Maqomayev’in "Şah İsmayıl" (Şah İsmayıl), Hacıbaba Şerifov'un metni ve David Slavinski'nin müzik düzenlemesiyle "Mehr ve Mah" (Mehr) opera ve operetlerinin çeşitli düzenlemelerinde başrolleri üstlenmiştir.[5]

1932'den 1945’e kadar Azerbaycan Devlet Konservatuvarı ve Asaf Zeynallı Bakü Müzik Okulu'nda mugam sanatında dersler verdi ve Hüseynağa Hacıbababeyov, Memmedtagı Bağırov, Elövsat Sadıqov gibi şarkıcı oyuncuları Mecnun ve Kerem rollerine hazırladı. 1917’de Bakü’de "Film" anonim şirketinin çektiği "Arşın Mal Alan" filminde Asker rolünde ve "Sebuhi" filminde Aşık rolünde yer aldı.[8]

Hüseynkulu Sarabski, Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Emektar Sanatçısı (1926) ve Halk Sanatçısı (1932) unvanlarıyla ödüllendirilmiştir. Mezarı Bakü'deki Fahri Hıyaban'dadır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "Hüseynkulu Sarabski". 7 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2012. 
  2. ^ a b c The Memoirs of Actor Sarabski (1879–1945) by Farid Alakbarov. Azerbaijan International. Autumn 2002 (10.3). Retrieved 3 May 2007
  3. ^ (Azerice) Huseyngulu Sarabski by Rana Mammadova. Musiqi dunyasi
  4. ^ (Rusça) Huseyngulu Sarabski 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Axtar.az
  5. ^ a b "Hüseynqulu Sarabski". 25 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2017. 
  6. ^ "AZƏRBAYCAN TEATRI 140". www.anl.az. 1 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2024. 
  7. ^ "Hüseynqulu Sarabski - Azərbaycan səhnəsinin əfsanəvi Məcnunu". Bakuplus.az (Azerice). 16 Şubat 2022. Erişim tarihi: 31 Ekim 2024. 
  8. ^ "Səhnəmizin əfsanəvi Məcnunu - Hüseynqulu Sarabski". Xalq Cəbhəsi Qəzeti | Bütöv Azərbaycanın qəzeti (Azerice). 2 Şubat 2024. 2 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2024. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Hüseynkulu_Sarabski&oldid=34215852" sayfasından alınmıştır