Glifosat
Glifosat (IUPAC adı: N-(fosfonometil)glisin), geniş spektrumlu bir sistemik herbisit ve desikanttır. Bir organofosfor bileşiği olan madde, özellikle bitksel bir enzim olan 5-enolpiruvilshikimat-3-fosfat sentazı inhibe ederek etki eden bir fosfonattır. Yabancı otları, özellikle de mahsullerle rekabet eden tek yıllık geniş yapraklı yabani otları öldürmek için kullanılır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]1970 yılında Monsanto kimyageri John E. Franz tarafından maddenin herbisit özellikleri keşfedilmiş, şirket 1974'te Roundup ticari adı altında tarımsal kullanım için pazara sunmuştur. Monsanto'nun glifosat üzerinde sahip olduğu ABD ticari patenti 2000 yılında sona ermiştir.
Çiftçiler, özellikle Monsanto glifosata dayanıklı Roundup Ready ekinlerini piyasaya sürdükten sonra, ekinleri öldürmeden yabancı otları öldürmelerini sağlayan glifosatı hızla yabani ot kontrolü için kullanmaya başlamıştır. 2007 yılında glifosat, ABD'nin tarım sektöründe en çok, ev ve bahçede, sanayide ve ticari uygulamalarda ise 2,4-D sonrasında ikinci en çok kullanılan herbisit olmuştur.[1] 1970'lerin sonlarından 2016'ya kadar, dünya genelinde glifosat bazlı herbisitlerin (GBH'ler) uygulama sıklığı ve hacminde 100 kat artış meydana gelmiş olup, gelecekte de daha fazla artış beklenmektedir.
Etki mekanizması
[değiştir | kaynağı değiştir]
Glifosat bitkinin yeşil kısımlarından ve minimal olarak da köklerden emilir ve büyüme noktalarına taşınır. Üç aromatik amino asidin (tirosin, triptofan ve fenilalanin) sentezinde yer alan bir bitki enzimini inhibe eder ve bu nedenle glifosat, sadece aktif olarak büyüyen bitkiler üzerinde etkilidir. Çiftçilerin, ürünleri tarlada büyürken yabani otlara karşı herbisit olarak glifosat kullanımına olanak sağladığından ötürü artan sayıda ürün, glifosata toleranslı olacak şekilde genetik olarak modifiye edilmektedir (örneğin; Roundup Ready soya fasulyesi, Monsanto tarafından da üretilen ilk Roundup Ready ürünü).
Tıbbi etkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Glifosat ve Roundup gibi formülasyonlar dünya çapında otoriteler tarafından onaylanmış olmasına rağmen, glifosatın küresel kullanımının artması ile maddenin insanlar ve çevre üzerindeki etkileriyle ilgili endişeler devam etmektedir.[2] Memeliler için glifosat, "düşük ila çok düşük toksisite" kategorisi altında sınıflandırılır. Glifosatın LD50 değerleri sıçanlar için 5.000 mg/kg, farelerde 10.000 mg/kg ve keçilerde 3,530 mg/kg'dır.[3]
Kanser
[değiştir | kaynağı değiştir]Ulusal ve uluslararası pestisit düzenleyici kurumlar ve bilimsel kuruluşlar arasındaki bilimsel fikir birliği, glifosatın etiketine uygun bir şekilde kullanımının insanlarda kanserojen etki göstermediği yönündedir.[4] Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi, Kasım 2015'te “maddenin genotoksik olma ihtimalinin (DNA'ya zarar verme olasılığı) veya insanlarda kanserojen bir etki oluşturmasının muhtemel olmadığı” sonucuna varmıştır.[5][6] Dünya Sağlık Örgütü ve FAO'nun ortaklaşa kurdukları böcek ilacı kalıntıları komitesi, 2016 yılında, glifosat formülasyonlarının kullanılmasının bir sağlık riski teşkil etmediğini belirten ve kronik toksisite için kabul edilebilir günlük maksimum alım limitlerini içeren bir rapor yayınladı.[7] Avrupa Kimyasal Ajansı (ECHA) glifosatı ciddi göz hasarına neden olan ve sudaki yaşam için toksik olarak sınıflandırmıştır, ancak kanserojen, mutajen, üreme için toksik veya spesifik organlara toksik etki gösteren bir madde olduğuna dair kanıtlar bulamamıştır. Buna karşılık uluslararası fikir birliğinin aksine bir kuruluş, Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC), Mart 2015'te glifosatı epidemiyolojik çalışmalara, hayvan çalışmalarına ve in vitro çalışmalara dayanarak "insanlarda muhtemelen kanserojen " (kategori 2A) şeklinde sınıflandırmıştır,[8] ancak bu sınıflandırma çeşitli kişi ve kuruşlar tarafından eleştirilmişir..[9][10]
Tazminat davaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Bayer firması tarafından üretilen, dünyanın pek çok ülkesinin yanı sıra Türkiye'de de yabani otları kurtumak için kullanılanan ve glifosat içeren, Roundup isimli tarım ilacının. lenf kanserine yol açtığı yolunda, ABD'e Bayer aleyhine açılan 125 bin dava sonrası, firma, davacılara 10,9 milyar USD ödemeyi kabul etti.[11]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ United States EPA 2007 Pesticide Market Estimates Agriculture 12 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Home and Garden 16 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Myers JP, Antoniou MN, Blumberg B, Carroll L, Colborn T, Everett LG, Hansen M, Landrigan PJ, Lanphear BP, Mesnage R, Vandenberg LN, vom Saal FS, Welshons WV, Benbroo CM (17 Şubat 2016). "Concerns over use of glyphosate-based herbicides and risks associated with exposures: a consensus statement". Environmental Health. 15 (19). s. 13. doi:10.1186/s12940-016-0117-0. PMC 4756530 $2. PMID 26883814.
- ^ "Glyphosate technical fact sheet (revised June 2015)". National Pesticide Information Center. 2010. 28 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2015.
- ^ Tarazona, Jose V.; Court-Marques, Daniele; Tiramani, Manuela; Reich, Hermine; Pfeil, Rudolf; Istace, Frederique; Crivellente, Federica (3 Nisan 2017). "Glyphosate toxicity and carcinogenicity: a review of the scientific basis of the European Union assessment and its differences with IARC". Archives of Toxicology. 91 (8). ss. 2723-2743. doi:10.1007/s00204-017-1962-5. PMC 5515989 $2. PMID 28374158.
- ^ "European Food Safety Authority – Glyphosate report" (PDF). EFSA. 17 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mayıs 2016.
- ^ "Glyphosate: EFSA updates toxicological profile | European Food Safety Authority". Efsa.europa.eu. 7 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2016.
- ^ "Report of the Joint Committee on Pesticide Residues, WHO/FAO, Geneva, 16-May, 2016" (PDF). 30 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Aralık 2019.
- ^ "Glyphosate" (PDF). IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans. Cilt 112. International Agency for Research on Cancer. 11 Ağustos 2016. 30 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Temmuz 2019.
- ^ "Pourquoi les fausses sciences gouvernent le monde (et pourquoi il faut mettre un terme à ce règne)". Slate.fr (Fransızca). 23 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2016.
- ^ Ed Yong (26 Ekim 2015). "Why is the World Health Organization so bad at communicating cancer risk?". The Atlantic. 12 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2015.
- ^ BBC Türkçe (25 Haziran 2020). "Bayer, Türkiye'de de satılan yabani ot ilacı Roundup için davacılara 10,9 milyar dolar ödeyecek". BBC. Erişim tarihi: 10 Ekim 2024.
