Evrimsel psikoloji
Evrimsel psikoloji (EP), bellek, algı, dil gibi psikolojik özellikleri çağdaş evrimsel bir bakış açısıyla inceleyen bilim dalıdır. Evrimsel psikoloji, bunun yanında insanın hangi psikolojik özelliklerinin, ne tür bir uyarlanma geliştirdiğini, yani doğal seçilim veya cinsel seçilimin işlevsel sonuçlarını belirlemeye çalışır. Kalp, akciğer ve bağışıklık sistemi gibi fizyolojik mekanizmalar hakkındaki uyarlanımcı düşünce ile evrimsel biyolojideki düşünce ortaktır.
Evrimsel psikoloji, zihnin vücudun farklı işlevler sunan farklı birimsel uyarlamaları ile benzer bir modüler yapıya sahip olduğunu savunduğundan, psikolojideki aynı düşünce ile uyuşur. Evrimsel psikologlar, insan davranışlarının birçoğunun, insanın atalarının yaşadığı çevre ve ortamlarda kendini tekrarlayan sorunları çözmek için evrilmiş olan Psikolojik adaptasyonun bir ürünü olduğunu savunurlar.[1] Psikoloji alanında adaptasyonist yaklaşımların etkisi güncel araştırmalar sayesinde giderek artmaktadır.[2][3]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Evrimsel psikolojinin tarihsel kökleri Charles Darwin'in doğal seçilim teorisindedir. Türlerin Kökeni'nde Darwin, psikolojinin evrimsel bir temel geliştireceğini öngördü:
Uzak gelecekte çok daha önemli araştırmalar için açık alanlar görüyorum. Psikoloji, her bir zihinsel gücün ve kapasitenin dereceyle elde edilmesi için gerekli olan yeni bir temele dayanacaktır.[a] -Charles Darwin, Türlerin Kökeni.
Daha sonraki kitaplarından ikisi hayvan duyguları ve psikoloji üzerine çalışmaya ayrılmıştı; 1871'de İnsanın Türeyişi ve 1872'de İnsan ve Hayvanlarda Duyguların İfadesi. Darwin'in çalışması William James'in psikolojiye işlevselci yaklaşımına ilham verdi.[3] Darwin'in evrim, adaptasyon ve doğal seçilim teorileri, beynin neden bu şekilde işlediğine dair fikir verdi.[4][5]
Evrimsel psikolojinin içeriği, bir yandan biyolojik bilimlerden (özellikle eski insan ortamları, paleoantropoloji ve hayvan davranışı ile ilgili olarak evrim teorisi) ve diğer yandan insan bilimlerinden, özellikle psikolojiden kaynaklanmaktadır.
Akademik disiplin olarak evrimsel biyoloji, 1930 ve 1940'larda modern evrimsel sentez ile ortaya çıktı.[6] 1930'larda hayvan davranışı çalışması, Hollandalı biyolog Nikolaas Tinbergen ve Avusturyalı biyologlar Konrad Lorenz ve Karl von Frisch'in çalışmasıyla ortaya çıktı.
William Donald Hamilton'un kapsayıcı fitness ile Robert Trivers'in[7] karşılıklılık ve ebeveyn tayini hakkındaki teorileri, psikoloji ve diğer sosyal bilimlerde evrimsel düşüncenin kurulmasına yardımcı oldu. 1975 yılında Edward O. Wilson, Sociobiology: The New Synthesis adlı kitabında Lorenz ve Tinbergen'in eserlerini temel alan evrim teorisini hayvan ve sosyal davranış çalışmaları ile birleştirdi.
1970'lerde, etolojiden iki ana dal gelişti. İlk olarak, hayvan sosyal davranışı üzerine yapılan çalışma, 1975 yılında Edward O. Wilson tarafından "tüm sosyal davranışların biyolojik temelinin sistematik olarak incelenmesi"[8] ve 1978'de "nüfus biyolojisi ve evrim teorisinin sosyal örgütlenmeye yayılması"[9] olarak tanımlanan sosyobiyolojiyi üretti. İkincisi, sosyal davranışlara daha az vurgu yapan davranışsal ekoloji; hayvan ve insan davranışlarının ekolojik ve evrimsel temellerine odaklanmıştır.
1970'lerde ve 1980'lerde üniversite bölümleri evrimsel biyoloji terimini dahil etmeye başladılar. Modern evrimsel psikoloji dönemi, özellikle Donald Symons'ın 1979 tarihli The Evolution of Human Sexuality ve Leda Cosmides ile John Tooby'nin 1992 tarihli The Adapted Mind tarafından başlatılmıştır.[3] David Buller, "evrimsel psikoloji" teriminin bazen Santa Barbara okulundan belirli araştırmacıların belirli metodolojik ve teorik taahhütlerine dayanan araştırmaları ifade ettiğini görmüştür, bu nedenle bazı evrimsel psikologlar kendi çalışmalarına "insan ekolojisi", "insan davranışsal ekolojisi" veya "evrimsel antropoloji" demeyi tercih ederler.[10]
Psikolojiden, gelişimsel, sosyal ve bilişsel psikolojinin birincil akımları vardır. Genetiğin ve çevrenin davranışlar üzerindeki göreceli etkisinin bir ölçüsünün oluşturulması, davranışsal genetiğin ve varyantlarının merkezinde, özellikle de genler, nörotransmitterler ve davranışlar arasındaki ilişkiyi inceleyen moleküler düzeyde çalışmalar olmuştur. 1970'lerin sonunda ve 1980'lerin başında geliştirilen İkili kalıtım teorisi, insan davranışının iki farklı ve etkileşen evrimsel sürecin ürünü olduğunu açıklamaya çalışarak biraz farklı bir perspektif ortaya koyar: Genetik evrim ve kültürel evrim. İkili kalıtım teorisi, bazıları tarafından insan olgularını vurgulayan görüşler ile kültürel çeşitliliği vurgulayan görüşler arasında bir "orta yol" olarak görülür.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Orijinal hâli: In the distant future I see open fields for far more important researches. Psychology will be based on a new foundation, that of the necessary acquirement of each mental power and capacity by gradation. Light will be thrown on the origin of man and his history.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Confer et al. 2010; Buss, 2005; Durrant & Ellis, 2003; Pinker, 2002; Tooby & Cosmides, 2005
- ^ Wright, Robert C. M. (1995). The moral animal: evolutionary psychology and everyday life. New York: Vintage Books. ISBN 978-0-67976-399-4.
- ^ a b c Schacter, Daniel L, Daniel Wegner and Daniel Gilbert. 2007. Psychology. Worth Publishers. 0-7167-5215-8 9780716752158 ss. 26-27
- ^ Schacter, Daniel L. (10 Aralık 2010). Psychology 2nd Ed. Worth Publishers. ISBN 978-1-4292-3719-2.
- ^ Schacter, Daniel L.; Gilbert, Daniel T.; Wegner, Daniel M. (2011). Psychology (2 bas.). New York, NY: Worth Publishers. s. 26.
- ^ Sterelny, Kim. 2009. In Ruse, Michael & Travis, Joseph (eds) Wilson, Edward O. (Foreword) Evolution: The First Four Billion Years. Harvard University Press, Cambridge, Ma. 978-0-674-03175-3. s. 314.
- ^ Trivers, R. L. (1971). "The Evolution of Reciprocal Altruism". The Quarterly Review of Biology. 46 (1): 35-57. doi:10.1086/406755. JSTOR 2822435.
- ^ Wilson, Edward O. 1975.Sociobiology: The New Synthesis. 1 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Harvard University Press, Cambridge, Ma. 0-674-00089-7 s. 4.
- ^ Wilson, Edward O. 1978. On Human Nature. Harvard University Press, Cambridge, Ma.
- ^ Buller, David J. Adapting minds: Evolutionary psychology and the persistent quest for human nature. MIT press, 2006, s.8
