İçeriğe atla

Erivan Kalesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Erivan Fortress
Hrazdan Nehri'nin sol kıyısı
(bugün yerinde Ararat Şarap Fabrikası var)
Ermenistan Erivan
Koordinatlar40°10′23″N 44°30′10″E / 40.173056°K 44.502778°D / 40.173056; 44.502778
Yapı tarihçesi
İnşa1582–83 (1582–83)[1]
Yıkılışı1860'lar-1930'lar [kaynak belirtilmeli]
Muharebe/savaşlar1623-1639 Osmanlı-Safevî Savaşı
1723-1727 Osmanlı-İran Savaşı
1730-1732 Osmanlı-Safevî Savaşı
1826-1828 İran-Rus Savaşı
Garnizon bilgisi
KullananlarErivan Hanlığı seat (1827'ye kadar)
Ermeni Oblastı valisi (1828–40) Erivan Guberniyası valisi (1850–64)
1827'de İvan Paskeviç liderliğindeki Rus kuvvetleri tarafından Erivan kalesinin kuşatılması, Franz Roubaud tarafından yapılmıştır.
Serdar Sarayı'ndaki Aynalar Salonu (Şushabend-ayna).

Erivan Kalesi (Azerbaycanca; İrəvan qalası, Ermenice; Երևանի բերդը, Yerevani berdë; Farsça: قلعه ایروان, Ghale-yi İrevan; Rusça: Эриванская крепость, E'rivanskaya krepost), Erivan'da 16. yüzyıldan kalma bir kaleydi.

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Erivan Kalesi Planı, 1827

Kale, Osmanlı yönetimi sırasında 1582-83 yıllarında Serdar Ferhat Paşa tarafından yaptırılmıştır.[1][2][3] Kale, 1679'da bir depremle yıkılmıştır. Depremden sonra, Erivan'ın Safevi valisi Zal Han, kale ve Serdar Sarayı da dahil olmak üzere Erivan'ı yeniden inşa etmek için Şah'tan yardım istedi.

12 Temmuz 1679'da Azerbaycan'ın Safevi naip yardıcısı (tarihi Azerbaycan, İran Azerbaycanı olarak da bilinir), Mirza İbrahim, Erivan'ı ziyaret etti. Erivan valisinin ikametgâhı olan kaleyi restore etmeye yönlendirildi. Gence, Agulis ve Daşt'tan (Nahçıvan) birçok köylü, kaleyi yeniden inşa etmek için Erivan'a taşındı. Zorla çalıştırma kışa kadar devam etti. Daha sonra Şah herkesin evlerine dönmesine izin verdi. Erivan Kalesi'nin yeniden inşası tamamlanmamıştı. Daha sonraki yıllarda devam ettirilip bitirilmiştir. Ekim 1827'de, 1826-1829 Rus-İran Savaşı sırasında, Rus ordusu İvan Paskeviç liderliğinde Erivan'ı ele geçirdi ve o zamandan beri Erivan Kalesi, 1930'larda tamamen yıkılana kadar askeri amaçlarla kullanılmadı.

1853'te kale başka bir depremle yıkıldı. 1865 yılında kalenin toprakları, ilk loncanın tüccarı Nerses Tairyants tarafından satın alındı.[3] Daha sonra 1880'lerde Tairyants, kalenin kuzey kesiminde bir brendi fabrikası kurdu. Kale, 1930'larda Sovyet yönetimi sırasında tamamen yıkıldı, ancak savunma duvarlarının bazı kısımları hala duruyor.[4]

İç mekan

[değiştir | kaynağı değiştir]

Serdar'ın Sarayı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Saray, kalenin kuzeybatı kesimindeydi. Birçok bölümü olan kare geniş bir binaydı. Harem en büyük bölümlerden biriydi, 200 fit (61 m) uzunluğunda ve 125 fit (38 m) genişliğindeydi. Birçok odaya ve koridora bölünmüştü. Bu saray 1798 yılında Hüseyin-Ali Han'ın oğlu Mahmud döneminde yaptırılmıştır.[5]

Hanlar yenisini yaptığında, daha önce yapılan tüm saraylar yıkılmıştı. Sonuncusu 1798'de İran mimari tarzında inşa edilmiş olup, kornişi renkli camla kaplanmış "Şuşaband-ayna" ("Aynalı Salon") içerir. Tavan, parıldayan çiçek resimleriyle süslenmişti. Ve salonun duvarlarında tuval üzerine çizilmiş sekiz resim vardı: Feth Ali Şah, Hüseyin-Guli ve Hasan, Abbas Mirza, Feramerz, vb.[6][7]

Erivan'ın Ruslar tarafından ele geçirilmesinden sonra, sarayın salonlarından birinde Aleksandr Griboyedov'un ünlü komedisi Woe from Wit, askeri garnizon tarafından yazarın standında oynandı. Performansı anan mermer bir anıt plaket, şu anda kalenin bir zamanlar bulunduğu yerde bulunan Erivan Ağrı Şarap Fabrikası'ndadır.[8]

  • Serdar Sarayı'nın içi
    Serdar Sarayı'nın içi
  • Sirdars Köşkü'nün İç
    Sirdars Köşkü'nün İç
  • Azeri bir sanatçı Mirza Gadim Iravani tarafından Serdar Sarayı'nın duvar süslemesinden bir detay, 1828
    Azeri bir sanatçı Mirza Gadim Iravani tarafından Serdar Sarayı'nın duvar süslemesinden bir detay, 1828

Harem ve hamam

[değiştir | kaynağı değiştir]

Han'ın hareminin iç duvarları rengarenk desenlerle mermerle kaplanmıştır. Bir yüzme havuzu vardı; 32 metre uzunluğunda, 9 metre genişliğinde ve 3 arşın (2,1 metre) derinliğindeydi.[9]

Camiler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Abbas Mirza Camii

Erivan Kalesi'nin içinde iki İran camisi vardı. Biri Recep Paşa Camii idi; diğeri Abbas Mirza Camii idi. Recep Paşa Camii'nin kalıntıları 1930'larda Erivan'ın yeniden inşası çalışmalarının başlamasına kadar kaldı. Abbas Mirza Camii'nin sadece bir duvarı ayaktadır.

Recep Paşa Camii

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu cami, 1725 yılında Türk Recep Paşa hanı döneminde inşa edilmiştir. Güzel bir dış cepheye sahip 4 sütunlu kemerli büyük bir binaydı. İran egemenliği sırasında bir cephanelik olarak kullanıldı, çünkü Sünni bir camiydi ve yeni sahipleri İranlılar, Şii Müslümanlardı. 1827 yılında bu cami Rus Ortodoks kilisesine dönüştürülmüş ve Meryem Ana'nın adını almıştır.[10]

Abbas Mirza Camii (Serdar Camii)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu cami Şii camisiydi ve on dokuzuncu yüzyılın başında, Erivan Hanlığı'nın son hanı Hüseyin Han'ın saltanatı sırasında inşa edildi. Cephe, genellikle Azeri-İran mimari tarzında bulunan yeşil ve mavi camla kaplıydı. Erivan'ın Ruslar tarafından ele geçirilmesinden sonra cami cephanelik olarak kullanılmıştır.[11][12][13][14][15] Sovyet döneminde cami, diğer dini yapılarla birlikte (Ermeni kiliseleri, tapınakları ve manastırları) terkedilmiş durumdaydı ve şu anda caminin sadece iskeleti durmaktadır.[16][17]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b (Ermenice) ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՇԱՐԺ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՑՈՒՑԱԿ (State List of the Immovable Historical and Cultural Monuments of the City of Yerevan) 20 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "arlis.am" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  2. ^ Arutyunyan, V. “Yerevan”, Moscow, 1968, p. 18
  3. ^ a b "History of the Erivan Fortress". 31 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2010. 
  4. ^ (Ermenice) Բերդերը Webarşiv şablonunda hata: |url= value. Boş.
  5. ^ Hovhannes Shahkhatunyants, Ստորագրութիւն Կաթուղիկէ Էջմիածնի և հինգ գաւառացն Արարատայ, vol 2, p. 52
  6. ^ (Rusça) Прикосновение к истории 8 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  7. ^ (Ermenice) T. Kh. Hakobyan, The History of Yerevan (Երևանի պատմությունը (1801 — 1879 թթ.)), pp. 240-42
  8. ^ [Armenian etudes] |çeviri-başlık= kullanmak için |başlık= gerekiyor (yardım) (Ermenice). Erivan: «Սովետական գրող». 1979. ss. 283-84 http://armenianhouse.org/avetisyan/yerevan-1.html |url= eksik başlık (yardım). 14 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022. 
  9. ^ (Rusça) I. Chopin, Historical monuments of the Armenian Oblast (Исторический памятник Армянской области), p. 867
  10. ^ (Ermenice) Hakobyan, Tadevos. ԵՐԵՎԱՆԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆԸ (1500–1800 ԹԹ. 19 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (English: History of Yerevan (1500-1800), 1979, Yerevan State University. p. 370
  11. ^ Chopin, Historical monuments of the Armenian oblast (Исторический памятник Армянской области), p. 867
  12. ^ (Ermenice) Gevont Alishan, Ayrarat. (Այրարատ), p. 311
  13. ^ Lynch, Harry F.B. Armenia, travels and studies, volume 1, Longman, Green & Co., 1901, Harvard University, p. 283
  14. ^ (Ermenice) Shahaziz, Yervand. Old Yerevan (Հին Երևանը), pp. 34-35, 182
  15. ^ (Ermenice) Adamyants, Adam. Topography of Yerevan (Տեղագրութիւն Երեւանի), Yerevan, 1889, pp. 38-39
  16. ^ "European Charter for Regional or Minority Languages (ECRML) report for Armenia" (PDF). 5 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022. 
  17. ^ "Website of the Government of the Republic of Armenia" (PDF). 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Mayıs 2022. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Erivan_Kalesi&oldid=32988892" sayfasından alınmıştır