Dolu
Dolu, bir yağış türü. Kule tipi bulutlardaki düşey hava sirkülasyonuna kapılan bulut damlacıklarının bulut içindeki 0 ile -40 derece santigrat seviyelerini geçerken (donma ve erimeler ile) tabaka tabaka büyümesi ile oluşur.
Bulut içinde düşey hava sirkülasyonunu ve yerçekimini yenerek yere düşen dolu taneleri bulut ile yer arasındaki hava sıcaklığından çok fazla etkilenmez. Ama bulut tabanından ayrılan kar kristalleri içinden geçtiği hava tabakasının sıcaklığına göre, kuşbaşı kara, granül şeklindeki kara, sulusepkene, yağmura veya donan yağmura dönüşebilir.
Yağmur damlaları fırtına nedeniyle donar. Yere doğru inerken hava akımları donmuş yağmur damlalarını bir aşağı bir yukarı sürükleyerek daha büyük buz parçaları hâline getirir. Ağırlaşan buz parçaları yere düşer. Bu hava olayına dolu denir.
Dünyada dolu yağışının en yoğun yaşandığı bölge Kuzey Amerika kıtası, özellikle de Meksika Körfezi'nin kuzey kesimleridir. Bu zamana kadar kaydedilmiş en iri dolu tanesi de Bangladeş'in Gopalganj bölgesine [23°00'K, 89°56'D, rakım: 4 m] düşmüş olup ağırlığı yaklaşık 1 kg'dir. Bu dolu yağışında 92 kişi ölmüştür.
Tanım
[değiştir | kaynağı değiştir]Yere ulaşıp dolu oluşturan her fırtına dolu fırtınası denir.[1] Çapı >5 milimetre (0,20 in) olan buz kristali dolu tanesi kabul edilir.[2] Dolu taneleri 15 santimetre (6 in) boyuta ulaşabilir ve 0,5 kg (1,1 lb)'den daha ağır olabilir.[3]
Buz topaklarının aksine, dolu taneleri genellikle katmanlıdır[4] ve düzensiz olabilir ve bir araya toplanabilir. Dolu, ağırlığı yukarı çekişin üstesinden gelip yere düşene kadar güçlü yukarı doğru bir hava hareketiyle havada asılı kalan, bulutta ilerlerken kendi tanesinin üzerine biriken, şeffaf buz veya en az 1 mm (0,039 in) kalınlığındaki şeffaf ve yarı saydam buz katmanlarından oluşur.
Dolu çapı farklılık gösterse de, Amerika Birleşik Devletleri'nde hasara neden olan dolunun ortalama gözlemi 2,5 cm (0,98 in) ile golf topu büyüklüğü olan 4,4 cm (1,75 in) arasındadır.[5] 2 cm (0,79 in) 'den büyük dolu tanelerinin genellikle hasara neden olacak kadar büyük olduğu kabul edilir. Kanada Meteoroloji Servisi, bu büyüklük veya üzerinde dolu beklendiğinde şiddetli fırtına uyarısı yapar.[6] ABD Ulusal Hava Durumu Servisi, Ocak 2010'dan itibaren geçerli olmak üzere 1 in (25 mm) çap eşiğine sahiptir. Bu, önceki 0,75 in (1,9 cm) dolu eşiğinin üzerinde bir artıştır.[7] Diğer ülkelerin doluya karşı yerel duyarlılığına göre farklı eşik değerleri vardır; örneğin üzüm bağları daha küçük dolu tanelerinden olumsuz etkilenebilir. Dolu taneleri, yükselişin ne kadar güçlü olduğuna bağlı olarak çok büyük veya çok küçük olabilir: Daha güçlü bir fırtınadaki daha güçlü yukarı çekişler daha büyük dolu tanelerini havada tutabildiğinden, daha zayıf dolu fırtınaları, daha güçlü dolu fırtınalarına (süper hücreler gibi) göre daha küçük dolu taneleri oluşturur.
Oluşumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Dolu, güçlü fırtına bulutlarında, özellikle yoğun hava yükselmeleri, çok sıvı su içeriği, büyük dikey genişliği, büyük su damlacıkları olan ve bulut katmanının iyi bir bölümünün donma noktasının altında olduğu yerlerde oluşur 0 °C (32 °F).[2] Bu tür güçlü yükselişler aynı zamanda bir kasırganın varlığını da gösterebilir.[8] Dolu tanelerinin büyüme hızı, daha yüksek irtifa, daha alçak donma bölgeleri ve rüzgar kesmesi gibi faktörlerden etkilenir.[9]
Dolu tanelerinin katmanlı doğası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kümülonimbüs bulutlarındaki diğer yağışlar gibi dolu da su damlacıkları olarak başlar. Damlacıklar yükseldikçe ve sıcaklık donma noktasının altına indiğinde, süper soğutulmuş su olurlar ve yoğunlaşma çekirdekleri ile temas ettiklerinde donarlar. Büyük bir dolu tanesinin enine kesiti soğan benzeri bir yapı gösterir. Bu, dolu tanesinin ince, beyaz ve opak katmanlarla dönüşümlü olarak kalın ve yarı saydam katmanlardan oluştuğu anlamına gelir. Eski teori, dolu tanelerinin birden fazla alçalma ve yükselmeye maruz kaldığını, nem bölgesine düştüğünü ve yükseldikçe yeniden donduğunu öne sürdü. Bu yukarı ve aşağı hareketin, dolu tanesinin ardışık katmanlarından sorumlu olduğu düşünülüyordu. Teoriye ve saha çalışmasına dayanan yeni araştırmalar, bunun mutlaka doğru olmadığını göstermiştir.
Bastırma ve önleme
[değiştir | kaynağı değiştir]
Orta Çağ'da, Avrupa'daki insanlar doluyu ve ardından mahsullere verilen zararı önlemek için kilise çanları çalar ve top atarlardı. Bu yaklaşımın güncellenmiş versiyonları modern dolu topları olarak vardır. Bulut tohumlama, II. Dünya Savaşı'ndan sonra dolu tehdidini ortadan kaldırmak için yapıldı,[10] özellikle Sovyetler Birliği'nde roketler ve top mermileri kullanılarak bulutlara gümüş iyodür dağıtılarak dolu fırtınalarından kaynaklanan mahsul hasarında p-98'lik bir azalmanın sağlandığı iddia edildi.[11][12] Ancak bu etkiler Batı'da yürütülen rastgele çalışmalarda tekrarlanmadı.[13] Dolu önleme programları 1965 ile 2005 yılları arasında 15 ülke tarafından yürütülmüştür.[10][14]
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Hailstorm". Glossary of Meteorology. American Meteorological Society. 2009. 6 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2009.
- ^ a b "Hail". Glossary of Meteorology. American Meteorological Society. 2009. 25 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009.
- ^ "Aggregate hailstone". National Severe Storms Laboratory, National Oceanic and Atmospheric Administration. 23 Nisan 2007. 10 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009.
- ^ "Hail Basics". NOAA National Severe Storms Laboratory (İngilizce). 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2024.
Hailstones can have layers of clear and cloudy ice if the hailstone encounters different temperature and liquid water content conditions in the thunderstorm. The conditions experienced by the hailstone can change as it passes horizontally across or near an updraft.
- ^ Jewell, Ryan; Brimelow, Julian (17 Ağustos 2004). "P9.5 Evaluation of an Alberta Hail Growth Model Using Severe Hail Proximity Soundings in the United States" (PDF). spc.noaa.gov. 7 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009.
- ^ "Severe Thunderstorm criteria". ec.gc.ca. Meteorological Service of Canada, Environment Canada. 3 Kasım 2010. 5 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2011.
- ^ "NEW 1 Inch Hail Criteria". noaa.gov. US: National Weather Service, National Oceanic and Atmospheric Administration. 4 Ocak 2010. 7 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2011.
- ^ "Hail..." Columbia, South Carolina: National Weather Service Forecast Office. 27 Ocak 2009. 12 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2009.
- ^ "Forecasting Hail". theweatherprediction.com. 16 Kasım 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2018.
- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;ncarisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Abshaev, M. T.; Abshaev, A. M.; Malkarova, A. M. (22–24 Ekim 2007). "Radar Estimation of Physical Efficiency of Hail Suppression Projects". Antalya, Turkey: 9th WMO Scientific Conference on Weather Modification. ss. 228-231.
- ^ Abshaev, M. T.; Abshaev, A. M.; Malkarova, A. M. (2012). "Estimation of antihail projects efficiency considering the tendency of hail climatology change". WWRP. Cilt 2012–2. Bali, Indonesia: 10th WMO Scientific Conference on Weather Modification. ss. 1-4.
- ^ Federer, B.; Waldvogel, A.; Schmid, W.; Schiesser, H. H.; Hampel, F.; Schweingruber, Marianne; Stahel, W.; Bader, J.; Mezeix, J. F.; Doras, Nadie; d'Aubigny, G.; DerMegreditchian, G.; Vento, D. (7 Temmuz 1986). "Main Results of Grossversuch IV". Journal of Climate and Applied Meteorology. 25 (7). ss. 917-957. Bibcode:1986JApMe..25..917F. doi:10.1175/1520-0450(1986)025<0917:MROGI>2.0.CO;2. JSTOR 26182470.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Oliverisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)