Dido ve Aeneas

**Dido ve Aeneas**
Dido ve Aenea
Müzik	Henry Purcell
Libretto	Nahum Tate
Gala	Ekim 1689
İlk gösterim yeri	Josias Priest Yatılı Kiz Okulu, Chelsea, Londra
Oyuncular	Dido, Kartaca Kraliçesi- soprano veya tiz-sesli mezzo-soprano; Belinda, Dido'nun kizkardesi ve sirdasi - hafif soprano; İkinci kadin, "Dido'un oda hizmetlisi - soprano veya mezzo-soprano; Aeneas, Truvali Prens - tenor veya bariton; Büyücü,;

Dido and Aeneas (Z. 626)^[1] İngiliz Barok stilinde muzik bestecisi Henry Purcell tarafından Nahum Tate'un İngilizce liberetto ile hazırlanan bir prolog ve 3 perdeden oluşan bir opera eseridir. Eserin ilk temsili 1688 yazından sonra Londra'da Chelsea'de bulunan bir özel kız okulu olan "Josias Priest Yatılı Kız Okulu"'nda temsil edilmiş ve ilk halka açık temsili bir mask olarak kraliyet sarayında yapılmıştır. Bu opera librettosunun konusu Antik Romalı şair yazar Vergilius'in klasik Truva'li kahramanı olan Aeneas eserinin IV. Kitap'ından uyarlanmıştır.

Hazırlanma ve temsiller

Purcell Dido Ve Aeneas operasını hazırlamadan önce bazı tiyatro eserleri için müzik hazırlamıştı. "Dido ve Aeneas" operası onun İngiliz "mask" tipi müziğe bağlı olan ilk ve tek operasıdır. Libretto Nahum Tate'in daha önce yazmış olduğu "Brutus of Alba" oyundan çok etkilenmiştir. Bazı kritikler libretto konusunun günün politik durumunu gizliden hicveden bir alegori olduğunu da iddia ederler. Genel olarak opera bir trajedya olmasına rağmen bazı "hafif" müzik parçaları da ihtiva etmektedir.

Elimize orijinal libretto veya partitür notaları geçmemiştir. Güncel kullanılan libretto ve partitur notaları 1750'den sonra yapılan kopyalardan, ilkleri Oxfiord Üniversitesi Bodleian Kütüphanesi'nde bulunan kopyalardan, ibarettir. Librettonun orijinal prologunun nasıl olduğu ve operanın orijinal şeklinde perdelere nasıl bölündüğü de bilinmemektedir. Prolog, 2 Perde sonundaki "koru" sahnesi ve birkaç dans parçası için elimizde müzik partisyon notaları da bulunmamaktadır. Günümüzde yapılan sahnelenmesinde 18. yüzyılın ilk iki onyılı içinde eserin yapımlanması için "uyduruk" kısımlamalar ve eksik müzik kısımlarında Purcell stilinde yapılma kısım besteleri kullanılmaktadır.

"Dido ve Aeneas" operası ya İngiltere kralı II. Charles veya II. James huzurunda sarayda sahnelenmek için planlanıp hazırlanmıştır. Fakat kralın ölümü dolayısıyla bu planlar gerçekleşmemiş ve prömiyer temsil Temmuz 1688'den hemen önce, Chelsea'da bulunan Josias Priest adlı bir yatılı kız okulunda sunulmuştur. Bu temsileren sonra besteci Henry Purcell'in yaşadığı dönemlerde bu eser hiç temsil edilmemiştir. Bundan sonra ilk temsil 1700'de sahnelenen bir Shakespeare oyunu entraktında bir müzikli bir "mask" olarak icra edilmiştir. Bundan sonra gayet nadir olarak bu eserde bulunan birkaç müziksel parça konser parçaları olarak icra edilmesi dışında bu eser 1895'e kadar hiç yapımlanıp sahnelenmemiştir. 1895'te ilk defa bir konser parçası olarak Dublin'de yapımlandı. Sonra 1923 ve 1924'te bir amatör eser olarak tamsil edildi. XX. yüzyılin ikinci yarısında Barok müziğine ilgi artınca yeni ve kritik şekilde edit edilmiş partitür notaları hazırlandı ve bu eser yapımlanıp temsil edilmeye başlandı. Bu yapımlanmalar arasında Danimarka'da klasik sahne yapımlı Rønne Tiyatrosunda; 2099'da Hollanda, Londra, Leeds ve New York'ta eser sahnelendi ve popüler ilgi çekti. Günümüzde eserin epeyce sayıda plak, teyp ve disk kaydı da bulunmaktadır.

Eserin Türkiye prömiyerini, Purcell'in 300. yılında (1995) Leyla Pınar yönetimindeki İstanbul Barok gerçekleştirmiştir. Eser St. Michel Tiyatrosu, Yıldız Saray Tiyatrosu ve Cemal Reşit Rey Konser Salonu'nda 5 kez temsil edildikten sonra Kıbrıs-Gazi Mağosa'da Otello Kalesi ve Girne'deki Bella Pais Manastırı'nda da birer kez temsil edilmiştir. Başrolleri Evren Ekşi, Şebnem Ünal, Önay Günay, Ozan Oğraşan, Ezgi Saydam, Arzu Gedik, Eda Bilal, Burak Bilgili ve Çelik Kasapoğlu ile Efe Kışlalı dönüşümlü olarak paylaşmışlardır. Ayrıca 2000'lerin başında bir diğer versiyon da Işıl Kasapoğlu'nun Gedikpaşa Tiyatrosu'nda gerçekleştirilmiştir.

Roller

Rol	Ses tipi	Prömiyerde roller: 1688 (Orkestra şefi:
Dido, Kartaca Kraliçesi	soprano veya tiz-sesli mezzo-soprano^[2]
Belinda, Dido'nun kizkardesi ve sirdasi	hafif soprano
Ikinci kadin, "Dido'un oda hizmetlisi	soprano veya mezzo-soprano
Aeneas, Truvali Prens	tenor veya tiz bariton^[3]
Büyücü	mezzo-soprano, kontralto, kontrtenor veya bas^[4]
İkinci büyücü (Merkür kılığında)	mezzo-soprano
Hayalet	soprano veya kontrtenor
Birinci denizci	tenor^[5]
Koro: değişik kısımlarsa saraylılar, büyücüler, aşk perileri ve denizciler

Konu özeti ^[6]

I. Perde

Kartaca'da Kraliçe Dido'nun Sarayı:

Kartaca Kraliçesi Dido'nun kız kardeşi ve sırdaşı olan Belında kızkardeşini daha mesut görünmeye ve gülmeye çalışmaya teşvik etkektedir. (Arya:"Shake the cloud from off your brow (Alnında bulunan karabulutu silkip at)." . Fakat Dido üzüntü içerisindedir. (Arya: "Peace and I are strangers grown (Huzur ve ben birbirimizin yabancısı olduk artık)". Belind Dido'nun bu üzüntüsünün kaynağının bu şehre gelmiş olan Truva'lı Prens Aeneas olduğuna inanmaktadır ve kızkardeşine Kartaca'nın sorunlarının Dido'nun Aeneas'la evlenmesi ile çözüleceğine inandığını belirtir. Dido ve belında konuşmaya devam ederler. Dido Aeneas'a olan aşkının ve onunla evlenmesinin kendini zayıf bir Kartaca hükümdarı yapmasından ve ülkenin halkının bu evlenmeden hoşlanmayacağından korktuğunu açıklar. (Arya: "Ah Belinda I am prest with torment (Belında ben azap baskısı içindeyim") Fakat Belında ve orada bulanan diğer bir sırdaş olan "İkinci Kadın" Aeneas'ın da kendini sevdiğini ve onun için bundan korkmaması gerektiğini onu inandırlar. (Arya: "The hero loves as well (Kahraman da seni sevmekte.)". Aeneas saray salonuna girer. Önce Dido ona soğuk davranır ama sonra onun evlenme teklifini kabul eder.

II. Perde

Büyücüler Kraliçesi'nin mağarası:

Büyücüler Kraliçesi, Kartaca'yı ve onun kraliçesini ortadan kaldırmak için komplo planları hazırlamıştır. Bu kötü planlarını gerçekleştirmek için diğer büyücülerini mağarasına yanında toplantıya çağırmıştır. Bu plana göre büyücü kraliçesinin yakını olan bir büyücü cüce Tanrı "Merkür kılığına bürünüp kıyafet değiştirecek; Merkür rolü yaparak Aeneaş'ı Dido'dan ayrılmaya ve İtalya'ya gitmeye inandıracaktır. Bu Dido'yu büyük bir üzüntü ve yasa sokacak ve buna dayanamayan Dido hayatı bırakmayı tercih edecektir. Büyücüler korosu bu komployu ve beklenen sonucu gayet mesut olarak kahkahalar atarak karşılarlar ve mağara onların korkunç gülme sesleri ile dolar. Büyücüler, bir sürek avı için saraydan ayrılıp bir koru içinde bulunan Dido ve maiyetini oradan uzaklaştırıp saray dönmesini sağlamak için bir bir büyük fırtına yaratırlar. Bu fırtına yaratma sırasından yapılan büyüler sonundan büyücüler de bir yıldırım çakması ile sahneden kaybolurlar.

Sürek avının yapıldığı koru :

Dido, Aeneaş, her ikisini maiyeti ve hizmetliler bir sürek avına çıkmışlardır ve bir koruya gelmişlerdir. Bu korunun doğal güzelliklerini görmek için burada bir mola vermektedirler. Bu mola sırasında büyük faaliyet olmakta, maiyettekiler ve hizmetliler av için ve molada bir yemek yiyebilmek için hazırlıklar içinde bulunmaktadırlar. Dido ve Aeneaş da bu faaliyetlere katkıda bulunmaktadırlar. Fakat tam bu sırada uzaktan bir yıldırım çakması görülüp ve gök gürültüsü başlar. Bu faaliyeterin durmasına neden olur. Belinda maiyettekilere ve hizmetlilere yağmurdan korunmak için biran önce bir sığınak bulmalarını emreder. Bunun üzerinde maiyet ve hizmetliler sahneden ayrılmakta iken Aeneas'ın yanına tanrı Merkür kıyafetinde biri (aslında büyücüler kraliçesini adamı bir büyücü cüce) yanaşır. Bu yapma-Merkür baştanrı olan Zeus'den bir ilahi haber getirdiğini bildirir. Ona Zeus'un Aeneas'dan İtalya'ya gidip biran evvel orada Latin ülkesinde yeni bir Truva yaratmasını istediğini haber verir. Aeneas bu haberciye inanır. Dido'dan ayrılmasının çok zor olacağını bilmekle beraber, Zeus'un isteklerini hemen yerine getireceğini bildirir. Aeneas sahneden hemen ayrılarak Kartaca'dan ayrılma hazırlıkları yapmaya gider.

III. Perde

Kartaca Limanı:

Truvalıların denizcileri Truva gemilerinin Kartaca'dan ayrılması için hazırlıklar içindedirler. Denizciler bir şarkı söylemeye başlarlar (Koro: "Come away fellow sailors! (Denizciler haydi birlikte gidelim.") Çok geçmeden Büyücüler Kraliçesi ve maiyetindeki büyücüler birden limana gelirler. Büyücüler Kraliçesi planının gerçekleşmesinden çok memnundur. Büyücüler Kraliçesi planının ikinci evresi içinde Aeneas'ın "denizde" ölmesi gereği hakkında bir solo aryayi söylemeye başlar. Sahnede bulunanlar üç değişik grup halinde sahneden ayrılıp dağılırlar.

Saray:

Dido ve Belinda sahneye girerler. Aeneas'ın ortadan kaybolmasından şoke olmuşlardır. Dido gayet bitkindir ve Belinda onu teskin etmeye çalışmaktadır. Birdenbire Aeneas geri gelir. Dido bu geri gelişinden sonra onu kaybedeceğinden çok korkmaktadır. Aeneas'ın açıklamaları bu korkusunun yerinde olduğunu doğrular. Dido Aeneas'ın kendini geride bırakıp ayrılmasının nedenlerini doğru olmadığını söyler. Aeneas tanrıların emrini yerine getirmeyip Dido'nun yanında kalmayı kabul ettiğin bildirmesine rağmen Dido Aeneas'ın kendini geride bırakıp ayrılmasını düşünmesinin bile kendisini çok incittiğini ona bildirip artık Aenaeas'la birlikte olmanın imkânsız olduğunu açıklar; onun bu kararını kabul etmez ve yanından uzaklaşmasını ister. Böylece Dido Aeneas'ı ayrılamaya zorladıktan sonra kendinin ne yapacağını bir acıklı, "Dido'nun Ağıtı" adı verilen, arya ile açıklar. (Arya:"Death must come when he is gone (O ayrılınca artık bana ölüm gelir)". Dido'nun hayattan ayrılmasından sonra koro ve orkestra "aşk tanrılarının onun kalbi gibi yumuşak ve nazik olan gül yapraklarını onun mezarına atılmalarını ve burada onun mezarında daimi nöbetçiler olarak hiçbir zaman buradan ayrılmadan beklemelerini" ifade eden bir müzik parçasını icra ederler ve opera sona erer.

Medya

Merkür kılığındaki büyücü cücenin Aeneas'ı Kartaca'dan ayrılmaya inandırmak için söylediği "Stay, Prince and hear (Prens, dur bekle ve işit)" aryası

Seçilmiş disk kayıtları

Yıl	Roller (Dido, Belinda, Aeneas, Büyücüler Kraliçesi)	Orkestra şefi, Opera evi ve Orkestra	Marka
1961	Janet Baker, Patricia Clark, Raimund Herincx, Monica Sinclair	Anthony Lewis, English Chamber Orkestrasi ve St. Anthony Singers	Decca 4663872 (2000).
1963	Mary Thomas, Honor Sheppard, Maurice Bevan, Helen Watts	Alfred Deller, Oriana Orkestrasi ve Korosu	Vanguard 3003332
1965	Victoria de los Angeles, Heather Harper, Peter Glossop, Patricia Johnson	John Barbirolli, English Chamber Orchestra ve Ambrosian Singers korosefi: Raymond Leppard	EMI, CDM 5 65664 2
1967	Tatiana Troyanos, Sheila Armstrong, Barry McDaniel, Patricia Johnson	Charles Mackerras, Kuzey Almanya Radyosu Oda Orkestrasiv ve Hamburg Monteverdi Korosu Korosefi:Jürgen Jürgens	Deutsche Grammophon Archiv 447 148-2
1970	Josephine Veasey, Helen Donath, John Shirley-Quirk, Elizabeth Bainbridge	Colin Davis, Academy of St Martin-in-the-Fields ve John Alldis Korosu	Philips Eloquence 4428334
1971	Shirley Verrett, Helen Donath, Dan Iordachescu, Oralia Dominguez	Raymond Leppard, Ambrosian Singers, Orchestra Sinfonica della RAI Torino	Arkadia 619
1975	Janet Baker Norma Burrowes, Peter Pears, Anna Reynolds	Steuart Bedford, Aldeburgh Festivali Yaylı Çalgıları ve Londra Opera Korosu	Decca 468 561-2
1977	Tatiana Troyanos, Felicity Palmer, Richard Stilwell, Alfreda Hodgson	Raymond Leppard, English Chamber Orkestrasi ve Korosu	Erato 2292-45263-2
1978	D'Anna Fortunato, Nancy Armstrong, Mark Baker, Bruce Fithian	Joel Cohen, Boston Camerata	Harmonia Mundi HM 10.067 (LP only)
1981	Emma Kirkby, Judith Nelson, David Thomas, Jantina Noorman	Andrew Parrott, Taverner Consort and Players	Chandos CHAN 8306
1982	Ann Murray, Rachel Yakar, Anton Scharinger, Trudeliese Schmidt	Nikolaus Harnoncourt, Concentus Musicus Wien ve Arnold Schoenberg Korosu	Teldec 4509-93686-2
1985	Guillemette Laurens, Jill Feldman, Philippe Cantor, Dominique Visse	William Christie, Les Arts Florissants	Harmonia Mundi HMC 905173
1985	Teresa Berganza, Danielle Borst, Per-Arne Wahlgren, Glenys Linos	Michel Corboz, Ensemble instrumental de Lausanne ve Lausanne City Opera Korosu	Erato 2292-45263-2
1985	Jessye Norman, Marie McLaughlin, Thomas Allen, Patricia Kern	Raymond Leppard, English Chamber Orkestrasi	Philips, 416299
1988	Anne Sofie von Otter, Lynne Dawson, Stephen Varcoe, Nigel Rogers	Trevor Pinnock, English Concert	Deutsche Grammophon Archiv Produktion, 427 624-1
1989	Della Jones, Donna Deam, Peter Harvey, Susan Bickley	Ivor Bolton, St. James's Baroque Players ve Korosu	Teldec 4509-91191-2
1989	Rachel Ann Morgan, Camille van Lunen, David Barick, Myra Kroese	Roderick Shaw, Academy of the Begynhof Amsterdam	Globe 5020
1990	Carolyn Watkinson, Ruth Holton, George Mosley, Teresa Shaw	John Eliot Gardiner, English Baroque Soloistleri and Monteverdi Korosu"	Philips 432 114-2
1992	Catherine Bott, Emma Kirkby, John Mark Ainsley, David Thomas	Christopher Hogwood, Academy of Ancient Music	Decca,475 7195
1993	Lorraine Hunt, Lisa Saffer, Michael Dean, Ellen Rabiner	Nicholas McGegan, "Philharmonia Baroque Orkestrasi" ve "Clare College, Cambridge Korosu"	Harmonia Mundi HMU 907110
1994	Emily Van Evera, Ben Parry, Janet Lax, Hanne Mari Ørbaek, Haden Andrews	Andrew Parrott, Taverner Consort and Players	Sony Classical Listening Station SK 62993
1994	Kym Amps, Anna Crookes, David van Asch, Sarah Connolly	Scholars Baroque Ensemble	Naxos, 8.553108
1994	Véronique Gens, Sophie Marin-Degor, Nathan Berg, Claire Brua	William Christie, Les Arts Florissants	Erato, 4509-98477-2
1995	Jennifer Lane, Cassandra Hoffman, Michael Brown, Desiree Halac	Bradley Brookshire, "I Musici di San Cassiano"	Vox 7518
1995	Maria Ewing, Rebecca Evans, Karl Daymond, Sally Burgess	Richard Hickox, "Collegium Musicum 90"	Chandos CHAN 0586
1995	Jennifer Lane, Ann Monoyios, Russell Braun, Jennifer Lane (bis)	Jeanne Lamon, Tafelmusik	Chandos CHAN 8306
1996	Nancy Maultsby, Susannah Waters]], Russell Braun, Laura Tucker	Martin Pearlman, Boston Baroque	Telarc 80424
1998	Lynne Dawson, Rosemary Joshua, Gerald Finley, Susan Bickley	Harmonia Mundi HMX 2991683
2000	Laura Pudwell, Salomé Haller, Peter Harvey, Laura Pudwell (bis)	Hervé Niquet, Le Concert Spirituel	Glossa GCD 921601
2002	Evelyn Tubb, Thomas Meglioranza, Julia Matthews, Evelyn Tubb	Predrag Gosta, New Trinity Baroque	Edition Lilac, 200204-2.
2003	Susan Graham, Camilla Tilling, Ian Bostridge, Felicity Palmer	Emmanuelle Haïm, "Le Concert d'Astrée" ve "European Voices"	Virgin Veritas, 45605.
2004	Nicola Wemyss, Francine van der Heijden, Matthew Baker, Helen Rasker	Jed Wentz, Musica ad Rhenum	Brilliant 92464
2007	Julianne Baird, Andrea Lauren Brown, Timothy Bentch, Tatyana Rashkovsky	Valentin Radu, Ama Deus Baroque Ensemble	Lyrichord, LEMS 8057
2008	Sarah Connolly]], Lucy Crowe, Gerald Finley, Patricia Bardon	Steven Devine ve Elizabeth Kenny, "Age of Enlightenment Orkestrasi" ve "Enlightenment Korosu"	Chandos, CHAN 0757
2008	Simone Kermes, Deborah York, Dimitris Tiliakos, Oleg Ryabets	Teodor Currentzis, Music Aeterna ve "New Siberian Singers Sarkicilari	Alpha, HMU 140

Dipnotlar

and Aeneas İngilzce Wikipedia Dido and Aeneas maddesi 3 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişme:11.3.2013)

^ "Z. 686" Amerikan muzikoloğu Franklin B. Zimmerman tarafından hazırlanan Henry Purcell eserleri kataloğunda verilen dizin numarası
^ Orijinal olarak oprano, ama mezzo-soprano sesine de uygun. Bkz. Price, Curtis (1984), Henry Purcell and the London stage' 'Cambridge University Press. ISBN 0-521-23831-5 [1] s. 247 (İngilizce)
^ Orijinal partitur notaları tenor için, ama cok kez bariton tarafından seslendirilmee. Bknz Harris, Ellen T.,(1990) Henry Purcell's Dido and Aeneas, Oxford University Press. ISBN 0-19-315252-5 [2] s.60–62 (İngilizce)
^ Price, Curtis ve Irena Cholij, (1986), "Dido's Bass Sorceress", The Musical Times, c.127 (Kas.1986), s. 615-618
^ Bu rol ilk temsilde bir kadın tarafından seslendirilmiştir ama 1700'lu yılları başından itibaren bir tenor sesi kullanılmıştır.
^ Bu konu özeti için kaynak Kobbé, Gustav (ed. Earl of Harewood) (1987) The Definitive Kobbé's Book of Opera, New York:P. Putnam's and Sons, s.1010–1014.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Dido ve Aeneas ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

"Partitions.metronimo." websitesinde partitur notaları 12 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
"Opera.Stanford" websitesinde libretto 26 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
IMSLP websitesinde "Dido and Aeneas, Z.626 (Purcell, Henry)" partisyon notaları 16 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] "Z. 686" Amerikan muzikoloğu Franklin B. Zimmerman tarafından hazırlanan Henry Purcell eserleri kataloğunda verilen dizin numarası

[2] Orijinal olarak oprano, ama mezzo-soprano sesine de uygun. Bkz. Price, Curtis (1984), Henry Purcell and the London stage' 'Cambridge University Press. ISBN 0-521-23831-5 [1] s. 247 (İngilizce)

[3] Orijinal partitur notaları tenor için, ama cok kez bariton tarafından seslendirilmee. Bknz Harris, Ellen T.,(1990) Henry Purcell's Dido and Aeneas, Oxford University Press. ISBN 0-19-315252-5 [2] s.60–62 (İngilizce)

[4] Price, Curtis ve Irena Cholij, (1986), "Dido's Bass Sorceress", The Musical Times, c.127 (Kas.1986), s. 615-618

[5] Bu rol ilk temsilde bir kadın tarafından seslendirilmiştir ama 1700'lu yılları başından itibaren bir tenor sesi kullanılmıştır.

[6] Bu konu özeti için kaynak Kobbé, Gustav (ed. Earl of Harewood) (1987) The Definitive Kobbé's Book of Opera, New York:P. Putnam's and Sons, s.1010–1014.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]