İçeriğe atla

Boğazlıyan

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Boğazlıyan
İlçe
Yozgat'ın Türkiye'deki yeri
Yozgat'ın Türkiye'deki yeri
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlYozgat
Coğrafi bölgeİç Anadolu Bölgesi
İdare
 • KaymakamAydın Yanık
 • Belediye başkanıGökhan Coşar (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam1643 km²
Rakım1050 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam34.121
 • Kır
15,687
 • Şehir
18.332
Zaman dilimiUTC 03.00 (TSİ)
Posta kodu66400
İl alan kodu354
İl plaka kodu66
Resmî site
[1]

Boğazlıyan, Yozgat ilinin bir ilçesidir. İlçede, Türkiye'nin 25. şeker fabrikası olan bir şeker fabrikası vardır. İlçe; il topraklarının güneyinde yer almaktadır.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yozgat ilinin güneyindedir. Yozgat-Kayseri yolu üzerine kurulmuştur. İlçenin Yozgat'a olan uzaklığı (Sarıkaya-Sorgun güzergahından) 125 km'dir. Atatürk yolundan ise 85 km'dir. Kayseri il merkezine olan uzaklığı ise 83 km'dir. Doğudan çandır, kuzeyinden Sarıkaya ve Yozgat, batıdan Yenifakılı, Kozaklı (Nevşehir) güneyinden ise, Kayseri Felahiye ile çevrilidir. Yüzölçümü 2129 km'dir. Deniz seviyesinde yüksekliği 1050 m'dir. Bir ova üzerinde kurulmuştur. İlçe Kayseri-Ankara demir yolunun Yenifakılı istasyonuna 23 km'lik kara yolu ile bağlıdır.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçe, Türkiye'nin en önemli tarihçilerinden Faruk Sümer'in eserlerinde geçen Dulkadirli Türkmenleri yani Bozokların içerisinde bulunan Boğazlıyanoğulları Oymağı tarafından kurulmuştur. İlçenin adı da buradan gelir. Nitekim günümüzde hâlen Boğazlıyanoğulları varlıklarını sürdürmektedirler. Zaman içerisinde diğer Bozok Türkmenleri de Boğazlıyana gelerek yerleşmişler ve ilçe bulunduğu bölgede önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Dulkadirli Türkmenlerini oluşturan Bozoklar çoğunlukla Oğuzların Bayat Boyundan oldukları için ilçenin de Bayatların soyundan geldiğini düşünebiliriz. 1402 Ankara Muharebesi'nden sonra Orta Anadolu'da bulunan Kara Tatarlar Timur tarafından tekrar Orta Asya'ya götürülmüşler ve boşalan bu yerlere Bozoklar yerleşmişlerdir. Bozok Yaylası adı da buradan gelmektedir.

Oluşumu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Boğazlıyan İç Anadolu Bölgesi ile üst eosen-oligesen'de karalaşmasını bitirmiştir. Bu süreçte su yüzeyine çıkan genç oluşumlar, başta Kırşehir olmak üzere eski kütleleri sararak onları ara kütlesi biçimine getirmiştir. III. Jeolojik devir sonuna değin aşağının yontuk düz durumuna gelen bölge, son büyük yer kabuğu hareketleri yayılması bütün olarak yükselmiştir. Türkiye'nin kıyıları çok yükselip, ortası az yükseldiği için bölge kıyılarına göre aşağıda kalmıştır.

Bu hareketler sırasında yeryüzüne taşan magma, bölgeyi geniş bir biçimde etkisi altına almıştır. İç Anadolu ile birlikte ilçenin büyük bir bölümü Erciyes volkanlarının etkisinde kalmıştır. Çevrede yüksek yaylalar ile kalın tüf geniş yer kaplar.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Toplam Şehir Kır
1927[2] 57.196 3.042 54.154
1935[3] 66.020 3.689 62.331
1940[4] 68.137 3.919 64.218
1945[5] 71.079 3.641 67.438
1950[6][a] 52.833 5.187 47.646
1955[7] 61.004 5.995 55.009
1960[8][b] 50.001 6.981 43.020
1965[9] 50.002 7.925 42.077
1970[10] 54.461 8.770 45.691
1975[11] 57.932 10.329 47.603
1980[12] 55.807 10.827 44.980
1985[13] 62.570 13.041 49.529
1990[14][c] 55.576 16.895 38.681
2000[15] 67.184 29.719 37.465
2007[16] 35.170 15.722 19.448
2008[17] 35.653 16.209 19.444
2009[18] 38.826 17.040 21.786
2010[19] 38.224 17.023 21.201
2011[20] 37.369 16.721 20.648
2012[21] 36.157 16.092 20.065
2013[22] 34.925 16.198 18.727
2014[23] 34.193 16.180 18.013
2015[24] 33.794 16.306 17.488
2016[24] 33.845 16.369 17.476
2017[24] 33.619 16.510 17.109
2018[24] 34.121 17.277 16.844
2019[24] 34.269 18.263 16.006
2020[24] 34.019 18.332 15.687

Genel özellikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bozok yaylası üzerinde yer alan Boğazlıyan'da doğudan gelen Kozan özü kuzeyinden gelen Karacali özü ve güneydoğusunda Karakoç özü yer alır. İlçe sınırları içinde bulunan Uzunlu barajı Kozan özü üzerine kurulmuştur. Sulama amaçlıdır Uzunlu barajının suları ile yaklaşık 80.000 dekar arazi sulanmaktadır.

İlçe arazisinde düzlük ve dalgalı düzlükler geniş yer tutmakta olup bu nedenle büyük tarım olanaklarına sahiptir. Engebeli araziler daha çok ilçe sınırlarının kenarlarında yer kaplar.

Boğazlıyan ilçesi kuzey batısında 1089 m yükseltisindeki 3 huriye köyü. Daha ortada Eğri tepeleri Güneydoğusunda 1369 m Kekliçek Dağları ile engebelenmiştir. Doğudan batıya Kurşunlu ve Nohutlu yükseltileri arazilerin düzlüğünü bozucu görünüşlerdedir. Yine kuzeyde 1683 metre yükseltisindeki Yazır Dağı yer alır. Akdağların uzantısı durumundaki Çaldağı 1750 m ile en yüksek yerdir. Boğazlıyan ve çevresinde karasal iklim görülür. Ancak ilçemiz ovada kurulu ve çevrenin açık olması yüzünden rüzgarlar daha etkilidir. Bu rüzgarlar hem kışın soğuk yapar, hem de tarım arazileri ve bitkileri için zararlıdır. Kış mevsimleri uzun ve soğuk kar yağışlı, yaz mevsimleri sıcak ve kurak, buharlaşma fazladır. Genellikle ilkbahar mevsimi yağışlıdır. Yaz mevsiminde oldukça düşük kış mevsiminde yüksek basınçlar etkisini sürdürür. Dolulu ve sisli günler fazladır. Sıcaklıklılar arasındaki fark büyük olur. Karasal iklimlerde olduğu gibi, doğal bitki örtüsünde Bozkır bitki örtüsü hakimdir. Dağların üzeri çıplak olup ağaç toplulukları gelişmemiştir. Dere ve çay kenarlarında söğüt ve kavak türü ağaç toplulukları görülür.

Boğazlıyan ovası ilçenin Kuzeybatısında yer alır. Bölgeye göre çukurda kalmamıştır. Doğu-batı istikametinde uzunluğu 7 km, genişliği 6 kmdir. Ovanın ortasından Boğazlıyan Çayı (Kozan özü) ve kolları geçer. Ovanın büyük bir bölümünü sular. Ayrıca vadi tabanlarında irili ufaklı küçük düzlükler vardır. Boğazlıyan ovası oldukça verimlidir. Genellikle pancar, buğday ve arpa tarımı geniş yer tutar.

Kayseri'nin kuzeyinde Yozgat'ın güneyinde önemli bir geçiş noktasındadır. Ayrıca Cavlak kaplıcası Türkiye'de nadir bulunan suya sahiptir.

Akarsular

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kozan özü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çayıralan, Çandır, Uzunlu, Güveçli, Çalapverdi ve Boğazlıyan'dan geçerek Cavlak Kaplıcası suyu ile karışarak Karacali ve Karakoç özü ile birleşerek Yenifakılı istikametine akar ve Kızılırmak'ın büyük kollarından olan Delice Çayına dökülür.

Karakoç özü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Felahiye sınırlarından doğar yazıkışla oğulcuk karakoç boğazlıyanın güneyinden geçerek cavlak yakınlarında kozan özü ile birleşir.

Karacali özü

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapalak Yoğunhisardan geçerek Boğazlıyan'ın kuzeyinden geçer ve cavlak yakınlarında kozan özü ile birleşir.

Ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlçe merkezi Yozgat'a 90, Kayseri'ye 80 km asfalt yolla bağlıdır. İlçe merkezinden geçip, Uzunlu Kasabasına takiben Çandır, Çayıralan ilçelerine ve Sızır bölgesinden Sivas'a uzanan yol asfalttır.

İlçeye bağlı 9 kasaba asfalt yoldur. 9 köy asfalt güzergahındadır. Kış şartlarında aşırı kar yağışının yol açacağı arazi durumları dışında hiçbir köy yolumuz trafiğe kapalı kalmamaktadır. Belirtilen yollara ek olarak Atatürk Yolu adıyla bilinen ilçeyi Yozgat'a bağlayan 90 km'lik ayrıca bir yolumuz daha vardır.

Kurtuluş Savaşında Boğazlıyan

[değiştir | kaynağı değiştir]
Mehmed Kemal Bey

Kurtuluş Savaşı'nda Boğazlıyan halkı TBMM'nin yanında yer almıştır. İstanbul Hükûmeti'nin Şeyhülislam Dürrüzade Abdullah Efendi'ye yayınlattığı (11 Nisan 1920) Kuvâ-yi Milliye'nin ve TBMM'nin gayri meşru olduğu hakkında fetvaya karşı Ankara Müftüsü Rıfat Efendi'nin (Börekçi) öncülüğünde yayımlanan TBMM ve Kuvâ-yi Milliye'cilerin yasal ve dinen uygun, düşmanlara karşı mücadele ettiklerini ortaya koyan karşı fetvada 153 Anadolu müftüsü ile birlikte Boğazlıyan Müftüsü Abdullah Efendi'ninde imzası vardır.

Ayrıca TBMM'e karşı Yozgat'ta Çapanoğulları İngilizlerin ve Osmanlı Hükûmeti'nin teşviki ile isyan ettiğinden Boğazlıyan halkı yine TBMM'nin yanında yer almıştır. Çapanoğlu isyancılarını (halk arasında Pusadlar denir) Boğazlıyan'a sokmamak için silahlı mücadele edilmiş, bu çarpışmalar sırasında 20 Haziran 1920 günü Mehmet Gazi, kardeşi Molla Mehmet ve yeğeni Duran ve arkadaşları Kadı Mehmet ve Cezayirli Mehmet (Hasan Onbaşı) Efendiler ölmüşlerdir.

23 Haziran 1920 Çapanoğulları isyanı Çerkez Ethem tarafından bastırıldıktan sonra Kılıç Ali Bey Boğazlıyan çevresinde eşkıyalık yapan isyancıları temizlemiştir.

Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey; birinci dünya savaşı döneminde, Ermeni halkına yönelik katliamı doğrultusunda çalışmalar yaptığı için İstanbul hükûmeti tarafından tutuklanıp İstanbul'a götürülür. Kürt Nemrut Mustafa Paşa Divanı olarak anılan mahkemede birçok Türk Subayı ile birlikte yargılanır. Osmanlı Hükûmeti'nin emirleri doğrultusunda yöredeki Ermenileri göçe zorladığı için suçlu bulunarak idam edilir (1919). İdamından yaklaşık 2 yıl sonra ise Ankara Hükûmeti tarafından "Milli Şehit" ilan edilir. (Aynı mahkeme 1920'de de başta Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere, tüm Kuvâ-yi Milliyeciler hakkında tutuklama kararı vermiştir.)

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

Müderris Nazlızade Mehmet Efendi Türbesi, ilçede yer alır.

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Çayıralan ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ Sarıkaya ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  3. ^ Yenifakılı ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "11/11" (PDF). 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2012. 
  2. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  3. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  4. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  5. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  6. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  7. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  8. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  9. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  10. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  11. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  22. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  23. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  24. ^ a b c d e f

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Boğazlıyan&oldid=34177613" sayfasından alınmıştır