Karoten
Karoten, C40H56 formüllü birbiriyle ilişkili birkaç bileşik için kullanılan bir terimdir. Karoten, fotosentez için önemli bir fotosentetik pigmenttir. Soğurduğu ışığı klorofile aktararak fotosenteze katkıda bulunur. Havuç ve çoğu başka sebze ve meyvelerin turuncu renginden sorumludur.
Kimyasal olarak karoten bir terpendir, sekiz izopren birimden biyokimyasal olarak sentezlenir. Başlıca iki türü vardır, bunlar Yunan harfleri ile belirtilir: alfa-karoten (α-karoten) ve beta-karoten (β-karoten). Gama, delta ve epsilon- (γ, δ ve ε-) karotenler de vardır. beta-karoten iki retinil gruptan oluşur ve ince bağırsak mukozasında beta-karoten dioksijenaz tarafından yıkıma uğrayıp bir tür A vitamini olan retinole dönüşür.
Karoten karaciğerde depolanıp gerekli olduğu zaman A vitaminine dönüşebildiğinden bir provitamin sayılır.
Karotenemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Karotenemi veya hiperkarotenemi aşırı karoten demektir ama A vitaminin aksine karoten toksik değildir. Hiperkarotenemi özellikle tehlikeli olmamakla beraber derinin sarılaşmasına (karotenodermia) neden olabilir. En sık olarak fazla miktarda havuç yenmesiyle ilişkilidir ama daha tehlikeli tıbbî durumların bir işareti de olabilir. Akciğer kanserine karşı korunma için A vitamini ve β-karotenin karşılaştırıldığı bir tıbbi deneme bu yüzden erken durdurulması gerekmiştir, çünkü sigara içmek ve asbest kullanmaktan dolayı akciğerleri tahriş (irrite) olmuş olanlarda akciğer kanseri oranı arttığı görülmüştür.[1]
İki biçimi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Karotenin iki başlıca izomeri, α-karoten ve β-karoten arasındaki fark, uçtaki halkalı gruptaki çift bağın konumundadır.
β-Karoten daha yaygın olan biçimdir ve sarı, turuncu ve yeşil yapraklı meyve ve sebzelerde bulunur. Bunlar arasında havuç, ıspanak, marul, domates, tatlı patates, brokoli, kavun, portakal ve kabak başta gelir. Genel bir kural olarak bir meyve veya sebzenin rengi ne kadar parlak olursa içindeki β-karoten miktarının da o kadar yüksek olduğu söylenebilir.
β-Karoten, sarı ve turuncu çan biberlerde bulunur ama Capsicum cinsine ait kırmızı çan biberlerdeki kırmızı renk ondan kaynaklanmaz. Bitkiler aleminde pek çok karotenoid ve diğer renkli bileşik bulunur. Bitkilerin bu bileşikleri üretmek için harcadıkları enerjinin onlara sağladığı avantajlar şunlardır: polinasyon için böceklerin cezbetmek, meyvelerin yenip tohumların dağıtılması için hayvanların dikkatini çekmek, hücrenin hayati işlevlerinin sürmesi için mor ötesi ışınların zararlı etkilerinden korunmak.
Bir antioksidan olan β-Karoten, zararlı serbest radikallerin fazlasını bertaraf etmekte yararlı olabilir. Ancak onun bir gıda takviyesi olarak (hap olarak) alınmasının kanseri önleyici etkisi hâlâ tartışmalıdır.[1] β-Karoten yağda çözünür.
Karotenoidler
[değiştir | kaynağı değiştir]Karotenler oksijeni olmayan karotenoidlerdir. Oksijeni olan karotenoidler ksantofil olarak adlandırılır.
Beta-karoten ve kanser
[değiştir | kaynağı değiştir]Tibbî denemelerde sentetik beta karoten kullanımında (yani mağazalarda besin takviyesi olarak satılan beta karoten) akciğer ve prostat kanseri oranının arttığı ve bu artışın sigara içenlerde ölüm oranını artırdığı gösterilmiştir. Bu sonuçlar beta karoten takviyeleri için görülmüş, içinde doğal olarak beta karoten bulunduran yiyeceklerde görülmemiştir.[2]
Britanya kanser örgütü Cancer Research Campaign, beta-karoten takviye ambalajlarında sigara içenlere bu takviyelerin akciğer kanser riskini artıracağına dair ikaz etiketleri konması gerektiğini öne sürmüştür.[3]
The New England Journal of Medicine dergisi günlük E vitamini (alfa tokoferol) ve beta karoten gıda takviyesinin akciğer kanserine etki üzerine bir makale yayınlamıştır.[4] Bu çalışma vitamin takviyeleri üzerine yapılmış ve araştırmacılar karotenoidli meyve ve sebzelerin tüketimi ile akciğer kanser oranlarının azalması arasında bir bağlantı olduğunu biliyorlardı. Ancak bu araştırmada beta-karoten takviyesi alanlarda akciğer kanseri oranında bir azalma bulmadıkları gibi, bu gıda takviyelerinin zararlı etkileri olduğunu buldular.
ABD Milli Kanser Derneği'nin (NCI) dergisinde 1996'da yayınlanan bir yayında, A vitamini (retinil palmitat olarak) ve beta-karotenin kanser koruyucu bir etkisi olup olmadığı hakkında bir denemenin sonuçları verilmiştir. Beta karoten gıda takviyesi kullanan katılımcılarda akciğer kanser riskinde bir artış bulunmuştur.[5]
Bilimsel literatürdeki tüm randomize kontrollü çalışmaların bir değerlendirmesinde beta-karotenin ölüm oranını %5 artırdığı bulunmuştur.[6]
Üretim
[değiştir | kaynağı değiştir]Dünyadaki sentetik karoten üretiminin çoğu Freeport, Texas'da DSM tarafından üretilmektedir. İspanya'da Vitatene, Blakeslea trispora'dan doğal beta-karoten üretmektedir. Avustralya'da (Karratha, Batı Avustralya) Aquacarotene Limited, kurutulmuş deniz yosunundan (Dunaliella salina) organik beta-karoten üretmektedir.
Kimyasal sentez
[değiştir | kaynağı değiştir]Beta karotenin toptan sentezi için kullanılan iki yaygın yöntem vardır. Birincisi Badische Anilin- & Soda-Fabrik (BASF) tarafından geliştirilmiş ve Wittig tepkimesine dayalıdır. İkincisi Hoffman-La Roche'un Inhoffen ve arkadaşlarının yönteminden geliştirdiği bir Grignard tepkimesidir. İkisi de simetriktir; BASF sentezi C20 C20 şeklinde, Hoffman-La Roche synthesis is C19 C2 C19 şeklindedir.
Adlandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]β-Karoten'in iki ucu yapısal olarak aynıdır ve her biri β-halkası olarak adlandırılır. β-halkası, iki uçtaki dokuz karbondan oluşur. α-Karoten molekülünün bir ucunda bir beta halkası vardır, öbür ucu ε-halkası olarak adlandırılır. "α-halkası" diye bir şey yoktur.
Karotenoid moleküllerinuşları için bu ve benzeri adlar sistematik bir adlandırma sistemi oluştururlar, şöyle ki:
- α-karoten β,ε-karotendir;
- β-karoten β,β-karotendir;
- γ-karoten (bir β halkası ve psi olarak adlandırılan bir halkasız uçlu) β,ψ-karotendir;
- δ-karoten (bir ε halkalı ve bir halkasız uçlu) ε,ψ-karotendir;
- ε-karoten ε,ε-karotendir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Effects of a Combination of Beta Carotene and Vitamin A on Lung Cancer and Cardiovascular Disease". 27 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2007.
- ^ "Mayo Clinic". 29 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2007.
- ^ "British Cancer Organization Calls for Warning Labels on Beta-Carotene" (İngilizce). 31 Temmuz 2000. 30 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2007.
- ^ The Alpha-Tocopherol, Beta Carotene Cancer Prevention Study Group (1994) The effect of vitamin E and beta carotene on the incidence of lung cancer and other cancers in male smokers. N Engl J Med 1994;330:1029-1035 http://content.nejm.org/cgi/content/abstract/330/15/1029?ijkey=c32e28170dbd48b1849444f01e99ac6e059ea73d&keytype2=tf_ipsecsha[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Omenn et al. (1996) Risk Factors for Lung Cancer and for Intervention Effects in CARET, the Beta-Carotene and Retinol Efficacy Trial Journal of the National Cancer Institute 1996 88(21):1550-1559 http://jncicancerspectrum.oxfordjournals.org/cgi/content/abstract/jnci;88/21/1550?fulltext=beta carotene cancer&searchid=QID_NOT_SET[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Bjelakovic et al., Mortality in randomized trials of antioxidant supplements for primary and secondary prevention: Systematic review and meta-analysis, JAMA, 297:842; Feb. 28, 2007 http://jama.ama-assn.org/cgi/content/abstract/297/8/842 12 Kasım 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Beta-carotene website by Martha Evens, School of Chemistry, University of Bristol 10 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Berkeley Wellness Guide to Dietary Supplements (İngilizce)
- Beta-carotene on University of Maryland6 Mart 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
