Beğdili boyu
Beğdili boyu, Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuzların 24 boyundan biri ve Kaşgarlı Mahmud'a göre Divân-ı Lügati't-Türk'teki yirmi iki Oğuz bölüğünden yedincisi; "Begtili"lerdir. Belgeleri şudur: 
[1] diye tanımladığı bir Oğuz boyudur.
Beğdili İsminin Anlamı
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Beydili ismi, "Beyler gibi aziz" manasına gelir. Bu isim Baydili, Bagdeli, Beğdili, Beğdilü, Beğdilli, Beğdillü, Badıllı, Begdeli, Bagtilü şeklinde de görülmüştür.[2][3]
Açıklama
[değiştir | kaynağı değiştir]Boz-Oklar'a mensup olarak Beg-Dili, Beğdili şeklinde de ifade edilmiştir. Zamanla bu kavram bazı yazılı eserlerde Baydili-Beğdili-Beğdilü-Beğdilli-Beğdillü-Badıllı[2] şekillerini almıştır. Begtili boyunun ongunları altın kartaldır. Kuzey orta Anadolu bölgesinde Beğdilī isminde çok yerleşim yerlerine bulunur. Günümüz Azerbaycan'da da Beydili ve Beydilli isminde iki yer vardır. Kuzeydoğu İran'da da Astarābād'da Atrak ve Rūd-e Gorgān nehirleri arasında Gökleng Beğdili (Čāqū Beğdili de denilir.) isminde yerleşim yeride vardır. Bunların alt oymakları Pank, Aman-Koca (Aman-Ḵōja), Boran (Borān) ve Kareşmaz (Qarešmaz) olarak adlandırılır.[4] Pierre Oberling'e göre, güney İran'da iki küçük Bigdeli boyu Kaşkaylar birliğindeki Kaşküli (Keşkölli) kabilesine aittir.[5]
Beğdili boyu, Selçuklu Hanedanı'yla birlikte 5. ila 11. yüzyılları arasında İran ve Anadolu'nun fethinde büyük rol oynamıştır. Diğerleri de 7. ila 13. yüzyılları arasında Moğol istilasından kaçmışlar, olasılıkla Suriye'ye ulaşmışlar ve Memluklar ile güçlerini birleştirdikleri görülmüştür. Harezmşahlar adı altında 1077'den 1231'e kadar Orta Asya'nın geniş bir bölümünü yöneten Anuşteginler; Begdili boyundan gelmektedir. Moğolları Ayn Calut muharebesinde Komutanı Baybars ile mağlup eden Memluk Sultanı Seyfeddin Kutuz da Beğdili boyuna mensuptur.
Beğdili boyu Suriye'den güney ve doğu Anadolu'ya ve daha sonra İran'a yayılan Akkoyunlu ve Safeviler'in kuruluşunda ve yönetiminde yer almışlardır. Ünlü tarihçi Yusuf Halaçoğlu'na göre Hazar Kağanlığı'nı da bu boy kurmuştur.[6]
8. ila 14. yüzyılın ikinci yarısında Beğdili boyu Taşkun Oğulları komutası altında varlık göstermiştir. 9. ila 15. ve 11. ila 17. yüzyılları arasında Halep ve Diyarbakır arasındaki bölgede en iyi meralarda büyük bir Beğdili topluluğu yaşamıştır. 11. ila 17. yüzyıllar arasında yaşamış olan bu ilk 12.000 çadırlı topluluğun Halep Türkmenlerinin öncülleri olduğu tahmin edilir. 10. ila 16. yüzyılda başka bir topluluk da Sivas ve Malatya arasındaki bölgeye yerleşmiş ve bazıları daha sonra güneye doğru Rakka civarına geçmiştir.[7] 10. ile 16. yüzyıla ait Osmanlı vergi kayıtlarında 23 Beğdili yer adı görülür. Bugün yaygın olarak Sivas, Nallıhan, Kahramanmaraş, Malatya, Elazığ, Konya, Nevşehir, Niğde, Mersin, Gaziantep, Rakka, Maraş, Tunceli ve Aşkale'de varlığını sürdüren boy mensuplarının çoğu Türklük özelliği göstermekle birlikte bir kısmı diğer toplumlara katılarak entegre olmuştur.[kaynak belirtilmeli] Boy kültürünü en orijinal yaşayan birkaç Alevi Türkmen köyü de bulunur.
Safevi Dostluğu ve Osmanlı Düşmanlığı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Anadolu'dan ve kuzey Suriye'den gelen bir Türkmen grubu olan Beydililer, Safevi devletinin kurulmasında önemli rol oynamışlardır. Osmanlı-karşıtlığı ile bilinen Beydili Türkmenleri, Safeviler devleti kurulmadan önce bile Şah İsmail'in babası Şeyh Haydar için mürit olmuşlardır. İlk başta üç ana aşiretin (Beydili, İnallu ve Kodabandalu'nun) oluşturduğu Beydili Türkmenleri, ileride diğer Türkmen gruplarını da saflarına katmışlardır. Beydili Türkmenleri, Safevi ordusunun büyüyüşünde çok önemli role sahiplerdir. Özellikle Oğuz Türkleri'nin Safevi topraklarına gitmelerinde etkili olmuşlardır.[3]
Bahsetmeye Değer
[değiştir | kaynağı değiştir]- İskender Bey, Beydili'lerin Şamlu'nun güçlü bir grubu olduğunu dile getirir.[3]
- Bugünki Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Beydili Türkleri İran'a göçmeden önce büyük oranda Türkmen yerleşimi idi. Osmanlı, giden Beydili'lerin yerini Kürt grupları ile doldurdu.[3][9]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 56
- ^ a b Uysal, İdris Nebi (2022). "BEYDILI BOYUNUN AĞIZ ÖZELLIKLERINE DAIR NOTLAR". Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten. 0 (73): 201-216. doi:10.32925/tday.2022.80. ISSN 0564-5050. 8 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2024.
- ^ a b c d "The Bīgdelī of Anatolia, Syria, and Iran". Encyclopædia Iranica. 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2024.
- ^ Faruk Sümer, “Bozoklu Oğuz boylarına dair,” Dil ve tarih-coğrafya fakültesi dergisi 11/1, 1953.
- ^ Pierre Oberling, The Qashqai Nomads of Fars, The Hague, 1974.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 19 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2020.
- ^ BĪGDELĪ (or Bēgdelī, also Bagdīlū), a former Turkish tribe[ölü/kırık bağlantı] Encyclopædia Iranica
- ^ "ĀẔAR BĪGDELĪ". Encyclopædia Iranica. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2024.
- ^ "İdris-î Bitlisî". İslam Ansiklopedisi. 18 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2024.