Aydos Kalesi
| Aydos Kalesi | |
|---|---|
| Sultanbeyli,İstanbul | |
| Tip | Kale |
| Yapı tarihçesi | |
| İnşa | 11. ve 12. yüzyıl |
| İnşa ettiren | Bizans İmparatorluğu |
| Kullanım tarihi | Bizans İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu |
| Yıkılışı | 1337 |
Aydos Kalesi veya diğer adıyla Keçi Kalesi,[1] Türkiye'nin İstanbul ilinin Sultanbeyli ilçesindeki Aydos Tepesi'nin 325 metrelik uzantısında bulunan kale. Çevresiyle birlikte birinci derecede arkeolojik sit ilan edilmiştir.[1]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kale, Doğu Roma İmparatorluğu döneminde inşa edildi.[1] 11 ve 12. yüzyılda inşa edildiği tahmin ediliyor.[2] O zamanki adı olan "Aetos" (Αετός), Yunancada "kartal" anlamına gelmekteydi. Bu isim, günümüze kadar çok ufak değişiklikle korunmuştur.[1] 11. yüzyılda Türklerin Konstantinopolis'e (günümüzde İstanbul) yaklaşmaları üzerine kalenin önemi arttı; ancak Haçlı Seferleri'nin başlamasıyla Türkler bölgeden ayrıldılar.[1] 13. yüzyılın sonlarında bölgede, yeniden mücadeleler baş göstermeye başladı.[1] 1326-1328 yıllarında Kocaeli Yarımadası'nın büyük bir kısmı Osmanlı İmparatorluğu egemenliğine girmişti. Bu dönemde iki devlet arasındaki sınır, Aetos-Pentikion (günümüzde Pendik) hattı üzerindeydi.[1]
Âşıkpaşazâde Tarihi'nde yer alan bilgilere göre Osmanlı Padişahı Orhan Gazi, kalenin alınması için Abdurrahman Gazi, Akça Koca ve Konur Alp'i görevlendirmişti. Önce Semendra Kalesi'ni (günümüzde Samandıra) ele geçiren Osmanlı kuvvetleri, daha sonra Aydos Kalesi'ni kuşattı.[1] Âşıkpaşazâde'ye göre, kale tekfurunun kızı kuşatmadan önce rüyasında, yakışıklı bir kahraman gördü, sonrasında ise kendini bir çukurda buldu. Bu kahraman onu kurtardı, giysilerini çıkardı yıkadı ve kıza yeni giysiler giydirdi. Kız, kısa süre sonra kaleyi kuşatan Osmanlıların arasında gördüğü Abdurrahman Gazi'yi rüyasındaki kahraman olarak tanıdı ve kaleyi ona teslim edeceğini yazdığı notu bir taşa sarıp askerlere fırlattı. Notta, Türklerin geri çekiliyormuş gibi yapmaları, gece geri gelmeleri ve kendisinin onları kaleye alacağı yazılıydı. Gece olunca kız, kale bedeninden bir kement attı ve Abdurrahman Gazi buna tutunarak kalenin içine girdi. Kapıyı içeriden açmasının ardından içeri giren Osmanlı askerleriyle birlikte kale, Osmanlı egemenliğine girdi.[1] Bu hikâye daha sonraları, başka yazarlar tarafından farklı biçemlerde dile getirildi. Neşrî'nın kaleminde yaşananlar bir aşk öyküsüne, Hoca Sâdeddin Efendi'nin anlatımında dinî bir öyküye dönüştü.[3] Bir versiyonda tekfur kızı, rüyasında İslam peygamberi Muhammed'i görüyordu.[1] Sonraki yıllarda kızın rüyası; Hadidî, İbn-i Kemal, Katip Çelebi, Solakzade Mehmet Hemdemi Efendi gibi isimler tarafından, farklı şekillerde anlatılırken, Joseph von Hammer-Purgstall ve Alphonse de Lamartine de olayı kendi kitaplarına taşıdı.[3] 1558 tarihli Osmannâme'de yer alan, Arifî'nin bir minyatüründe tekfur kızı, Abdurrahman Gazi'yi uzun saç örgüsünü kaleden sarkıtarak kaleye çıkardığı tasvir edilmiştir.[3]
Fetihten sonra kaleye yerleşen Abdurrahman Gazi önderliğinde Scutari (günümüzde Üsküdar) taraflarına akınlar düzenlendi.[4] Ancak bir müddet sonra kale önemini kaybetti.[3] Hoca Sâdeddin Efendi'nin Tâcü't-Tevârîh adlı eserinde İzmit'in 1337 yılındaki fethinden sonra Orhan Gazi'nin şehri çok beğendiği ve buranın yakınlarındaki Aydos Kalesi'ne artık ihtiyaç olmadığından kaleyi yıktırdığı, muhafızları ve kalenin içinde yaşayanları İzmit'e getirdiği ifade edilmektedir.[5]
Arkeolojik çalışmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kale için yapılması hedeflenen rölöve, restitüsyon ve restorasyon çalışmalarının ilk ayağı olan arkeoloji kazılar 13 Eylül 2010'da, Sultanbeyli Belediyesi tarafından, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürü Zeynep Kızıltan'ın başkanlığında başlatıldı.[5] Alan sorumlusu Müze Müdür Yardımcısı Gülbahar Baran Çelik tarafından yapılan kazıların ilk aşaması ise 17 Şubat 2011'de tamamlandı.[5] Birkaç yıl sonra 2. aşaması başlayan kazılar Aralık 2022'de sona erdi ve sivil halka açıldı.
Konumu ve mimari özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Dış duvarlarından itibaren 26.000 m2lik bir alanı kaplayan kale, Aydos Tepesi'nin 325 m yüksekliğindeki uzantısında yer almaktadır.[6] Kalenin imarının ilk evresinin 11.-12. yüzyılda olduğu düşünülmektedir.[5] İç ve dış olmak üzere iki suru; iç savunma duvarında altı, dıştakinde ise yedi burcu bulunmaktadır.[5]
Popüler kültüre etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kalede yapılan arkeolojik çalışmalar, danışmanlığını Halil İnalcık'ın, yönetmenliğini ise Emine Çaykara'nın yaptığı İstanbul'a Açılan Kapı: Aydos adlı belgesele konu oldu.[7]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yılmaz, Hayri Fehmi (Eylül 2012). "Aşka teslim olan kale: İstanbul'daki Rapunzel efsanesi". NTV Tarih, 44. ISSN 1308-7878.
- ^ a b c d e f g h i j Yılmaz, Hayri Fehmi; sf. 68
- ^ "Tarihi Aydos Kalesi'nin restorasyonunda sona yaklaşıldı". Anadolu Ajansı. 22 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021.
- ^ a b c d Yılmaz, Hayri Fehmi; sf. 69
- ^ İnalcık, Halil. İstanbul'a Açılan Kapı: Aydos-I. 12 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2013.
- ^ a b c d e Yılmaz, Hayri Fehmi; sf. 70
- ^ "Aydos Kalesi 2010 yılı kazı çalışmaları". İstanbul Arkeoloji Müzeleri. 15 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2013.
- ^ "Aydos Kalesi'nin tarihi anlatılıyor". 26 Ocak 2012. 21 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2013.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Demir, Uğur; Mazak, Mehmet, (Ed.) (2011). Aydos Kalesi ve İstanbul'un Fethi. İstanbul: Sultanbeyli Belediyesi. ISBN 6054052330.
- Öztürk, Necdet (2018). "Kocaeli'nin fethinde stratejik değeri olan ve fethi aşk rüyası ile renklendirilen kale: Aydos". Selvi, Haluk; Şirin, İbrahim; Çelik, M. Bilal; Yeşildal, Ali; Narin, Resül (Ed.). Uluslararası Orhan Gazi ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu-V bildirileri (PDF). 1. İzmit: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları. ss. 315-322. ISBN 9786055116705. 27 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Mayıs 2021.