İçeriğe atla

Ateizmin ana hatları

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Ateizmin özeti sayfasından yönlendirildi)

Ateizme genel bir bakış ve güncel bir rehber olarak aşağıdaki ana hatlar verilmiştir:

Ateizm, Tanrı'nın veya tanrıların var olduğu iddiasının reddidir.[1] Dar bir anlamıyla ateizm, hiçbir tanrının var olmadığını düşünme durumudur.[2][3] En kapsayıcı hâliyle ateizm, herhangi bir tanrının var olduğuna yönelik inancın noksanlığıdır.[4] Ateizm, teizm ile tezat oluşturur.[5] Teizm, en geniş tanımıyla, en az bir adet tanrının var olduğuna yönelik inançtır.[6][7]

Ateizmin tanımları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ateizm, aşağıdakilerin hepsiyle tarif edilebilir:

Ateizmin türleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Pozitif ateizm, hiçbir tanrının olmadığını ileri süren ateizm türüdür.[8] "Güçlü ateizm" olarak da bilinir.
    • Açık ateizm, "Bilinçli bir redden ötürü teistik inançların yokluğu".[9]
  • Negatif ateizm, pozitif ateizm haricindeki her türlü nonteizm türüne verilen isimdir. Bu tür ateizmde kişi herhangi bir tanrının var olduğuna inanmaz; ancak bir tanrının var olmadığı konusunda ısrarcı davranmaz.[8] "Zayıf ateizm" olarak da bilinir.
    • Örtülü ateizm, "bilinçli bir redde bulunmaksızın teistik inançların yokluğu".[9]
      • Agnostik ateizm, hem ateizmi hem de agnostisizmi kapsayan bir felsefi tutumdur. Agnostik ateistler, ateisttir; çünkü herhangi bir tanrının varlığına inanmazlar. Agnostiktirler, çünkü tanrının varlığı onlara göre ya prensip gereği bilinemezdir ya da bunu ispatlayan herhangi bir gerçek henüz bulunmamaktadır.

Ateist argümanları

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Tanrı'nın varoluşuna karşı tezler
    • Özgür irade paradoksu, her şeyi bilen olma ile özgür iradenin uyumsuz olduğunu ve bu iki özelliğin ikisini birden içeren tanrı algısının içsel olarak çelişkili olduğunu ileri sürer.[10][11] Aynı zamanda "özgür irade çelişkisi" veya "teolojik kadercilik" olarak da bilinir.
    • Tutarsız vahiyler kökenli tez, Tanrı'nın var olma ihtimalinin düşük olduğunu, çünkü birçok teologun ve inançlı dindarın birbiriyle çelişen ve birbirini dışlayan vahiylerden söz ettiğini ileri sürer.[12] Bu argüman, vahyi bizzat deneyimlememiş herkesin yalnızca ve yalnızca bu alanda otorite kabul edilen kişilerin iddialarına dayalı olarak kabul etmesi gerektiğini ve ölümlü birinin bu çelişkili iddiaları incelemesinin imkânsız olduğunu, dolayısıyla Tanrı'nın varlığını kabul etmek konusunda bir yargıya varmaktan uzak durulması gerektiğini belirtir. Bu argüman, diğer yerlerin yanı sıra, Voltaire'in Candide ve Felsefe Sözlüğü adlı eserlerinde geçer. Aynı zamanda, Pascal'ın bahsine yanıt olarak Denis Diderot'un şu ifadesinde de kendini gösterir: "Bir Hristiyan'ın, Kutsal Kitap'ın Tanrı'sının varlığına dair sunabileceği her kanıtı; bir Müslüman, Kur'an'ın Tanrı'sı için kullanabilir."[13][14] "Yanlış cehennemden korunma problemi" olarak da bilinir.
    • İnançsızlık kökenli tez, eğer Tanrı var olsaydı (ve insanlığın bu varlıktan haberdar olmasını isteseydi), mantıklı ve makul olan her bireyin kendisine inanabileceği bir durum yaratırdı; ancak, mantıklı ve makul inançsızlar olduğuna göre, Tanrı'nın var olma ihtimali azalmaktadır. Bu argüman, "var olan dünya" ile "eğer ki Tanrı var olsaydı ve kendi isteklerine göre bir dünya yaratsaydı var olacak dünya" arasındaki tutarsızlığa dikkat çekmektedir.
    • Kötü tasarım kökenli tez, her şeye gücü yeten, her şeyi bilen, mutlak iyilik sahibi olan yaratıcı bir Tanrı'nın en uyumlu tasarımları yaratması beklenir. Organizmalarda optimum-altı özellikler bulunduğu bilinmektedir. Dolayısıyla tanrı ya bu organizmaları yaratmamıştır ya da her şeye gücü yeten, her şeyi bilen, mutlak iyilik sahibi bir tanrı değildir. Buna "disteleolojik argüman" da denmektedir.[15]
    • Tutarsız nitelik argümanı, kötülüğün var olmasının, her şeye gücü yeten ve kusursuz iyilik sahibi bir tanrı fikriyle uyumsuz olduğuna dayalı argümandır. "İyi" bir tanrı, bazı olası dünyalar dahilinde uyumsuzdur; dolayısıyla "iyi" olma niteliğini yitirmeksizin bu dünyaları yaratması mümkün değildir. "İyi" bir tanrı, sadece "iyi" dünyalar yaratabilir.
    • Her şeye kadirlik paradoksu, eğer ki bir varlık istediği herhangi bir şeyi yaratabiliyorsa, yaratamayacağı bir şeyi de yaratabilmelidir; dolayısıyla bu varlık istediği her şeyi yaratamaz. Yine de, diğer taraftan, eğer ki bu varlık yaratamayacağı bir şeyi yaratamıyorsa, bu durumda yaratabileceği şeylerin bir sınırı var demektir.
    • Kötülük sorunu, eğer ki Tanrı mutlak kudret, mutlak iyilik, mutlak bilgi sahibiyse, kötülüğün nasıl var olabileceğini açıklama sorununa dayanan bir argümandır.[16][17] Bazı filozoflar, bu tip bir Tanrı ile kötülüğün mantıklı bir şekilde bir arada bulunamayacağını veya bulunma ihtimalinin çok düşük olduğunu belirtmektedirler.
    • Öğrenmeyenin kaderi, belli bir teoloji ve doktrine tabi kalmamış, dolayısıyla onu kabul etme fırsatını elde edememiş insanların nihai kaderinin ne olacağına yönelik eskatolojik bir argümandır. Dinî gereksinimlerin neler olduğunu vahiy yoluyla hiçbir zaman duymamış kişilerin, bu gereksinimleri sağlayamadıkları için cezalandırılıp cezalandırılmayacağına yönelik olarak geliştirilmiştir.
    • Cehennem sorunu, özellikle cehennemden bahseden dinlerin çizdiği cehennem portresinin yarattığı korkutucu ve acımasız algının neden olduğu etik probleme dayalı argümandır. Bu tip bir cehennemin, adil, ahlaklı ve mutlak iyilik sahibi bir Tanrı fikriyle çeliştiği ileri sürülmektedir.[18]
  • Ateistin bahsi, kabaca şöyle tarif edilebilir: "Bir tanrıya inansanız da, inanmasanız da, yaşadığınız yaşamı, sırf siz içerisinde bulunduğunuz için daha iyi bir yer hâline getirmeye çalışmalısınız. Eğer ki tanrı yoksa, hiçbir şey kaybetmezsiniz ve geride bıraktıklarınız ile hatırlanırsınız. Eğer ki mutlak iyilik sahibi bir tanrı varsa, sizi iyi taraflarınıza göre yargılayacaktır; sırf ona inanıp inanmadığınıza göre değil."[19][20][21]
  • Russell'ın çaydanlığı, ilk olarak Bertrand Russell tarafından ileri sürülmüş bir analojidir. Bu benzetime göre, felsefi ispat yükü bilimsel olarak yanlışlanamayan iddiaları ileri sürenlerin omuzlarındadır; o iddialara inanmayanların omuzlarında değildir. Bu, özellikle dinler konusunda geçerlidir. Russell, eğer ki Güneş etrafında, Dünya ile Mars arasında dönen bir çaydanlık varsa, bu çaydanlığın varlığına dair şüphe duyanların çaydanlığın var olmadığını ispatlamasını beklemenin mantık dışı olacağını yazmaktadır. Çaydanlığın varlığını ispatlamak, onun var olduğunu iddia edenlerin sorumluluğudur.[22] Kimi zaman buna "gökbilimsel çaydanlık" ya da "kozmik çaydanlık" da denir.
  • Teolojik nonkognitivizm, bu argüman, dindarlar tarafından kullanılan dilin, özellikle de "tanrı" gibi sözcüklerin bilişsel/algısal olarak anamsız olduğunu ileri sürer. Teolojik nonkognitivizm, Tanrı sözcüğünün (veya benzer şekilde, tartışılabilir olan herhangi bir diğer metafiziksel sözcüğün) tutarlı bir tanımının yapılmasını beklemektedirler. Bu tanım yapılmadıkça, Tanrı'nın varlığına dair argümanların geçersiz olduğunu iddia etmektedirler.[23]
  • Nihai Boeing 747 gambiti, tasarım argümanına karşı Richard Dawkins tarafından geliştirilen karşı argümandır. Bu argümanın temel tezlerinden birisi, doğaüstü abiyogeneze kıyasla, doğal seçilim yoluyla olan evrimin daha az sayıda hipotetik süreci varsaydığını, dolayısıyla Occam'ın usturasına göre Tanrı hipotezinden daha iyi bir hipotez olduğu yönündedir.

Ateizmin tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel ateizm kavramları

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlişkilendirilen görüşler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ateist organizasyonlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ateist yayınlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • The Encyclopedia of Unbelief (İngilizce)
  • The New Encyclopedia of Unbelief (İngilizce)

Ünlü ateistler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Ateistler listesi

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Cevizci, Ahmet (Şubat 1999). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları. s. 82. Tanrı'nın ya da tanrıların varolmadığı inancına dayanan felsefe akımı. Evreni yarattığı, evrenin yasalarını koyduğu, evrene bir şekilde müdahele ettigi kabul edilen doğaüstü bir varlık türüne veya Yaratıcıya inanmama. 
  2. ^ Rowe, William L. (1998). "Atheism". Edward Craig (Ed.). Routledge Encyclopedia of Philosophy. Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-07310-3. 15 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2010. As commonly understood, atheism is the position that affirms the nonexistence of God. So an atheist is someone who disbelieves in God, whereas a theist is someone who believes in God. Another meaning of "atheism" is simply nonbelief in the existence of God, rather than positive belief in the nonexistence of God. …an atheist, in the broader sense of the term, is someone who disbelieves in every form of deity, not just the God of traditional Western theology. 
  3. ^ Simon Blackburn, (Ed.) (2008). "atheism". The Oxford Dictionary of Philosophy (2008 bas.). Oxford: Oxford University Press. 24 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2011. Either the lack of belief that there exists a god, or the belief that there exists none. Sometimes thought itself to be more dogmatic than mere agnosticism, although atheists retort that everyone is an atheist about most gods, so they merely advance one step further. 
  4. ^ Religioustolerance.org's short article on Definitions of the term "Atheism" 6 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. suggests that there is no consensus on the definition of the term.
  5. ^ "Definitions: Atheism". Department of Religious Studies, University of Alabama. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2011. 
  6. ^ Oxford English Dictionary (2.2yıl=1989 bas.). Belief in a deity, or deities, as opposed to atheism 
  7. ^ "Merriam-Webster Online Dictionary". 12 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2011. belief in the existence of a god or gods 
  8. ^ a b Flew, Antony (1976). "The Presumption of Atheism". The Presumption of Atheism, and other Philosophical Essays on God, Freedom, and Immortality. New York: Barnes and Noble. ss. 14ff. 12 Ekim 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2011. In this interpretation an atheist becomes: not someone who positively asserts the non-existence of God; but someone who is simply not a theist. Let us, for future ready reference, introduce the labels 'positive atheist' for the former and 'negative atheist' for the latter. 
  9. ^ a b Smith, George H. (1979). Atheism: The Case Against God. Buffalo, New York: Prometheus. ss. 13-18. ISBN 0-87975-124-X. 31 Ağustos 2000 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2017. 
  10. ^ Hunt, David ve Linda Zagzebski (2021). Edward N. Zalta (Ed.). "Foreknowledge and Free Will". Stanford Encyclopedia of Philosophy (İngilizce). 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020. 
  11. ^ Swartz, Norman. "Foreknowledge and Free Will". Internet Encyclopedia of Philosophy (İngilizce). 3 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2024. 
  12. ^ Dawkins, Richard (16 Ocak 2008). The God Delusion (İngilizce). Houghton Mifflin Harcourt. s. 25. ISBN 978-0-547-34866-7. Erişim tarihi: 28 Mart 2021. 
  13. ^ Diderot, Denis (1875–77) [1746]. J. Assézar (Ed.). Pensées philosophiques (Fransızca). 1. s. 167. 
  14. ^ "Pascal's Wager". Objections to Pascal's Wager (İngilizce). Stanford University. 2018. 
  15. ^ Haeckel, Ernst (1892). The History of Creation (İngilizce). Appleton, New York: D. Appleton. s. 331. 
  16. ^ Tooley, Michael (16 Eylül 2002). Edward N. Zalta (Ed.). "The Problem of Evil". Stanford Encyclopedia of Philosophy (İngilizce). 6 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020. 
  17. ^ Trakakis, Nick. "The Evidential Problem of Evil" (İngilizce). 10 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2024. 
  18. ^ Kvanvig, Jonathan L. (1994). The Problem of Hell (İngilizce). Oxford University Press. s. 24. ISBN 0-19-508487-X. 
  19. ^ Martin, Michael (1990). Atheism: A Philosophical Justification (İngilizce). Temple University Press. ss. 232-238. ISBN 978-0-8772-2642-0. 
  20. ^ Berry, Alvin F. (2011). So What If...the God of the Bible Exists...Does It Really Matter at the End ... (İngilizce). Dog Ear Publishing. s. 10. ISBN 978-1-457-50020-6. 
  21. ^ Stahl, Philip A. (2007). Atheism: A Beginner's Handbook: All You Wanted to Know About Atheism and Why (İngilizce). ss. 39-42. ISBN 978-0-5954-2737-6. 
  22. ^ Russell, Bertrand (1952). "Is There a God?". Slater, John G. (Ed.). The Collected Papers of Bertrand Russell, Last Philosophical Testament, 1943-1968 (İngilizce). 11. Routledge. ss. 542-548. ISBN 9780415094092. 2 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2024. 
  23. ^ Conifer, Steven J. (Haziran 2002). Theological Noncognitivism Examined (İngilizce). 4. The Interlocutor. 23 Ocak 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2024. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ateizmin_ana_hatları&oldid=33456024" sayfasından alınmıştır