İçeriğe atla

Antik dönemde Azerbaycan

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Antik dönemde Azerbaycan Yunan ve Roma toplumunun geliştiği ve Avrupa, Kuzey Afrika ve Batı Asya'nın büyük bölümünün yanı sıra Kafkasya'da da etkilerini gösterdikleri dönemin günümüz Azerbaycan toprakları üzerindeki tarihini kapsar. Azerbaycan topraklarındaki antik dönem, MÖ 4. yüzyıldan başlayarak kuzeydeki Kafkas Albanyası adlı devletin var olduğu süre zarfında incelenir. Bu devlet günümüz Azerbaycan topraklarında, Büyük İskender'in ölümü ve MÖ 323 yılında Doğu'daki imparatorluğunun yıkılmasından sonra ortaya çıkmıştır.

Arka plan

[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan toprakları üzerindeki ilkel kabile yapısının çökmesinden sonra MÖ 4. binyılın sonu ve 3. binyılın başında Mezopotamya ile yakın ilişki içerisinde bulunan ilk topluluklar ortaya çıkmaya başladı. Bu toplulukların parçalanmasının ardından Manna Krallığı kuruldu. Asur ve Urartularla ilişkileri olan Manna Krallığı (MÖ 9-6. yüzyıl) bu gün Azeri halkının yaşadığı topraklar üzerinde kurulmuş bilinen en eski krallıklardan biridir. MÖ 8. yüzyılın sonundan ve MÖ 7. yüzyılın başlarından itibaren burada yapılan akınlarla Azerbaycan topraklarındaki yerleşimler nedeniyle Kimmerler, İskitler, Sakalar ve Massagetler bu bölgenin askerî ve siyasi tarihinde önemli bir rol oynamaya başladılar.[1][2][3][4][5][6][7]

Güney Kafkasya, MÖ 6. yüzyılda Ahamenişler tarafından fethedildi. Buna karşılık Ahademişler MÖ 330 yılında Büyük İskender tarafından yenilgiye uğratıldı ve böylece bölgede Helenistik kültürün yükselme dönemi başladı.[8][9]

Atropatena ve Albanya; Albanlar, Sakasenler, Mikuyeler, Matyenler, Mardlar (Amardlar) ve Kadusiler gibi topluluklar hâlinde İran'da Medler'in düşüşünden hemen sonra kurulan Ahademiş İmparatorluğu'nun birer parçasıydılar. MÖ 323 yılında Büyük İskender'in ölümünden sonra imparatorluklarının yıkılması sonucu bu devletler de bağımsız hâle gelmişlerdir.[1][10][11][12][13][14]

Antik Yunan ve Roma yazarlarının eserlerinde

[değiştir | kaynağı değiştir]

Herodot, Batlamyus, Strabon, Flavius Arrianus (aralarında Albanlardan ilk kez bahseden) ve diğer Antik Yunan-Romalı yazarlar eserlerinde Atropatena ve Albanya'dan bahsetmişlerdir.[1][12] Yunan yazar Strabon, “Coğrafya” adlı kitabında Atropatena'da yaşayan etnik grupları anlatarak ve Kadusiler, Amardlar ve Tapurlar gibi uluslara değinmiştir. Albanya hakkında konuşan Strabon, "Aslında şu anda, tüm toplulukları tek bir kral yönetiyor ancak daha önce birkaç topluluk konuştukları dillerine göre ayrılarak ayrı ayrı, kendi kralları tarafından yönetiliyorlardı. Yirmi altı adet dilleri bulunmakta." demiştir. Ayrıca Albanyalıların yaptığı aktiviteleri olarak sığır yetiştiriciliği, ileri zanaat, at yetiştiriciliği, bahçecilik ve diğer alanlar olarak tanımlamıştır.[15][16] Herodot, "Tarih" adlı eserinde Ala-ban toplulukları ile Mağ, Hazar ve Udin topluluklarına değinmiştir. Hekataios "Tarihsel Coğrafya" adlı eserinde Kafkas Albanyası hakkında bilgi vermiştir

Albanya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sınırlar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük İskender'in ölümünden sonra, günümüz Azerbaycan topraklarında ve Dağıstan'ın güney bölgesinde Albanya adlı bir devlet kuruldu. Sarmatlar, İberya ve Atropatena ile komşu olan Albanya'nın sınırları doğuda Hazar Denizi'ne kadar uzanıyordu. Kebele, Antik Albanya'nın ilk başkenti olmakla beraber günümüzde Azerbaycan Cumhuriyeti'nde yer almaktadır. Başkent daha sonra Berde şehrine taşınmıştır.[1][12][17][18][19]

Arkeolojik buluntular, Albanya'nın uluslararası ticaret merkezinde olduğunu ve Alban topluluklarının Kuzey ve Batı Kafkasya, Orta Asya, Anadolu, Suriye, Mısır ve Ege ile ilişkilerini kurduklarını ortaya koymuştur.[1][13]

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]

MÖ 331 yılında, Ahameniş hükümdarı Darius III ile Büyük İskender arasındaki Gaugamela Savaşı sırasında Albanlar, Atropatenya ordusunda yer alarak Ahameniş ordusu ile birlikte Büyük İskender'in ordusuna karşı savaştılar.[1][17][20]

Romalı general Gnaeus Pompey, Hindistan'dan Karadeniz kıyılarına ve Yunanistan'dan Kafkasya'ya giden ticaret yolunun kontrolünü ele geçirmek için MÖ 66 Albanya'yı işgal etti. Strabon'a göre Kura Nehri savaşı olarak bilinen bu savaşı Romalı lejyonerler kazandı ve Albanya hükümdarı elçi göndererek Roma ile barış anlaşması imzaladı. Bu olaydan sonra Pompey, İberya'ya saldırdı ve İberya hükümdarı Roma'ya bağlılığını ilan etti. Plutarhos'a göre MÖ yılında Pompey Albanya'ya tekrar saldırdı çünkü İberya'ya yapılan saldırı sırasında Albanlar arkadan ani bir darbe yaparak Pompey'i öfkelendirdiler. Alban hükümdarın kardeşi Cosis'in liderliğindeki Arnavut ordusu 60.000 piyade ve 12.000 süvariden oluşuyordu. Alazani Nehri yakınlarındaki savaş, Pompey'in askerî taktikleri nedeniyle Albanlara karşı Roma'nın zaferiyle sonuçlandı. Zafere rağmen, Pompey iç bölgelere doğru hareket etmedi ve ilerlemeyi bırakıp geri döndü. General Antonius MÖ 36 yılında tekrar Kafkasya'ya yöneldi ve buradaki devletlere boyun eğdirdi, ancak yerel hanedanlar hâlâ iktidarda kaldı.[1][12][18][19][21] Roma imparatoru Neron, MS 68'de Derbent geçidinden Albanya'ya büyük bir sefer planlasa da bu sefer, Roma ayaklanması sırasında Nero'nun ölümü nedeniyle gerçekleşmedi. MS 72-74'te Derbent geçidinin kuzeyinde yaşayan Alan toplulukları Albanya'yı işgal etti. Roma-Alban ilişkileri 3. yüzyılın ortalarına kadar sürdü. MS 3. yüzyılın ortalarında (yaklaşık MS 252-253) Sasaniler ve Roma arasındaki savaşta Roma'nın yenilgisinden sonra Albanya, Sasani İmparatorluğu'nun vasal devleti oldu.[1][22][23][24]

1899 yılında, yapılan kazılar sonucunda Azerbaycan'ın Kalaga köyü yakınlarında Roma dönemine ait oymaların bulunduğu gümüş bir tabak bulundu. Bakü'den 70 km uzaklıkta olan Böyükdaş eteğinin güneydoğu kısmında yer alan kaya yazıtları, 2 Haziran 1948 tarihinde Azeri arkeolog Ishag Jafarzadeh [en] tarafından keşfedildi.

Albanya'da Helenizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzey Azerbaycan'daki arkeolojik kazılar sırasında bulunan Büyük İskender'in adını taşıyan madeni paralar, bu dönemde Helenistik dünya ile kapsamlı ticaret ve kültürel bağların kurulduğunun bir göstergesidir. MÖ 1. binyılın ortasından itibaren Albanya'da metalbilim ve metal işleme, çömlekçilik ve dokuma gelişti ve Yunan ve Roma geleneklerinin etkisi görülmeye başladı. Albanya'da MÖ 3. yüzyılda kiremit üretiminin varlığı, Yunan kent kültürünün bu bölge üzerindeki etkisini yansıtmaktadır.[1][12]

Sosyal yaşam

[değiştir | kaynağı değiştir]

Alban nüfusu dört sınıfa ayrılmaktaydı: Birinci sınıfta kral, ordunun lideri ve hükümdar; ikinci sınıfta rahipler; üçüncü sınıfta askerler ve çiftçiler; dördüncü sınıfta da sıradan insanlar ve ekonomi ile uğraşanlar kişiler bulunmaktaydı.[1] Yunan ve Romalı yazarlara göre, Albanya yoğun nüfuslu ve çok verimli, iyi sulanmış topraklara sahip bir yerdi. İnsanlar büyükbaş hayvancılıkla uğraşıyorlardı ve çok sayıda at ahırı ile otlak vardı. Arkeolojik kazılar sırasında, Albanya topraklarında yerel ustalar tarafından yapılmış çok sayıda ekipman, ev eşyası ve silah bulundu. Çömlekçilikle seramik ekonomik yaşamda ve nüfusun refahında önemli bir rol oynamıştır. Albanyalılar kilden yapı malzemeleri (kiremit, tuğla), çeşitli çanak çömlek, insan ve hayvan figürleri yaptılar. Mingaçevir'deki arkeolojik kazılarda bu döneme ait çok sayıda çanak ve çömlek kapları bulunmuştur.[1]

MS birinci yüzyıldan itibaren Albanya'da cam üretimi başladı.[1]

Albanya devletindeki ticarette madeni paralar yaygın olarak kullanılmaktaydı. 1958'de Şamahı'da ve 1966'da Kebele'de bulunan gümüş sikke hazineleri, Albanyalıların madeni paraları ticaret için kullandıklarını, ayrıca bu madeni paraları da kendilerinin ürettiklerini kanıtlamış oldu.[1]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f g h i j k l m ISMAILOV, DILGAM (2017). HISTORY OF AZERBAIJAN (PDF). Bakü. 18 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  2. ^ "CIMMERIANS – Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  3. ^ Nijssen, Daan. "Cimmerians and Scythians - Herodotus reconsidered". Ancient World Magazine (İngilizce). 23 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  4. ^ Гулиев, Джамиль Бахадур оглы (1979). История Азербайджана. Элм. ss. 27/302.
  5. ^ Falk, Avner (1996). A Psychoanalytic History of the Jews. Fairleigh Dickinson Univ Press. ss. 192-850. ISBN 9780838636602. 
  6. ^ Bromiley, Geoffrey W., (Ed.) (1979). The International Standard Bible Encyclopedia, Том 4. Wm. B. Eerdmans Publishing. ss. 365-1230. ISBN 9780802837844. 
  7. ^ "Mannai | ancient kingdom, Iran". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 30 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  8. ^ "ACHAEMENID DYNASTY – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  9. ^ Beikzadeh, Saba (2017). "Achaemenid architecture in south Caucasus and the Black Sea cultural basin". ss. 129-146. 14 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  10. ^ Coene, Frederik (2009). The Caucasus - An Introductios. Routledge. ss. 98-240. ISBN 9781135203023. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  11. ^ "AZERBAIJAN iii. Pre-Islamic History – Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  12. ^ a b c d e Səfərov, Yusif (1989). Qədim Azərbaycan: nə bilirik. Azər Nəşr. ISBN 5-552-00244-X. 30 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ a b "Period from ancient times to adoption of Islam - Azerbaijan.az". azerbaijan.az. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  14. ^ Farid (19 Şubat 2016). "AZERBAIJAN FROM ANCIENT TIMES TO THE ADVENT OF ISLAM". Oval (İngilizce). 28 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  15. ^ "Strabo, Geography, Book 11". www.perseus.tufts.edu. 31 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  16. ^ Fazili, Abdulla Həsənalı oğlu (1992). Ulusunu tanımayan tanrısını tanımaz. (Atropatena e. ə. IV – e. VII əsri). Bakü. ISBN 5-8066-0451-9. 
  17. ^ a b Voroşil, Q. QAFQAZ ALBANİYASI (PDF). Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. [ölü/kırık bağlantı]
  18. ^ a b "ALBANIA – Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  19. ^ a b "LacusCurtius • Strabo's Geography — Book XI Chapter 4". penelope.uchicago.edu. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
  20. ^ HACIYEV, İmaş (2018). QAFQAZ ALBANİYASININ MADDİ-MƏDƏNİYYƏT ABİDƏLƏRİ: DAŞ PLASTİKASI (PDF). Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin Jurnalı. ss. 82-90. 19 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). 
  21. ^ McLaughlin, Raoul (2010). Rome and the Distant East: Trade Routes to the Ancient Lands of Arabia, India and China. A&C Black. ss. 91-92/236. ISBN 9781847252357. 
  22. ^ Stuart Olson, James, (Ed.) (1994). An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires. Greenwood. ISBN 978-0313274978. 
  23. ^ Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East. Infobase Publishing. 2009. ISBN 9781438126760. 
  24. ^ "DARBAND – Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. 6 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2020. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Antik_dönemde_Azerbaycan&oldid=32716485" sayfasından alınmıştır