İçeriğe atla

Adolf Erik Nordenskiöld

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Adolf Erik Nordenskiöld
Adolf Erik Nordenskiöld
Doğum18 Kasım 1832
Helsinki, Finlandiya Büyük Dükalığı
Ölüm12 Ağustos 1901
Dalbyö, İsveç
MilliyetRus
EğitimTurku Kraliyet Akademisi
Ödüller
  • Founder Madalyası (1869)
  • Constantine Madalyası (1878)
  • Vega Madalyası (1881)
  • Murchison Madalyası (1900)
Kariyeri
DalıJeoloji, mineraloji, kartografya
Çalıştığı kurumlarNaturhistoriska Riksmuseet
İmza

Nils Adolf Erik Nordenskiöld (18 Kasım 1832 – 12 Ağustos 1901) İsveç kökenli Finlandiyalı bir aristokrat, jeolog, mineralog ve Arktik araştırmacı.[1] Kendisi soylu Nordenskiöld bilim insanları ailesinin bir üyesiydi ve friherre (baron) ünvanını taşıyordu.[2]

Rus İmparatorluğu'na bağlı Finlandiya Büyük Dükalığı'nda doğdu. Politik eylemleri nedeniyle 1857 yılında İsveç'e göç etmek zorunda kaldı ve burada İsveç Parlamentosu ve İsveç Akademisi üyesi oldu. 1878-1879 yıllarında Avrasya'nın kuzey kıyıları boyunca düzenlenen Vega Seferi'ne liderlik etti. Bu, Kuzeydoğu Geçidi'nin ilk tam geçişiydi. Başlangıçta sıkıntılı bir girişim olan bu başarılı keşif, İsveç bilim tarihinin en büyük başarıları arasında sayılır.

Nils Adolf Erik Nordenskiöld, Axel Jungstedt 1902

Nordenskiöld ailesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nordenskiöldler eski bir Fin-İsveçli aileydi ve soylular sınıfının üyeleriydi.[1] Nordenskiöld'ün babası Nils Gustaf Nordenskiöld, Finlandiyalı bir mineralog, memur ve gezgindi. Aynı zamanda Rus Bilimler Akademisi üyesiydi.

Adolf Erik, Gustaf Nordenskiöld'ün (Mesa Verde kaşifi) ve Erland Nordenskiöld'ün (Güney Amerika etnografı) babası ve Nils Otto Gustaf Nordenskjöld'ün (bir diğer kutup kaşifi) dayısıydı. Nils Otto Gustaf Nordenskjöld'ün ebeveynleri kuzenlerdi - Otto Gustaf Nordenskjöld (1831'de Hässleby, İsveç'te doğdu) ve Adolf Erik Nordenskiöld'ün kız kardeşi Anna Elisabet Sofia Nordenskiöld (1841'de Finlandiya'da doğdu). Ailenin İsveç tarafı "Nordenskjöld" yazımını kullanırken, Fin tarafı "Nordenskiöld" yazımını kullanmıştır.[kaynak belirtilmeli]

Biyografi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken yaşam ve eğitim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nordenskiöld, 1832 yılında Finlandiya'nın başkenti Helsinki'de doğdu, ancak ilk yıllarını Mäntsälä'daki Numminen köyünde bulunan aile arazisi olan Alikartano Malikanesi'nde (Frugård) geçirdi.[1][3] Finlandiya'nın güney kıyısındaki küçük bir kasaba olan Porvoo'da okula gitti.[1] Daha sonra 1849'da Helsinki'deki İmparatorluk Alexander Üniversitesi'ne girdi ve burada matematik ile jeoloji okudu ve kendini özellikle kimya ve mineralojiye adadı.[4] 1853 yılında yüksek lisans derecesini aldı. İki yıl sonra "Om grafitens och chondroditens kristallformer" ("Grafit ve kondroditin kristal formları üzerine") başlıklı doktora tezini yayınladı.[1]

Nordenskiöld, 1853'te mezun olduktan sonra Ural Dağları'na giden babasına eşlik etti ve Tagilsk'teki demir ve bakır madenlerini inceledi; dönüşünde hem üniversitede hem de maden ofisinde küçük görevler aldı.[4]

Siyasi faaliyet ve sürgün

[değiştir | kaynağı değiştir]

Johan Ludvig Runeberg'in öğrencisi olan[1] Nordenskiöld, Kırım Savaşı sırasında Finlandiya'nın İsveçliler tarafından Rusya'dan kurtarılması için galeyana gelen çarlık karşıtı Liberal bir çevreye mensuptu. 1855'te bir eğlence sırasında dikkatsizce yaptığı bir siyasi konuşma, Rus İmparatorluk yetkililerinin dikkatini çekti ve bu yüzden üniversiteden atıldı.[4]

Daha sonra Berlin'e giderek mineraloji çalışmalarını sürdürdü ve 1856'da Helsinki Üniversitesi'nden harcırah alarak bunu Sibirya ve Kamçatka'da jeolojik araştırmalar yapmak için kullanmayı planladı. 1856 yılında Nordenskiöld aynı zamanda üniversiteye Mineraloji Doçenti olarak atandı. 1857'de yetkililerin kuşkusunu yeniden uyandırdı, öyle ki gerçekten siyasi bir mülteci olarak Finlandiya'yı terk etmek zorunda kaldı ve Finlandiya üniversitesinde bir daha görev alma hakkından mahrum bırakıldı.[1][4] İsveç'e kaçtı.

1862'de Stockholm'de kurulan bir erkek derneği olan Sällskapet Idun'un kurucu üyelerinden biriydi.[5]

1863'te Mareşal C. G. E. Mannerheim'ın teyzesi olan Anna Maria Mannerheim ile evlendi.[1][6]

Stockholm'e yerleşme ve Arktik keşif

[değiştir | kaynağı değiştir]
Nils Adolf Erik Nordenskiöld Vega ile, Georg von Rosen (1886)

Nordenskiöld, Stockholm'e yerleşti ve kısa süre sonra jeolog Otto Torell'den Spitsbergen'e yapacağı bir keşif gezisine eşlik etmesi yönünde bir teklif aldı.[1] Torell'in buzul olayları üzerindeki gözlemlerine Nordenskiöld, Bellsund'daki Tersiyer bitki kalıntılarının keşfini ekledi ve keşif gezisinin dönüşünde İsveç Doğa Tarihi Müzesi'nin[4] (Naturhistoriska Riksmuseet) Mineraloji Bölümü'nde küratör ve müdür olup İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nde de Mineraloji profesörlüğü görevine geldi. Ayrıca 1869'da Kraliyet Coğrafya Topluluğu'nun Kurucu Madalyası'na layık görüldü.[1][7]

Nordenskiöld'ün Spitsbergen'e düzenlenen üç jeolojik keşif gezisine katılımı ve ardından 1867, 1870, 1872 ve 1875'te daha uzun süreli Arktik keşifleri[1][8] onu uzun zamandır aranan Kuzeydoğu Geçidi'ni keşfetmeye yöneltti. Bunu, SS Vega yolculuğu sırasında Avrupa ve Asya'nın kuzey kıyılarını ilk kez dolaşarak başardı. 22 Haziran 1878'de Karlskrona'dan yola çıkan Vega, ertesi Ağustos ayında Cape Çelyuskin'i kat etti ve Eylül ayı sonunda Bering Boğazı yakınlarında donduktan sonra, ertesi yaz yolculuğunu başarıyla tamamladı. Seferin anıtsal bir kaydını beş ciltte düzenledi ve kendisi de iki ciltte daha popüler bir özet yazdı.[5] İsveç'e döndüğünde coşkulu bir şekilde karşılandı ve Nisan 1880'de baron ve Kuzey Yıldızı Nişanı komutanı oldu.[5]

1883'te Grönland'ın doğu kıyılarını ikinci kez ziyaret etti ve gemisini büyük buz bariyerinden geçirmeyi başardı; bu, üç yüzyıldan uzun süredir boşuna denenen bir işti.[4] Vega seferinin kaptanı Louis Palander aynı zamanda soylu ilan edildi ve Palander af Vega adını aldı.

Sonraki yaşamı ve ölümü

[değiştir | kaynağı değiştir]

1893'te Nordenskiöld, İsveç Akademisi'nin 12. başkanlığına seçildi.[1] 1900 yılında Londra Jeoloji Derneği'nden Murchison Madalyası'nı aldı.[9] İlk Nobel Fizik Ödülü'ne aday gösterildi;[10] ancak ödüller verilmeden önce öldü.

Nordenskiöld, 12 Ağustos 1901'de Dalbyö, Södermanland, İsveç'te 68 yaşında öldü.

Erken dönem kartografya tarihçisi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir kaşif olan Nordenskiöld, özellikle eski haritalardan anlaşıldığı üzere, Arktik keşiflerin tarihiyle ilgileniyordu. Bu ilgi onu erken dönem haritalarını toplamaya ve sistematik olarak incelemeye yöneltti. Her ikisi de çok sayıda faksimil içeren, erken basılmış atlaslar ve coğrafi haritalama ile Orta Çağ deniz haritaları üzerine iki önemli monografi yazdı: sırasıyla Facsimile-Atlas to the Early History of Cartography (1889)[11] ve Periplus (1897).[12]

Erken dönem haritalarından oluşan büyük kişisel koleksiyonunu Helsinki Üniversitesi'ne bıraktı ve bu koleksiyon 1997 yılında UNESCO'nun Dünya Belleği Siciline kaydedildi.[1][13]

Keşif gezileri

[değiştir | kaynağı değiştir]
1878-1879 Avrasya Yolculuğu
  • 1858'de Nordenskiöld, Torell'in Frithiof adlı şalopasıyla Svalbard'a yaptığı ilk keşif gezisine katıldı. Keşif gezisinde, Spitsbergen.kıyıları boyunca biyolojik ve jeolojik gözlemler yapıldı.[14]
  • In 1861, Torell'in Æolus gemisiyle yaptığı ikinci Svalbard seferine katıldı. Bu, Nordaustlandet'in pek keşfedilmemiş kuzey kıyısı boyunca Prins Oscars Land'e kadar uzanan bir tekne yolculuğunu içeriyordu. Ayrıca bir meridyen yayı ölçmeye başladılarsa da çalışmayı bitiremediler.[15]
  • 1864 yılında İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, Nordenskiöld'ü meridyen yayı araştırmasını tamamlaması için Axel Thordsen adlı uskunanın komutasına verdi. Svalbard'ın güneyinde gerekli ölçümleri yaptıktan sonra, buza sıkışmış gemilerini terk etmek zorunda kalan 27 kişiyi kurtardılar.[16]
  • 1868'de uskuna donanımlı demir buharlı gemi Sofia ile Doğu yarımkürede o güne kadar hiçbir geminin gitmediği kadar kuzeye gitti. 82° 42' K'ye ulaşarak William Scoresby'nin önceki rekorunu 12' ile geçti.[17]
  • 1870 yılında, bir kutup gezisi için kızak köpeklerinin kullanılmasının yerinde olup olmadığını öğrenmek üzere Grönland'ı ziyaret etti. Bulaşıcı bir köpek hastalığı salgını nedeniyle Grönland'dan çok sayıda köpek bulmanın ve bunlara güvenmenin pratik olmayacağı sonucuna vardı. İç buz üzerinde yaklaşık 48 km'lik bir yolculuk yaptı. Disko Adası'ndaki Uivfaq'ta, Nordenskiöld'ün meteorit olduğunu düşündüğü birkaç büyük yerli demir bloğu bulundu.[18] Günümüzde, bu demirlerin volkanik püskürmeler yoluyla oluşan bazalt oluşumlarında biriktiği düşünülüyor.[19]
  • Nordenskiöld 1872 yılında ren geyiği kullanarak Kuzey Kutbuna ulaşmak için bir keşif gezisine çıktı. Bu amaçla Polhem vapuru, Onkel Adam vapuru ve Gladan brik gemisi Spitsbergen'de buluştu. Mosselbukta'da üç gemi beklenmedik bir şekilde dondu. Nordenskiöld, 67 adamı kış boyunca beslemenin yanı sıra aynı kaderi paylaşan altı Norveç av gemisinin mürettebatına da yardım etmek zorunda kaldı. Ren geyiklerinden biri hariç hepsi kaçınca durum daha da kötüleşti. Keşif ekibinin bir üyesinin dalgaların sürüklediği odunları ararken kaybolduğu sırada, Kutba kızakla gitmek yerine sadece Nordaustlandet'e bir yolculuk yapılabildi. Erzak tehlikeli bir şekilde azalmış ve iskorbüt hastalığı kol geziyordu. Ancak sadece bir denizci bun hastalığa yenik düştü, çünkü Diana vapurundaki Benjamin Leigh Smith, buzda sıkışmış gemileri buldu ve erzaklarını verdi. İki hafta sonra buzlar açıldı ve gemiler İsveç'e dönebildi.[20][21]
  • 1875'te Sibirya'daki Yenisey Irmağı'na, bir botla nehir yukarı çıkarken geri gönderdiği Pröven şalopasıyla gitti ve eve karadan döndü.[22]
  • 1876'da Nordenskiöld'ün Ymer vapuruyla Yenisey'in ağzına yapılan yolculuğu yinelemesi, bu rotanın beklenmedik biçimde elverişli buz koşullarına bağımlı olmadığını kanıtlar.[23]
  • 1878-1879 yıllarında Avrasya'nın kuzey kıyısı boyunca Kuzeydoğu geçidini bütünüyle aşan ilk kişi oldu. Bunu Vega gemisiyle yaptığı yolculukta başardı. Karlskrona'dan 22 Haziran 1878'de yola çıkan Vega, Ağustos ayında Çelyuskin Burnu'nu dolaştı. Vega'ya başlangıçta Lena, Fraser ve Express gemileri eşlik ediyordu. Son ikisi Yenisey'in ağzında yollarını ayırdı ve ırmağın yukarısına doğru ilerledi. Lena, Lena Nehri boyunca Yakutsk'a doğru yol aldı. Eylül sonunda Vega, Bering Boğazı yakınlarında dondu ve kışı kıyıdaki Çukçiler arasında geçirdi. Vega, Temmuz 1879'da Bering Boğazı'ndan geçerek Kuzeydoğu Geçidi'ni aştı.[24]
  • 1882-1883 yıllarında - 2. Dickson Keşif Gezisi ("Den andra Dicksonska Expeditionen till Grönland"[25]) - Sofya'yı üç Lapon ile birlikte iç buz örtüsüne bir keşif gezisi yapacağı Disko Körfezi'ne götürdü. Grönland'ın iç kesimlerinin buzdan yoksun ve belki de ormanlarla kaplı olmasını bekliyordu. Keşif gezisi, Grönland'ın doğu kıyısında, 300 yıllık denemelerden sonra ilk kez büyük buz engelini aşarak, Wilhelm August Graah'ın 1830'da Umiak keşif gezisini geri döndürmek zorunda kaldığı yerin biraz kuzeyinde, 65° 37'K'de Ammasalik'te (Kung Oscars Hamn) karaya çıktı.

Onurlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Nordenskiöld Takımadaları, Sibirya açıklarında Kara Denizi'nde bulunan bir ada grubudur.
  • Laptev Denizi'ne eskiden "Nordenskiöld Denizi" deniyordu (Rusça: мо́ре Норденшёльда), bu Arktik kaşifin anısına.
  • Grönland'daki Peary Land'daki Nordenskiöld Fiyordu
  • Nordenskiöld Körfezi, Novaya Zemlya
  • Nordenskiöld Buzulu, Doğu Grönland
  • Nordenskiöld Buzulu, Kuzeybatı Grönland
  • Nordenskiöld Buzulu, Batı Grönland
  • Nordenskiöld Buzulu (Novaya Zemlya), dört buzuldan oluşan bir gruptur
  • Nordenskiöldbreen, Svalbard'da bir buzul
  • Svalbard'daki Nordenskiöld Körfezi
  • Mars'taki Nordenskiöld krateri
  • Nordenskiöld, 2007 tarihli bir Fin hatıra parası olan 10 Avroluk Adolf Erik Nordenskiöld ve Kuzeydoğu Geçidi hatıra parasının ana motifiydi. Bu anı parası, Nordenskiöld'ün doğumunun 175. yılını ve Kuzeydoğu Geçidi'ni keşfini kutluyordu.
  • Nordenskiöldinkatu (Nordenskiöld caddesi), Helsinki, Finlandiya'da bir sokak

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d e f g h i j k l m af Forselles-Riska, Cecilia. "Nordenskiöld, Adolf Erik (1832 – 1901)". Suomen kansallisbiografia. 13 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2024. 
  2. ^ "Osa I (vuoteen 1859) - Mäntsälän kunta". 14 Şubat 2016. 14 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2023. 
  3. ^ "Alikartano Manor" (İngilizce). Uusimaa Museum Guide. 6 Mart 2021. 20 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2022. 
  4. ^ a b c d e f "1911 Encyclopædia Britannica/Nordenskiöld, Nils Adolf Erik - Wikisource, the free online library". en.wikisource.org (İngilizce). 12 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2024. 
  5. ^ a b c "Sällskapet Idun - ARKEN". İsveç Milli Kütüphanesi (İsveççe). 18 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2022. 
  6. ^ Pekonen, Osmo (5 Aralık 2016). "Martti Blåfield: Nordenskiöld. Suomalaissyntyisen tutkimusmatkailijan ja tiedemiehen elämä". Savon Sanomat (Fince). 6 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2024. 
  7. ^ "List of Past Gold Medal Winners" (PDF). Royal Geographical Society. 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2015. 
  8. ^ Corporation, Bonnier (Ağustos 1875). Popular Science (İngilizce). Bonnier Corporation. 
  9. ^ "The Geological Society of London". The Times (İngilizce). Londra. 
  10. ^ "Nomination Database". www.nobelprize.org. April 2020. 7 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ Nordenskiöld, Adolf Erik (1889). Facsimile-atlas to the early history of cartography : with reproductions of the most important maps printed in the XV and XVI centuries. Dover Publications. 
  12. ^ Nordenskiöld A.E. (Adolf Erik) 1832-1901 (1897). Periplus: an essay on the early history of charts and sailing directions. 
  13. ^ "The A.E. Nordenskiöld Collection". UNESCO Memory of the World Programme. 5 Haziran 2008. 5 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2009. 
  14. ^ Leslie, Alexander (1879). The Arctic Voyages of A. E. Nordenskiöld. 1858-1879. Londra: Macmillan and Co. ss. 45-47. 21 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2024 – British Library vasıtasıyla. 
  15. ^ Leslie, Alexander (1879). The Arctic voyages of Adolf Erik Nordenskiöld. 1858-1879 . University of California Libraries. London : Macmillan and Co. ss. 48-102. 
  16. ^ Leslie, Alexander (1879). The Arctic voyages of Adolf Erik Nordenskiöld. 1858-1879 . University of California Libraries. London : Macmillan and Co. s. 104-127. 
  17. ^ Leslie, Alexander (1879). The Arctic voyages of Adolf Erik Nordenskiöld. 1858-1879 . University of California Libraries. London : Macmillan and Co. s. 128-151. 
  18. ^ Leslie, Alexander (1879). The Arctic voyages of Adolf Erik Nordenskiöld. 1858-1879 . University of California Libraries. London : Macmillan and Co. s. 155-176. 
  19. ^ Bird, John; Goodrich, Cyrena; Weathers, Maura (1981). "Petrogenesis of Uivfaq Iron, Disko Island, Greenland". Journal of Geophysical Research. 86 (B12): 11787-11805. doi:10.1029/JB086iB12p11787. 
  20. ^ Leslie, Alexander (1879). The Arctic voyages of Adolf Erik Nordenskiöld. 1858-1879 . University of California Libraries. London : Macmillan and Co. s. 182-277. 
  21. ^ Capelotti, Peter Joseph (2013). Shipwreck at Cape Flora: The Expeditions of Benjamin Leigh Smith. University of Calgary Press. ss. 103-111. ISBN 978-1-55238-705-4. 22 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2024. 
  22. ^ Leslie, Alexander (1879). The Arctic voyages of Adolf Erik Nordenskiöld. 1858-1879 . University of California Libraries. London : Macmillan and Co. s. 278-319. 
  23. ^ Leslie, Alexander (1879). The Arctic voyages of Adolf Erik Nordenskiöld. 1858-1879 . University of California Libraries. London : Macmillan and Co. ss. 320-339. 
  24. ^ Nordenskiöld, Adolf Erik (1881). The voyage of the Vega round Asia and Europe. 1, 2. Leslie, Alexander tarafından çevrildi. Londra: Macmillan and Co. doi:10.5962/bhl.title.141412. 15 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2024. 
  25. ^ Nordenskiöld, A.E. (1885). Den andra Dicksonska Expeditionen till Grönland, dess inre isöken och dess Ostkust utförd år 1883 under befäl af A. E. Nordenskiöld [The second Dickson Expedition to Greenland, its inner Ice Desert and its East Coast conducted 1883 under command of A. E. Nordenskiöld] (İsveççe). Stockholm: F. & G. Beijers Förlag. 5 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2024. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Adolf_Erik_Nordenskiöld&oldid=34413504" sayfasından alınmıştır