Şipi Kağan
Şipi Kağan, Serbi Kağan[1] veya Sibir Kağan[2] (Çince: Gelenek.: 始畢可汗Şǐ bì kè hán) 609-619 tarihleri arasında kağanlık yapan Doğu Göktürk Kağanlığı hükümdarıdır. Yami Kağan'ın oğullarındandır.
Adı ve etimolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Şipi Kağan, ön Türkçede "üzerinde ongun bulunan kıymetli kutsal kemer" anlamına gelmektedir. Çinceye "şǐ-bì" biçiminde geçmiştir.[1] Bu isim Sibir adının göçüşmeye uğramış hâlidir. Bu yüzden, Serbi Kağan'a "Sibir Kağan" adı da verilmektedir.[2]
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]609 yılında babası Kimin Kağan hastalıktan öldükten sonra kağan seçildi. Şipi Kağan, üvey annesi Yichen ile evlenebilmesi için Sui Hanedanı'ndan izin istedi. Sui Hanedanı buna izin verince evlendi. 615 yılında Luoyang'a heyeti göndererek Sui Hanedanı'na itaat etti. Ancak aynı yılın Ağustos ayında yüzbinlerce atlı ile Yanmen'de İmparator Yang'ı kuşattıysa da Sui takviye kuvvetleri tarafından püskürtüldü. Bu olaydan sonra Sui ile olan diplomatik ilişki kesildi. 616 yılında Mayi'yi saldırıp düşürdü. Fakat (daha sonra Tang Hanedanı'nın ilk imparator olacak) Li Yuan tarafından yenilerek geri çekildi. 617 yılında Sui Hanedanı'na karşı isyan eden Li Yuan, Liu Wenjing'i göndererek Şipi Kağan'ın da isyana katılmasını istedi. Şipi Kağan, Li Yuan'a 1000 atı hediye etti ve 2000 atlıyı gönderdi. 618 yılında Tang Hanedanı'nın iktidara geçtiğinde Kutluğ Tigin'i gönderdi ve Li Yuan imparatorluk sarayında Kutluğ Tigin'e ziyafet verdi. 619 yılının Şubat ayında öldü. Oğlu Ashina Shibobi yaşça küçük olmasından dolayı Şad unvanı verildi ve kardeşi Silifu Şad, Çula Kağan adıyla kağanlığına getirildi.
Yami Kağan' ın 609 yılında ölümü üzerine yerine oğlu Tou-chi tahta geçerek Şi-Pi (Shih-pi) kağan unvanını aldı. Geleneklere uygun olarak üvey annesi İ-ch'eng prensesiyle evlendi ve bunu Çin İmparatoruna bildirerek ilk temasını kurdu. Hükümdarlığının ilk yıllarında babası gibi Çin ile iyi ilişkilerde bulundu. Bu dönemde Çin' de iç karışıklıklar başladı ve muhalifler Şi-Pi Kağan' la ilişki kurdular.[3]
615 yılında Sui İmparatoru Yang'a, Şi-Pi Kağan'ın kuvvetlerini artırdığı bilgisi verilmesi üzerine, kağanın kardeşinin Çinli bir prensesle evlendirilerek Göktürk topraklarının güney tarafının kağanı ilan edilmesi planlandı. Ancak Şi-Pi Kağan'ın kardeşinin bu teklifi kabul etmemesi ve kağanında bu durumdan haberdar olması üzerine Çin'le ilişkiler bozulmaya başladı. Bu olayların üzerine çok değer verdiği Sogd asıllı vezirinin Çinlilerce öldürülmesi sonucu Çinlilerle olan ilişkilerini kesti. Birkaç yüz bin kişilik ordusuyla Çin ülkesinin kuzey sınırında teftişe çıkmış olan Sui İmparator'u Yang'a saldırmak istedi. Ancak İ-ch'eng prenses bunu öğrenerek bir elçisini imparatora gönderdi ve durumdan haberdar olan imparator acele geri dönerek Yen-men kalesine sığındı. Çin topraklarına hızlıca akın yapan Şi-Pi Kağan, Yen-men kalesinde İmparator Yang'ı kuşattı. Kuşatma altında zor durumda kalan imparator, İ-ch'eng prensesin elçisiyle ülkenin kuzeyinde isyan çıktığı haberini alan Şi-Pi Kağan'ın kasım ayında ülkesine dönmesi üzerine kuşatmadan kurtulabildi. Ancak Şi-Pi Kağan devleti eski gücüne kavuşturarak Çin' e olan baskıyı artırdı ve 616 yılı sonunda da Çin topraklarına akınlar yaptı.[3]
Sui İmparatoru kuşatmadan kurtulmuş ancak merkezi otorite zayıflamıştır. Eyaletlerdeki prensler, valiler ve dükler isyana başlamıştır. Bunlardan Tang dükü Li-Yüan, Şi-Pi Kağan'ında desteğini alarak 618 yılında Sui Hanedanlığını yıktı ve yerine Tang Hanedanı'nı kurdu. Şi-Pi Kağan 619 yılı şubat ayında Çin' e büyük bir akın başlattı. Sarı Irmak'ı hiçbir direnişle karşılaşmadan geçerek Hsia eyaletine geldi. Taiyuan'ı da içeren bölgeye akın yapacakken Şi-Pi Kağan öldü.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b İnayet, Alimcan (2008), Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/1 Kış, s. 279.
- ^ a b Son of Heaven, The Downfall of The Sui Dynasty, s. 15.
- ^ a b c Göktürkler I-II-III, 3 cilt bir arada 1. Baskı, sf: 63-69, Türk Tarih Kurumu Yayınları-2012, Prof. Dr. Ahmet Taşağıl
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Not
[değiştir | kaynağı değiştir]| Önce gelen: Kimin Kağan |
Doğu Göktürk kağanları 609-619 |
Sonra gelen: Çula Kağan |