Şahane Züğürtler (oyun)

Şahane Züğürtler "Tovaritch"
Tovaritch
ABD'de "The Crowded Kitchen Players"ın sahnelediği "Tovaritch" oyununun afişi
Yazar	Jacques Deval
Karakterler	General Mikhaïl Ouratieff Tatiana Ouratieff Bay Arbeziah Gorotchenko Mme Arbeziah Augustine
İlk gösterim	13 Ekim 1933
İlk gösterildiği yer	Théâtre de Paris (Fransa)
Ülke	Fransa
Orijinal dil	Fransızca
Konu	Artık yıkılmış olan Rus aristokratlarının demode değerlerini irdeliyor
Tür	Komedi
Zaman ve mekân	1920'lerin Paris'i

Şahane Züğürtler (Fransızca özgün adı: Tovaritch), Fransız bulvar tiyatrosunun öncülerinden aktör, yazar ve yönetmen Jacques Deval'in 1933'te yazdığı komedi tarzındaki tiyatro oyununun Türkiye'deki adı.

Oyunun özgün adı olan "Tovaritch" (товарищ) Rusçada "yoldaş" anlamına gelmektedir. 1920'lerin Paris'inde geçen oyun, Ekim Devrimi sonrasında Rusya'dan kaçarak Paris'e yerleşen soylu Ouratieff çiftinin fakirliğe düştükleri için bir zengin konağında uşak ve hizmetçi olarak çalışmaya başlamaları üzerine kurulmuştur. Yeni görevlerini hakkını vererek yapan çiftin asıl kimlikleri ortaya çıkınca onları daha zorlu şartlar bekler.

İlk gösterimi 13 Ekim 1933'te Fransa'da "Théâtre de Paris"te yapılan oyun, Türkiye'de ilk kez 22 Ekim 1963'te Asude Zeybekoğlu'nun Türkçe çevirisiyle Dormen Tiyatrosu tarafından sahnelenmişti. Oyun daha sonra birkaç kez sinemaya ve televizyona uyarlanmıştır. Bu sinema uyarlamalarında bir tanesi de yine Türkiye'de yapılmıştır.

Konusu

Tiyatro oyununda olaylar 1920'li yılların Paris'inde geçer. Rus aristokratlar Prens Mikhaïl Ouratieff ve eşi Grandüşes Tatiana Ouratieff Ekim Devrimi'nden sonra Rusya'dan kaçarak Paris'e yerleşmişlerdir. Prens Çar'ın kendisine emanet ettiği 4 milyar frankı Fransa Merkez Bankası'nda kendi adıyla muhafaza etmektedir. İhtilalden kaçırılmış bu büyük servetin kuruşuna dokunmaları mümkün değildir, zira günün birinde çar idareyi tekrar ele geçirirse bu para ülkenin kalkınmasında ve asillerin yeniden ülkeye dönüşü için kullanılacaktır. Ancak Rusya'da bekledikleri karşı devrim bir türlü gerçekleşmeyince aristokrat çift otel borçlarını dahi ödeyemez duruma gelir. Satacak bir şeyleri kalmayınca başvurdukları ufak tefek hırsızlıklar da onların karınlarını doyurmaya yetmez. Sonunda hiç alışık olmadıkları bir şeyi yapmaya karar verirler: Çalışmak!

Bir gazete ilânından buldukları işe başvururlar. İlânı veren Fransız sosyalist milletvekillerinden birinin konağında takma isimlerle uşak ve hizmetçi olarak çalışmaya başlarlar. Sonradan görme işverenlerine kendilerini sevdiren çift önceleri geçmişleriyle ilgili pek renk vermezler ama burada karşılaştıkları Lady Carrigan'la olan temasları asıl kimliklerini ortaya çıkartır. Verilen başka bir davette İhtilâl hükûmetinin temsilcisi Sovyet petrol bakanı Gorotchenko da onları tanır. Rusyadayken de onlara çok çektirmiş olan Gorotchenko, prensten 4 milyar frankı geri ister. Prensi ikna etmek için de onun yurtseverlik duygularına hitap eder. Bu parayı vermezse yabancılara borçlanmış olan İhtilâl hükûmeti Bakü petrollerinin işletim hakkını uzun bir süreliğine yabancılara devretmek zorunda kalacaktır.

Ailenin çocukları Georges ve Augustine bir süre sonra Prens'le karısına âşık olurlar. Bir dizi karmaşık ve gülünç olaydan sonra yurtsever bir insan olan prens, banka hesabındaki çara ait parayı komünist Rusya'nın Petrol Bakanı Gorotchenko'ya vermeyi kabul eder. Prens Ouratieff ve karısı Grandüşes Tatiana yaşamlarının geri kalanını fakir ama mutlu olarak geçirmeye karar verirler.

Karakterler

• Prens Mikhaïl Ouratieff ((Türkçe uyarlamada Prens Uratieff))
• Grandüşes Tatiana Ouratieff (Türkçe uyarlamada Grandüşes Tatyana Uratieff)
• Bayan Arbeziah (Türkçe uyarlamada Fernande Dupont)
• Bay Arbeziah (Türkçe uyarlamada Charles Dupont)
• Gorotchenko, Sovyet petrol bakanı (Türkçe uyarlamada Gorochenko)
• Augustine Arbeziah (Türkçe uyarlamada Helene Dupont)
• Georges Arbeziah (Türkçe uyarlamada George Dupont)
• Lady Carrigan (Türkçe uyarlamada Lady Karrigan)
• Kont Breginsky (Türkçe uyarlamada Kont Brekensky)
• Bankacı Dubieff
• Martellau
• Aşçı Louise

Sahne uyarlamaları

• 1933 - Fransa: Oyunun ilk sahnelenişi 13 Ekim 1933'te Fransa'nın başkentinde "Théâtre de Paris"te yapıldı.
• 1935 - İngiltere: İngilizce ilk uyarlama 24 Nisan 1935'te Londra'da sahnelendi. Eseri İngilizceye Robert E. Sherwood uyarlandı.
• 1936 - ABD: Broadway'de yine Robert E. Sherwood'un uyarlamasıyla müzikal komedi olarak sahnelendi. 15 Ekim 1936'dan başlayarak 356 kez sahnelendi.
• 1963 - Türkiye: Oyun Türkiye'de ilk kez 22 Ekim 1963'te Asude Zeybekoğlu'nun Türkçe çevirisiyle Dormen Tiyatrosu tarafından İstanbul'da sahnelendi. Gösteriler bir yıl kadar sürdü. 1991'de Dormen Tiyatrosu oyunu yeniden sahneledi, bu kez dört yıl sahnelendi.
• 1963 - ABD: 18 Mart 1963'te New York'ta perdelerini bu kez bir müzikal olarak açtı, 264 kez sahnelendi. Başrollerde Jean-Pierre Aumont ve Vivien Leigh oynadılar. Leigh bu rolü için müzikal dalında 1963 Tony ödülünü kazandı.
• 2011 - Türkiye: Atölye Tiyatrosu. Savaş Mutlu yönetti.

Dormen Tiyatrosu temsili

Dormen Tiyatrosu'nun sahneye koyduğu "Şahane Züğürtler" (Tovaritch) için Milliyet gazetesine verilmiş bir gazete ilânı.

Jacques Deval'in 1933 tarihli komedisi "Tovaritch" Türkiye'de ilk kez 22 Ekim 1963'te Haldun Dormen'in kurduğu Dormen Tiyatrosu tarafından sahneye konmuştu. Müzikal olmamakla birlikte bu oyun müzikli tiyatro tarzındaydı. Oyunda şarkıları Ayfer Feray söylüyordu. Kostümleri o tarihte Haldun Dormen'in eşi olan Betül Mardin tasarlamıştı. Ayfer Feray ve Nisa Serezli oyunlarıyla "İlhan İskender Tiyatro Armağanı"nı kazandılar. Oyunu Türkçeye çeviren Asude Zeybekoğlu oyunun adını "Şahane Züğürtler" yapmıştı.

Gerçeğe uygun olması için İstanbul'daki Beyaz Ruslar'la konuşulmuş, Paris'ten orijinal kostümler temin edilmiş, Ayfer Feray "Oçi Çorniye" (Rusça: Очи чёрные, çeviri: Siyah gözler) şarkısı için gitar çalmayı öğrenmiş, Başar Sabuncu ve Haldun Dormen beş hafta eskrim dersi almışlardı. Nedense şarkı için bir balalayka temin edilememiş, onun yerine gitar kullanılmıştı. Türkiye'de yaşayan yaşlı Beyaz Ruslar hemen her gece oyuna gelerek yaşlı gözlerle oyunu izlemişler ve Haldun Dormen'e onlara eski günleri hatırlattığı için teşekkür edip oyunla ilgili küçük önerilerde bulunmuşlardı.

Haldun Dormen'in yakın çevresinin, "bu oyun Dormen Tiyatrosu'nun sonu olacaktır" şeklindeki öngörülerinin tersine "Şahane Züğürtler" tiyatroyu kurtaran oyun olmuştu. Hemen tutan ve ilk geceden itibaren kapalı gişe oynamaya başlayan oyun sayesinde bütün borçlar ödenmiş, tiyatronun bir yıldır sarsılan prestiji düzelmişti. "Şahane Züğürtler" bir yıl kadar gösterimde kalmuş, 280 kez sahnelenmişti. 15 kişiden oluşan topluluk Ankara ve İzmir Fuarı turneleri de dahil neredeyse tüm Anadolu'da temsiller verdi. Oyun artık Dormen Tiyatrosu'yla özdeşleşmişti. Dormen Tiyatrosu 16 Ocak 1991 yılında oyunu yeniden sahnelemeye başladı, bu temsiller de 9 Ekim 1994'e kadar sürdü.

Fransız Jacques Deval'in 1933'te yazdığı "Tovaritch" adlı tiyatro oyunu Türkiye'de 1963 yılının Ekim ayında Dormen Tiyatrosu tarafından Asude Zeybekoğlu'nun Türkçe çevirisiyle "Şahane Züğürtler" adıyla sahnelenmişti. Ayfer Feray, Haldun Dormen, Suna Keskin ve Başar Sabuncu oyunun bir sahnesinde.

Orijinal kadro 1963'teki orijinal kadro şöyleydi:

• Çeviri - Asude Zeybekoğlu
• Sahneye koyan - Erol Keskin
• Dekor - Leyla Süren
• Kostümler - Betül Dormen, Güler Erenyol

Oyuncular (sahne alış sırasına göre):

• Haldun Dormen - Prens Mikhail Uratieff
• Ayfer Feray - Grandüşes Tatiana Uratieff
• Yılmaz Köksal - Martellau
• Mehmet Özekit - Bankacı Dubieff
• Yüksel Gözen - Kont Brekensky
• Esin Eden - Aşçı Louise
• Nisa Serezli - Fernande Dupont
• Turgut Boralı - Charles Dupont
• Suna Keskin (Suna Sun olarak) - Helene Dupont (Dupont'ların kızı)
• Başar Sabuncu - George Dupont (Dupont'ların oğlu)
• Hadi Çaman - Kapıcı
• Sema Özcan - Lady Carrigan (Kent Oyuncuları'ndan misafir oyuncu)
• Tuncel Kurtiz - Gorotchenko (Kent Oyuncuları'ndan misafir oyuncu)

Sinema uyarlamaları

• 1935 - Fransa - Tovaritch (sinema filmi): Jacques Deval'in 1933'te yazdığı oyun 1935'te kendi ülkesi Fransa'da aynı adla ("Tovaritch") sinemaya da aktarıldı. Bu siyah-beyaz filmin senaristi ve yönetmenlerinden biri de bizzat oyunun yazarıydı.
• 1937 - ABD- Tovarich (sinema filmi): 1937 yılında bu kez ABD'de oyun ikinci kez sinemaya aktarıldı. Yazılış farkıyla bu filmin adı da "Tovarich"ti. Başlıca rollerini Claudette Colbert, Charles Boyer ve Basil Rathbone'un paylaştıkları filmin yönetmeni Ukrayna doğumlu, Yahudi asıllı asıllı Amerikalı sinemacı Anatole Litvak'tı. Yine siyah-beyaz çekilmiş olan bu film 1940 yılında Türkiye'de sinemalarda "Düşes Petrovna" adıyla gösterilmişti.
• 1954 - İngiltere - 24 Ocak 1954'te İngiltere'nin BBC televizyonunda "Pazar Gecesi Tiyatrosu" kuşağında oyunun dramatik bir sunumu yapıldı. Siyah-beyaz yayında başrolde Peter Cushing (Prens Ouratieff) oynuyordu.
• 1964 - Türkiye - Şahane Züğürtler (sinema filmi): Oyunun İstanbul'da sahnelenmesinden bir yıl sonra yönetmen Süreyya Duru Jacques Deval'ın oyununu bu kez de Türkiye'de sinemaya uyarladı. Filmin adı oyunun Türkçe adıyla aynıydı. Siyah-beyaz çekilen bu komedinin başrollerinde Ayhan Işık, Sezer Sezin ve Ali Şen oynamışlardı. Uyarlama senaryosunu Mine Esen ve Erdoğan Tünaş'ın birlikte yazdıkları filmin müziklerini Fecri Ebcioğlu yapmıştı.
• 1966 - Batı Almanya - Towarisch (TV filmi): 1966'da Batı Almanya'da "Towarisch" adıyla Televizyon için bir uyarlama daha yapıldı. 100 dakikalık bu siyah-beyaz TV filmi müzikal tarzdaydı.
• 1981 - Fransa - Tovaritch (TV filmi): 1981 yılında yine Fransa'da Jeannette Hubert oyundan yeni bir uyarlama daha yaptı. 120 dakikalık bu renkli yapım da bir TV filmiydi.
• 1994 - Türkiye - Şahane Züğürtler (TV filmi): Kemal Uzun'un televizyon için yaptığı filmin başrolünü, oyunu Türkiye'de ilk kez sahneye koyan ve yine başrolü oynayan Haldun Dormen üstlenmişti. Diğer rollerde Nevra Serezli, Göksel Kortay ve İsmet Üstekin oynuyordu.