İstanbul Ansiklopedisi
İstanbul Ansiklopedisi, Reşad Ekrem Koçu tarafından 1944-1973 yılları arasında yayımlanan ve tamamlanamayan kültür ansiklopedisi.
İstanbul'un "kütük"ünü oluşturma amacıyla yola çıkan ancak yarım kalan İstanbul Ansiklopedisi, dünyanın ikinci şehir ansiklopedisidir (Bu tarzdaki ilk eser, William Kent tarafından Londra için hazırlanmış ve ilk baskısı 1937'de yapılmış olan tek ciltlik kitaptır.) Tarih, edebiyat, sanat tarihi, mimari, folklor ve basın gibi konularda bir kaynak kitaptır. Maddeler hikâyeci bir anlatımla kaleme alınmıştır.[1] Mikro ve makro tarih bir arada ele alınır. Baştan sona kadar çizim örnekleriyle doludur.
Koçu'nun 1944 yılının Kasım ayında yayımlamaya başladığı ansiklopedi, 1944-1951 arasında fasiküller halinde yayınlanmış (birinci dönem); 4. cildin ortalarında (son madde "Bahadır Sokağı") yayımı durmuştu. Ansiklopedi, 1958-1973 arasında (ikinci dönem) fasiküller çıkmaya devam etmiş ve 173. sayıda (Son madde "Gökçınar") ikinci kez son bulmuştur.
Geçmişi
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk dönemde ansiklopedinin ortağı ve sponsoru Cemal Çaltı adında bir kereste tüccarı idi. Bu dönemde 32 sayfalık fasiküller halinde çıkan eser büyük boyda 25x34 cm boyutundaki kâğıtlara basılmaktaydı. Ansiklopedi gazete ressamlarına yaptırılmış "tire" tekniğindeki çizimler içermekte, fotoğraf kullanılmamakta idi. Çizimlerin büyük kısmı Nezih İzmirlioğlu, desinatör Reşad Sevinçsoy ve Sabiha Rüştü Bozcalı tarafından hazırlanmaktaydı. İllüstratör ve çizim kadrosunda şu ismler de bulunmaktaydı. Ferzan Baydar, Aydın Burteçene, Behçet Cantok, H. Çizer, H. Hüsnü, A. Bülend Koçu [Reşad Ekrem Koçu], Abdullah Tomruk, Salih Sinan, O. Zeki Çakaloz, Hâşim, Kemal Zeren, Turan Açıksöz, Münif Fehim, F.A., H.A., M. Kayalar, Kemal Külmat, Bülent Şeren, Zeki Yönet, Özay Aslan, Nuriye Nirven, Ömer Tel, Agop Arad, Sabih Büyükerbil, Salim Erdem, Turan Açıksöz, Yaşar Ekinci, Tekin Gökçen, H. Kutay, Serpil Büyükerbil, Halit Eraktan.[2] Cemal Çatı-Koçu ortaklığı 16. fasikülde sona erdi. Maddi sıkıntılar yaşayan Koçu, 4. fasikülde iken "Bahadır Sokağı" maddesinde İstanbul Ansiklopedisi'nin yayınını durdurdu.[3]
Yedi yıllık aradan sonra İstanbul Ansiklopedisi, 15 Temmuz 1958'de Mehmet Ali Akbay adlı iş insanının desteğiyle yeniden yayına başladı. Dönemin pek çok yazar ve çizeri İstanbul Ansiklopedisi'nde Koçu'ya yardımcı oldu. Fasiküller artık 16 sayfa idi ve kâğıdın boyutu küçülerek 21x30 cm yapılmıştı. Ansiklopedinin idare yeri birinci dönemde Ankara Caddesi'nde iken, ikinci dönemde Bahçekapı'da Mühürdarzade İşhanı'nda bir büro idi.
7. cilt 106. fasikülden sonra Mehmet Ali Akbay ile Koçu'nun arası bozulunca yayının tüm sorumluluğu 107. sayıdan itibaren Koçu'nun üzerine kaldı. Koçu Yayınları'nı kuran Reşad Ekrem Koçu, çalışmalarını Göztepe'deki evinden yürütmeye başladı. 1973'teki ölümüne kadar kadar 67 fasikül daha çıkardı. 173. fasikül İstanbul Ansiklopedisi'nin son fasikülü, "Gökçınar" maddesi Koçu tarafından yazılan son madde oldu.[4]
Güncel arşiv çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]İstanbul Ansiklopedisi'nin 20 bin ögeden oluşan arşivi 2017 yılında Kadir Has Üniversitesi tarafından devralındı.[5] Tasarı aşamasında kalmış maddelere dair Koçu'nun derleyip kaleme aldığı malzemeyi ve kişisel kütüphanesinden 1460 yayını da içeren arşiv üzerine SALT ve Kadir Has Üniversitesi tarafından Reşad Ekrem Koçu ve İstanbul Ansiklopedisi Arşivi projesi çalışmaları başlatıldı.[5] Bu proje kapsamında hazırlanan istanbulansiklopedisi.org, Koçu’nun yarım kalmış İstanbul Ansiklopedisi'nin A-G arası basılı ciltleri ile muhtelif nitelikte binlerce arşiv belgesini aynı alanda görüntüleme olanağı sunuyor.[6] SALT'ın aynı proje kapsamında hazırladığı Başka Kayda Rastlanmadı e-yayını da 2023 yılında erişime açılmıştı.[7]
Yazarları
[değiştir | kaynağı değiştir]Birinci cildin kapağında "Bu ansiklopedide Reşad Ekrem Koçu'ya yardım eden selahiyetli kalemler" başlığı altında şu isimler yer alır: Haluk Akbay, Mehmed Ali Akbay, Şinasi Akbatu, Saim Turgut Aktansel, Sermet Muhtar Alus, Ekrem Hakkı Ayverdi, Naşid Baylav, Pertev Naili Boratav, Münir Süleyman Çapanoğlu, Osman Nuri Ergin, Muzaffer Esen, Enver Esenkova, İsmail Ersevim, Semavi Eyice, Ali Genceli, Ali Nüzhet Göksel, Hakkı Göktürk, Reşid Halid Gönç, İhsan Hammamioğlu, Vasıf Hiç, Mehmed Baha Kahyaoğlu, İbrahim Hakkı Konyalı, Eftim Lambooğlu, Reşad Mimaroğlu, Aziz Ogan, M. Kemal Özerengin, Yılmaz Öztuna, Kevork Pamukciyan, Şevket Rado, Ali Rıza Sağman, Halûk Y. Şehsuvaroğlu, Cahide Tamer, Hadi Tamer, İbrahim Hilmi Tanışık, B. Ülker, Süheyl Ünver, A. Cabir Vada, Mahmut Yesari katkı sağlamışlardır. Kimi sözlü, kimi de elindeki ve hafızasındakileri yazılı notlar halinde Reşad Ekrem Koçu'ya ulaştırmışlardır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi
- Kadir Has Üniversitesi'nin İstanbul Ansiklopedisi atölyeleri 14 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tanıklık: Reşad Ekrem Koçu ve İstanbul Ansiklopedisi (konuşma: Erdem Yücel) 14 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Eyice, Semavi. "İstanbul Ansiklopedisi anıları" (PDF). Albüm, Mart 1998,. 17 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Mayıs 2018.
- ^ Açelya Betül GÖNÜLLÜ, "Reşat Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi’nde Sabiha Rüştü Bozcalı’nın İllüstrasyonları Üzerine" 4 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. www.josrss.com. Erişim Tarihi: 04.06.2020
- ^ Ulucutsoy, Hasan. "Reşat Ekrem Koçu'nun "İstanbul Ansiklopedisi"". Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi • Cilt 1I, Sayı 1, Bahar 2015,. 6 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2018.
- ^ "Bir zamanlar 'Vikipedi': İstanbul Ansiklopedisi". T24. 12 Mayıs 2019. 12 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2021.
- ^ a b "İSTANBUL ANSİKLOPEDİSİ ARŞİVİ ÇALIŞMALARI BAŞLATILDI". SALT. 5 Kasım 2018. 9 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2021.
- ^ "Reşad Ekrem Koçu ve İstanbul Ansiklopedisi Arşivi". SALT. 2024. Erişim tarihi: 16 Ekim 2024.
- ^ "Başka Kayda Rastlanmadı". SALT. 2023. 28 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2024.