İçeriğe atla

Çeçenler

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Çeçenler
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Rusya1,431,360[1]
    Çeçenistan1,031,647[2]
    İnguşetya95,403[2]
    Dağıstan87,867[2]
    Rostov15,469[2]
    Moskova14,465[2]
    Stavropol13,208[2]
    Volgorod12,256[2]
    Tümen10,623[2]
    Astrahan10,019[2]
 Avrupa Birliği
     Fransa
     Avusturya
     Belçika
     Almanya		130,000[3]-200,000[4]
30,000[5]
25,000[5]
17,000[5]
12,000[5]
 Türkiye100,000[6][7]
 Kazakistan34,000[8]
 Ürdün15,000[9]
 Irak10,000 [10]
 Gürcistan10,000 (Kistler)
 Azerbaycan5,000[6]
 Mısır5,000[6]
 Ukrayna2,877[11]
Diller
Çeçence
Din
Çoğunluk:
İslam (Şafii Sünnilik)
Azınlık:
Hristiyanlık, dinsizlik

Çeçenler (Çeçence: Hохчи Nohçi), Kafkasya’nın kuzeydoğu kesiminde, Sunja ve Argun ırmakları civarında yaşayan yerli Kafkasya halkı. Kendilerini Nohçi (tekil Nohçi veya Nohço) olarak adlandırırlar. Bu ad, Çeçenlerin Nohçmekhahoi adlı kabilesinden ve bu kabilenin topraklarından gelir.

Adın kökeni

[değiştir | kaynağı değiştir]
Çeçen topçular.

Çeçen adı ilk kez 8. yüzyıl Arap kaynaklarında geçer. Yaygın bir geleneğe göre Rusçadaki Çeçen terimi, Çeçenler'in 1732’de Rus askerlerini yenilgiye uğrattığı Çeçen-aul köyüne dayanır. Ancak bunun yanlış olduğu, 1692’den önce Rus kaynaklarında Çeçen teriminin bulunmadığı, bu terimin muhtemelen Kabardeycedeki “Şaşen” adından geldiği ileri sürülür..

Coğrafi dağılım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeçenler, Rusya'ya bağlı bulunan Çeçenistan’ın yerli halkıdır. Ülke, 1994-1996 arasındaki kanlı savaşta büyük zarar görmüş ve kentler yıkıma uğramıştır. 1996 yılında Çeçen direnişçiler ve Ruslar arasında ateşkes imzalanmıştır. Ateşkese rağmen Rusya bölgeden elini çekmemiş, ekonomik ambargo uygulamış, gizli servisi vasıtasıyla çeşitli eylemler gerçekleştirmiştir.

Çeçen nüfusunun önemli bir bölümü Rusya'nın başka bölgelerinde (özellikle Dağıstan ve Moskova’da) yaşamaktadır. Rusya dışında, Gürcistan, Türkiye, Ürdün ve Suriye’de de büyük ölçekli Çeçen nüfusu bulunmaktadır. Bu nüfus, 1850’lerdeki Kafkas savaşları sırasında Çeçenistan’dan göç edenlerin torunlarıdır. Bu dönemde Rusların ele geçirdiği ve Çeçenistan ile Kuzey Osetya topraklarının bir bölümünü de içeren yerler İnguşetya olarak adlandırılmıştır. Çeçenler, 1944 yılında Sovyet lideri Stalin’nin emriyle topraklarından sürülmüşlerdir. Ülkelerine ancak Stalin’in ölümünden sonra dönebilmişlerdir.

Çeçenlerin kökeni

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nah kabileleri, Çeçenlerin ve İnguşların atalarıdır. Nahlar 16. yüzyıla değin dağlık bölgelerde yaşıyorlardı. Bu tarihten sonra ovalara inip yerleştiler. Bu tarih aynı zamanda bu halkların Müslümanlaştığı tarih olmuş ve milliyetçi hareketler gelişmeye başlamıştır. Ayrıca, bazı Çeçen milliyetçileri kökenlerini Urartulara dayandırmaktadır.

Dil

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Çeçence
Korenizatsiya döneminde Çeçen Latin alfabesi ile yazılan Çeçen-Sovyet gazetesi Serlo (hafif).

Çeçenlerin konuştuğu dil Çeçence'dir. Çeçenler kendi dillerini Nohçi Mott olarak adlandırırlar. Kuzeydoğu Kafkas dilleri içerisinde Nah dilleri bölümünde yer alır. Nah dil ailesi grubuna ait diller şunlardır:

1. Çeçen (Nohçi)
2. İnguş (Ğalğay)
3. Tuş-Kist (Batsoy)

Edebi Çeçence orta ova diyalekti üzerinde gelişmiştir. Çeçenler tarihlerinin çeşitli dönemlerinde Gürcü, Arap ve Latin alfabelerini kullanmışlar; 2008 itibarıyla resmi olarak Kiril alfabesi kullanılmaktadır. Vainah endoetnimi 20. yüzyılın başında ortaya çıkmadan önce geleneksel olarak, dilbilimciler hem İnguşça ve hem de Batsça'yı Çeçence'nin lehçeleri olarak kabul etmişlerdir.[12][13][14][15]

Anavatanlarında yaşayan Çeçenlerin çoğu İnguşça'yı kolaylıkla anlayabilir. İki dil tam olarak karşılıklı anlaşılabilir değildir ancak bir süre dili dinledikten sonra Çeçenler için İnguş dilinin anlaşılması ve öğrenmesi kolaydır. 1989'da, Çeçenlerin s.4'ü Rusça konuşuyordu[16] ancak bu rakam savaşlardan kaynaklanan çok sayıda nedenden dolayı (uygun eğitim eksikliği, dil öğrenmeyi reddetme ve Çeçen diasporasının çeşitli nedenlerle kitlesel olarak dağılması dahil) azaldı. Diasporadaki Çeçenler genellikle yaşadıkları ülkenin dilini (İngilizce, Fransızca, Almanca, Arapça, Lehçe, Gürcüce, Türkçe vb.) konuşurlar.

Nah dilleri Kuzeydoğu Kafkas dillerinin bir alt grubudur ve bu nedenle Avarca, Dargince, Lezgice, Lakça ve diğer Kuzeydoğu Kafkas dilleri de dahil olmak üzere Naho-Dağıstan ailesi ile ilişkilidir. Ancak bu ilişki yakın değildir: Naho-Dağıstan dil ailesi, Hint-Avrupa dil ailesi ile kıyaslanabilir veya daha fazla tarihi derinliğine sahiptir, yani Çeçence, Fransızcanın Rusça veya Farsça ile dilsel akraba olduğu kadar Avarca veya Dargince ile akrabadır.

Kültür

[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeçenlerin İslam’dan önce tamamen kendine özgü dinsel gelenekleri ve inançları vardı. Tarımla ilgili çeşitli törenler düzenliyorlardı. Bunlar, yağmur törenleri, Gök Tanrısı Sela ve Tanrıça Tuşoli adına düzenlenen kutlamalar gibi törenlerdi. Çeçen toplumu, tukkhum adı altında örgütlenmiş, taeyp denilen 131 klandan oluşuyordu. Taeyp, Arapça kökenli bir sözcük olup ta'ife den geliyordu.Taeypler, paylaşılan toprak, kan bağı ve mevcut sıradan ilişiklere dayanıyordu; ancak savaş sırasında birkaç klan birleşebiliyordu. Taeypler, daha küçük topluluklara, yani garlara, garlar da nakiyelere ayrılıyordu.

Çeçenler Rusya Federasyonu içinde en az kentleşmiş topluluktur. Çeçen-İnguşya'nın yalnızca yüzde 39'u kentleşmiştir. Çeçenlerin yalnızca yüzde 24'ü şehirlerde yaşamaktadır. Grozni'nin çoğunluğunu oluşturan Ruslar ve İnguşlar daha fazla kentleşmiştir.[17]

Çeçenlerde aile yapısı genelde kalabalıktır. Tüm ailelerin yüzde 46'sı beş veya daha fazla çocuğa sahiptir. Dzhabrail Gakayev'e göre Çeçenler çocuk sayısı ve özellikle erkek çocuklarıyla gururlanırlar. Çeçen ailelerde büyüklere saygı ve anne, babaya değer vermek en önemli iki değer sayılır. Evlilikler genellikle görücü usulü ile yapılır. Kadınlar yüzlerini kapatmazlar ve ev içinde baskın bir role sahiptir.[17]

Din

[değiştir | kaynağı değiştir]
Çeçen Camii Mimarisi

İslamiyet öncesi Gürcü etkisiyle kısmen Hristiyanlığı benimsemiş olan Çeçenler, daha sonra kitleler halinde İslamiyeti seçmişlerdir. İslam dini 16. ve 19. yüzyıllar arasında Çeçenistan'da yayıldı. Günümüzde Çeçenlerin çoğunluğu Müslüman’dır. Sünni İslam’ın Şafii mezhebine bağlıdırlar. Ancak yaygın olan inanç, Müridizm olarak adlandırılan tasavvuf anlayışıdır. Çeçenler tarikatlara bağlıdırlar. Kuzey Kafkasya’da iki büyük tarikat vardır. Bunlar Nakşibendiye ve Kadiriye tarikatlarıdır. Nakşibendiye Doğu Çeçenistan ve Dağıstan’da etkindir. Kadiriye tarikatı ise Çeçenistan'ın kalan bölgelerinde ve İnguşetya’da etkilidir. Çeçenya'da sayıları bilinmemekle birlikte küçük bir Hristiyan ve ateist azınlık da bulunmaktadır; Çeçenistan'da ve Kazakistan'da Çeçen nüfusunun sırasıyla %3 ve %2'sini oluşturmaktadırlar.

Antropolojik özellikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kafkasya'yı ve Kafkasya halklarını gözlemlemiş olan A.Byhan, Çeçenler konusunda şunları yazmaktadır:

Çeçenlerde kafatası kısa, yüz geniş yahut beyzi, burun düz ve kuvvetli, gözler koyu renk, saçlar koyu olmakla birlikte mavi veya gri göz rengi de çoktur. Kuzeyde Miçiko Çeçenlerinde Tatar simasına rastlanır. Doğuda İçkerler ve Akkilerde hatlar basık bir burunla Orta Asya hatlarını, diğerleri de kartal burunlarıyla Arapları hatırlatırlar.

19. yüzyılda Kafkasya halkları arasında araştırmalar yapmış olan Alman gezgini Moritz Wagner, Çerkeslerle kıyasladığı Çeçenlerin antropolojik özellikleriyle ilgili şunları söylemektedir:

Çeçenler ince yapıları, cesur tavırları ve kartal burunlarıyla benzedikleri Çerkeslerle aynı yüz ifadelerine sahip değiller ve bana Çerkeslerden daha az memnun edici göründüler. Bir Çerkes özdeninin(soylusunun) yüzünde samimi, açık,atılgan ve bir tür vahşi ifade vardır. Bunların tavırları o kadar asildir ki, bu haydut liderlerinin yüzüne zevkle bakmaktan insan kendini alamaz. Daha koyu Çeçen yüzlerinde ise daha büyük bir enerji ve daha uğursuz, tehdit edici bir ifade vardır(...). Genel olarak konuşacak olursak, Çeçenlerin yüzleri Çerkeslerinkine göre daha ince ve uzundur. Siyah sakalları Araplar, Türkiye Türklerinden ve Orta Doğululardan daha seyrektir. Bununla birlikte kıyafetleri bütün Kafkasyalıların giydiklerine benzemektedir.

Resimler

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Yaşlı Çeçen kadınlar.
    Yaşlı Çeçen kadınlar.
  • Çeçen savaşçılar duada.
    Çeçen savaşçılar duada.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Russian Census 2010: Population by ethnicity 24 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
  2. ^ a b c d e f g h i Russian Census of 2002 26 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Rusça)
  3. ^ As Hit Men Strike, Concern Grows Among Chechen Exiles 24 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., RFE/RL, March 12, 2009
  4. ^ "The Wanderer | Foreign Policy". 21 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2013. 
  5. ^ a b c d "Refworld | Continuing Human Rights Abuses Force Chechens to Flee to Europe". 11 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2013. 
  6. ^ a b c Chechens in the Middle East: Between Original and Host Cultures 22 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Event Report, Caspian Studies Program
  7. ^ Kristiina Markkanen: Chechen refugee came to Finland via Baku and Istanbul 21 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Englisch)
  8. ^ "Chechen of Kazakhstan Ethnic People Profile". 7 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2013. 
  9. ^ "Jordan willing to assist Chechnya – King". Reliefweb.int. 28 Ağustos 2007. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2013. 
  10. ^ "Iraqi Circassians (Chechens, Dagestanis, Adyghes)" (PDF). ORSAM Reports, 134. Kasım 2012. 3 Nisan 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013. 
  11. ^ "About number and composition population of Ukraine by data All-Ukrainian census of the population 2001". Ukraine Census 2001. State Statistics Committee of Ukraine. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2012. 
  12. ^ "But after their unification in 1934 into a single Chechen-Ingush Autonomous Region (Chechen-Ingush Autonomous Soviet Socialist Republic since 1936), the authorities did their best to ensure the merger of the Chechens and Ingush into a single people, for which a new name was created "Veinakhs / Vainakhs". In the 1960s-1980s. this identity was actively introduced into the consciousness of the Chechens and Ingush and gradually gained more and more popularity". V. A. Shnirel'man. Byt' alanami. Intellektualy i politika na Severnom Kavkaze v XX veke. s. 279. 18 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ "Yazyki i narechiya Rossiyskoy Imperii, Statisticheskiy atlas Rossii A.F. Marksa, prilozheniye 14, Sankt-Peterburg, 1907 god." 10 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ "Kavkazskiy tolmach: (perevodchik s russkogo na glavnѣyshiye kavkazskiye yazyki)". 1891. s. 681. 28 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  15. ^ "N. YA. Marr. Izbrannyye raboty". 11 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  16. ^ Mikhailov, Valentin. Chechnya and Tatarstan
  17. ^ a b Ezgi Köse, Çeçenistan: Bir var olma mücadelesi 11 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Gazi Üniversitesi Ankara 2012


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Çeçenler&oldid=32652073" sayfasından alınmıştır