İçeriğe atla

İlham Tohti

Vikipedi, özgür ansiklopedi
İlham Tohti
Doğum25 Ekim 1969 (55 yaşında)
Artuş, Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Çin
İkametPekin, Çin
MilliyetUygur
VatandaşlıkÇin Halk Cumhuriyeti
MeslekEkonomist, blogger
Tanınma nedeniEkonomist, Minzu Üniversitesi

İlham Tohti (Uygurca: ئىلھام توختى; Çince: 伊力哈木·土赫提; pinyin: Yīlìhāmù Tǔhètí; d. 25 Ekim 1969) Çin'de, bölücülük suçlamasıyla müebbet hapis cezasına çarptırılmış Uygur ekonomist ve aktivist.[1][2] Uygur-Han ilişkileri üzerine yaptığı araştırmalarla tanınmaktadır. Bunun yanı sıra, Çin'de bölgesel özerklik konusunda yasal düzenlemelerin tam olarak uygulanması için mücadele etmektedir. Ayrıca Uygurlarla ilgili konuların tartışıldığı Uyghur Online adlı internet sitesinin sahibidir. 2009'da Urumçi'deki ayaklanmadan kısa bir süre sonra, Çin hükûmetinin, Sincan'da Uygurlara karşı yürüttüğü politikalara getirdiği eleştiriler gerekçe gösterilerek gözaltına alınmıştır. Sonrasında serbest bırakılmış, ancak Ocak 2014'te tekrar hapsedilmiştir. Çalışmaları ve çektiği sıkıntılar sebebiyle Barbara Goldsmith ödülüne layık görülmüştür (2014). İlham Tohti, Uygurların haklarını savunan çalışmalarıyla 2019 yılında Saharov Düşünce Özgürlüğü Ödülü'ne[3] ve yine aynı yıl Václav Havel İnsan Hakları Ödülü'ne layık görüldü.[4]

Hayatı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tohti, 25 Ekim 1969 tarihinde, Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin Atuş İlçesi'nde, Mahmud Tiernan Tohti ve Burhanduht Meryem Ehlin Tohti çiftinin çocuğu olarak dünyaya geldi.[5] Kuzeydoğu Normal Üniversitesi ve Minzu Üniversitesi'nde ekonomi eğitimi aldı.[5]

2006 yılında Çince ve Uygurca, çeşitli sosyal ve siyasal konularda yayın yapan Uyghur Online isimli internet sitesini kurdu.[5][6] 2008 yılının ortalarında, Uygur diasporasındaki aşırı unsurlarla ilişkili olduğu iddia edilerek, site kapatıldı.[6] Tohti Mart 2009'da, Radio Free Asia'da yaptığı söyleşide, Çin hükûmetinin Sincan Bölgesine göçmen işçi yerleştirmesini ve Uygur kadınlarının çalışmak için Çin'in doğu bölgelerine götürülmeleri konusunda yürüttüğü politikalrı eleştirdi.[6] Uygur Özerk Bölgesi Valisi Nur Bekri'yi, Uygurların durumuyla hiç ilgilenmemekle suçladı. Yerel yönetimin, halkın çıkarları yerine, bölge güvenliği ve stabilitesiyle daha çok alakadar olduğunu belirtti.[6] Çin'de 1984 yılında yürürlüğe giren Bölgesel Etnik Özerklik Kanunu'ndaki maddelerinin uygulanmasını talep etti.[5] Aynı ay içinde, bölücülük suçlamalarıyla gözaltına alınarak sorgulandı.[5] 2014 yılında müebbet hapis cezasına çarptırıldıktan sonra, Wang Lixiong yazdığı twitter mesajında, Çin devletinin Tohti'yi hapsederek yeni bir "Uygur Mandela" yarattığını yazdı.[7] Çin resmi haber ajansı Xinhua bu tweet üzerine yazdığı yazıda, Mandela'nın uzlaşı çağırıları yaptığını, İlham Tohti'nin söylemlerinin ise nefret ve cinayet çağrıştırdığını belirtti.[8]

Gözaltına alınması ve hapsedilmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

5 Temmuz 2009 tarihinde, Sincan Bölgesinin başkenti Urumçi'de Uygurlar ve Hanlar arasında etnik çatışma ortaya çıktı. Hükûmet yetkilileri, çatışmalar sırasında çoğu Han Çinlisi 150 kişinin hayatını yitirdiğini bildirdi.[5] Uyghur Online sitesinde 6 Temmuz tarihinde yayınlanan makalede, Vali Bekri, söylentilerin yayılmasına yol açarak, isyan körüklemekle suçlandı.[5][9]

8 Temmuz 2009 tarihinde Radio Free Asia, Tohti'nin Beijing'teki evinde gözaltına alındığını, nerede olduğu konusunda hiçbir bilgiye ulaşılamadığını haber verdi.[5] Çinli muhaliflerden Wang Lixiong ve Tibetli aktivist eşi Woeser, Tohti'nin serbest bırakılması için internet üzerinden imza kampanyası başlattılar.[10][11] Bu kampanyaya Ran Yunfei gibi diğer muhalifler de katıldı.[9] PEN American Center,[12] Amnesty International,[13] ve Reporters Without Borders bu tutuklamayla ilgili endişelerini belirten açıklamalarda bulundulur.[14]

Tohti, 23 Ağustos tarihinde,[15] ABD başkanı Barack Obama'nın da girişimleriyle, Xu Zhiyong ve Zhuang Lu isimli diğer iki Çinli muhalifle birlikte serbest bırakıldı.[16][17] Tohti, gözaltında olduğu süre boyunca, kaldığı otelde ve evinde bazı polislerin insanlık dışı uygulamalarına maruz kaldığını söyledi.[18][19] serbest bırakıldıktan sonra, hükûmet yetkililerince, devletin isyanda parmağa dolduğuna dair iddialarda bulunmaktan vazgeçmesi konusunda tehdit edildiğini,[18][19] ayrıca kendisinin ve ailesinin Beijing'den ayrılmalarına izin verilmediğini söyledi.[20]

Çinli yetkililer, Ocak 2014'te Tohti'yi tekrar gözaltına alıp tutukladılar. Tutuklama esnasında bilgisayarını da el konuldu.[21] Uygur Özerk Bölgesi'nde, Beijing'den binlerce km ötede bir yerde gözaltında tutuldu.[22]

1 Nisan 2014'te, Dünya'nın herhangi bir terinde ifade özgürlüğü için mücadele edenlere verilen, ABD insan hakları ödüllerinden biri (PEN/Barbara Goldsmith Freedom to Write Award) Tohti'ye verildi.[22] Pen tarafından yapılan açıklamada şu ifadeler yer almaktadır; Çin'deki Müslüman Uygur azınlığın hakları için sesini yükselten Tohti, yetkililer tarafından zalimce cezalandırılmaktadır. Tohti, sosyal medyayı kullanarak baskıya karşı mücadele eden, yapılan haksızlıkları tüm Dünya'ya duyurmaya çalışan, tehlike altındaki yeni nesil yazarlardan birisidir. Umuyoruz ki Çinli otoriteler yapılmakta olan adaletsizliğin farkına varırlar. Tüm Dünya'da Tohti'nin serbest bırakılması için kampanyalar başlar[22] Çin Dışişleri Bakanlığı, verilen ödüle sert tepki göstererek, ödülün bir suçluya verildiğini söyledi.[23]

Eylül 2014'te Urumçi'de kurulan bölgesel halk mahkemesinde, iki günlük yargılama sonucunda, Tohti bölücülükten suçlu bulundu ve ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı. Tüm mal varlığına da el konulmasına karar verildi. Uluslararası Af Örgütü, Tohti'nin avukatlarının delillere ulaşımının engellendiğini, altı ay boyunca avukatların Tohti ile görüşmesine izin verilmediğini, bu sekilde yapılan yargılamanın hukuku katletmekten öteye geçmediğini söyledi.[1] Tohti'nin hapis cezası, Dünyanın her yerinde Electronic Frontier Foundation gibi insan hakkı savunucusu örgütlerce tepkiyle karşılandı.[24]

24 Eylül 2014'te, ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, Tohti'ye verilen cezanın aşırı olduğunu belirtti ve derhal serbest bırakılması gerektiğini söyledi.[22]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b "BBC News - China jails prominent Uighur academic Ilham Tohti for life". BBC News. 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2014. 
  2. ^ "Uighur scholar Ilham Tohti sentenced to life in jail by Chinese court". The Sydney Morning Herald. 4 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2014. 
  3. ^ "Avrupa insan hakları ödülü Sakharov, İlham Tohti'ye verildi". Karar. 24 Ekim 2019. 26 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2019. 
  4. ^ "Václav Havel İnsan Hakları Ödülü'nün Önceki Ödül Sahipleri". Erişim tarihi: 30 Ekim 2024. 
  5. ^ a b c d e f g h "Outspoken Economist Presumed Detained". Radio Free Asia. 28 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2009. 
  6. ^ a b c d "Uyghur Scholar Calls for Jobs". Radio Free Asia. 15 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2009. 
  7. ^ "Uighur scholar in China to appeal life sentence". ABC News. 1 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2014. 
  8. ^ "China Voice: Mandela analogy shows ignorance of history". xinhuanet. 9 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2014. 
  9. ^ a b Wong, Edward (15 Temmuz 2009). "Intellectuals Call for Release of Uighur Economist". The New York Times. 9 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2009. 
  10. ^ "Chinese intellectuals call for release of Uighur". Associated Press. 14 Temmuz 2009. 
  11. ^ "Petition for Ilham Tohti under detention presented by Wang Lixiong". Boxun News. 2009. 17 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2009. 
  12. ^ "PEN Appeal: Ilham Tohti". PEN American Center. 2009. 2 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2009. 
  13. ^ "Ilham Tohti" (PDF). Amnesty International. 2009. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2009. 
  14. ^ "A month without word of detained blogger Ilham Tohti". Reporters Without Borders. 2009. 9 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2009. 
  15. ^ Wines, Michael (23 Ağustos 2009). "Without Explanation, China Releases 3 Activists". The New York Times. 13 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2009. 
  16. ^ John Garnaut (25 Ağustos 2009). "Obama behind release of Chinese activists". The Age. Melbourne. 18 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2009. 
  17. ^ Gady Epstein (24 Ağustos 2009). "China's Welcome Gift for Obama?". Forbes. 24 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2009. 
  18. ^ a b "Uyghur Economist Freed, Warned". Radio Free Asia. 2009. 28 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2009. 
  19. ^ a b "RFA专访:伊力哈木•土赫提透露被软禁经历". Radio Free Asia. 2009. 28 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2009. 
  20. ^ "Travel Ban Extends to Family". Radio Free Asia. 10 Şubat 2011. 3 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2011. 
  21. ^ "China police detain Uighur scholar Ilham Tohti". BBC News. 16 Ocak 2014. 16 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014. 
  22. ^ a b c d "Tohti to Receive PEN/Barbara Goldsmith Freedom to Write Award". Publishers Weekly. 31 Mart 2014. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2014.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "pw" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  23. ^ "China angered as detained Uighur academic wins rights prize". Reuters. 1 Nisan 2014. 28 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2014. 
  24. ^ "Ilham Tohti, Online Voice of China's Uyghurs, Sentenced to Life in Prison". Electronic Frontier Foundation. 29 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2014. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=İlham_Tohti&oldid=34155189" sayfasından alınmıştır