Uzun Parlamento

Uzun Parlamento, ilk kez 3 Kasım 1640 günü İngiltere kralı I. Charles tarafından toplanmış olan parlamentodur. 12 yıl aradan sonra kral tarafından sürmekte olan Piskoposlar Savaşı için mali kaynak sağlamak için toplanmıştır. Parlamento İngiltere monarşisiyle yaşanan iktidar mücadelesinde taraf olarak İngiliz İç Savaşını sürdürmüş ve galip gelmiştir. 1648 yılında Oliver Cromwell komutasındaki Yeni Ordu birliklerince tasfiye edilmiştir. Uzun Parlamento Cromwell'in ölümünün ardından yeniden toplanmış ve Restorasyon adı verilen dönemin başlangıcında yeni kral II. Charles'ın iktidarına kolaylık sağladıktan sonra kendisini lağvetmiştir.

Kuruluş süreci

Kral I. Charles'ın 1640 yılı Kasım ayında Parlamentoyu toplamasının sebebi İrlanda ile sürmekte olan savaş yüzünden mali olarak iflas etmiş durumda olmasının yanı sıra vergilerin halk arasında tepki çekmesi üzerine yeni mali kaynak arayışına girmesidir. Ancak Parlamento bunu yapmaktansa iradesine kralın lehine müdahale eden Canterbury Başpiskoposu William Laud ve John Finch hakkında gensoru vermiştir.

Parlamento ilk başlarda John Pym ve destekçilerinin etkisi altındadır. Pym genel olarak mutlakıyet rejimine yönelik eleştirilerini parlamentoda dile getiriyordu. Parlamento çalışmalarının daha ilk başlarında kralın zor kullanma iradesini bayraktarlığını yapan Strafford Earlü Thomas Wentworth vatana ihanet suçlamasıyla suçlanır. Özellikle halkın iradesi olarak görülen parlamentoya karşı askeri zor aygıtına başvurulmasına yönelik aşağıdaki sözlerinin yazılı kaydı onun sonunu hazırlar:

“	Efendim, siz görevinizi yaptınız ancak kullarınız kendi görevlerini yapmakta başarısız oldular. Bu durumda hükûmet idaresindeki geleneksel usullerden azade olarak olağanüstü çözüm yollarına başvurabilirsiniz. İrlanda'da bir ordunuz var, bununla krallığınızda denetimi yeniden kurabilirsiniz.	„
—Kral I. Charles'a özel toplantıda düşüncelerini aktaran Strafford Earlü Thomas Wentworth

Halkın temsilcisi olan Parlamento, iradesinin bastırılması amacıyla Strafford Earlü tarafından bir İrlandalı işgalci ordu toplanması girişimi karşısında ihanete uğramış hissetmiştir. Eğer teşebbüs gerçekleşirse İngiltere boyun eğecek, özgürlükler kısıtlanacak ve kralın istediği mali gelirler halkın aleyhine olacak şekilde toplanacaktır. Yaşananların vahametini gören Pym derhal bir karar tasarısı önererek Strafford Earlünün cezalandırılmasını ister. Kral I. Charles Strafford'a söz vererek asla böyle bir cezayı onaylamayacağı garantisini verir. Lordlar Kamarası idam cezasına karşı çıkar. 21 Nisan günü Avam Kamarası ezici çoğunlukla kararı onaylayınca Parlamento da karara uyar. Kral, ailesine ve kendisine yönelen tehlikeyi fark ederek 10 Mayıs günü idam fermanını imzalar. Strafford iki gün sonra kafası kesilerek idam edilir.

Uzun Parlamento bu aşamada Üç Yıl Kanununu yasalaştırır. Buna göre her parlamento her üç yılda bir en az bir kez toplanacaktır. Kral parlamentoyu toplantıya çağırmazsa vekillerin toplanma hakkı bulunmaktadır. Bu kanunla beraber yasalaşan çok sayıda ek maddeyle beraber Parlamento onayı olmadan alınan yapılan seferberlik çağrıları, cezalar, toplanan vergiler yasadışı ilan edilir.

3 Mayıs günü Parlamento 1641 Protestosu yayınladı. Bu metinde Charles Hükûmeti eleştirilmekteydi. Ayrıca imzacılar gerçek dini koruyacaklarını taahhüt ederek Mayıs ayı boyunca dinî kurumlara saldırılara devam etti. Charles bu dönemde Parlamento’ya önemli tavizler verdi ancak öte yandan da İskoçlarla arasını düzelterek askerî konumunu güçlendirmeye çalıştı. İskoçya’da Presbiteryenliğin kurumsallaşmasını tanıması karşılığında askerî destek vaadi aldı. Ancak İskoçya’da gerçekleşen monarşi yanlısı bir darbe girişimi kazandığı kozları yitirmesine yolaçtı.

1641 yılı Ekim ayında başlayan İrlanda Ayaklanması, Parlamento ile kral arasında tartışma konusu olan ordunun komutasını yeniden gündeme getirdi. John Pym liderliğindeki Parlamento 11 oy farkla geçen ‘’Grand Remonstrance’’^[1] 22 Kasım 1641 günü kabul edilir. Metinde Charles iktidarında yapılan 150’den çok yanlış dile getirilir. Bu yanlışların giderilmesi adına çözüm önerilerini de içeren metin kilise reformu yapılmasını ve kraliyet bakanlarının Parlamentoya tabî olmasını önerir. Metindeki istekler kral tarafından reddedilir.

Kral Charles, Piskoposlar Savaşı sırasında İskoçların İngiltere’yi işgal etmeleri yönünde girişimleri olduğunu düşündüğü Püritenlere karşı harekete geçmeye karar verir. Parlamentodaki beş kişinin^[2] Londra halkına kendisine karşı kışkırttığını düşünür. Bu kişilerin kraliçe hakkında Katolik darbe planları yapma suçlamasıyla hukukî süreç başlatacakları dedikodusu kralın kulağına gelince Charles hemen harekete geçer ve bu kişileri vatana ihanetten dolayı tutuklamak için adım atar. 4 Ocak 1642 gününe kadar hiçbir kral Avam Kamarasına girmemiştir, ancak o gün Parlamento’nun dokunulmazlığı çiğnenerek adı geçen milletvekillerinin tutuklanması için kral ve beraberindeki silahlı kuvvetler Parlamentoya girer. Beş vekil daha önceden uyarıldıkları için kaçmışlardır.

Parlamentoya giren kral, meclis sözcüsü William Lenthall’ın yerine oturur ve aradığı kişilerin orada olmadığını görüp “Anlaşılan kuşlar kaçmış.” demiştir. Amaına ulaşamayan ve Londra’da kendisini güvende hissetmeyen kral 10 Ocak günü kentten ayrılır, monarşi yanlısı vekiller de onunla beraber kenti terkeder. Parlamentoyu isyanda ilan eden kral kendi ordusunu kurmaya girişir. Oxford’da karargâhını kurar, onunla beraber gelen monarşi yanlısı vekiller de Oxford Parlamentosu adıyla toplanır.

1642 yılı Mart ayında kralın Londra’da bulunmadığı ve iç savaşın patlak vermek üzere olduğu bir sırada Parlamento kralın oanyı olmadan yapılan yasaların geçerli olduğu yönünde karar verdi. Bu sayede Parlamento yerel milis kuvvetlerinin denetimini alır. Londra’daki güç dengesi için alınan bu karar önemlidir, artık başkentte Parlamentoya karşı kralcıların askerî müdahale seçeneği kalmamış durumdadır. Bu karara karşı da kral Charles silahlı birlik kurma yetkisini kullanmaya başlar.

1645 yılında Parlamento iç savaşta sonuna kadar savaşma kararı alır. Parlamento’da görevli olan tüm vekillerden askeri görevlerini terk etmeleri istenir, Sir Thomas Fairfax ve Oliver Cromwell komutasında Yeni Ordu kurulur. Yeni Ordu kısa zamanda Charles’ın ordularını mağlup eder. İskoçya’ya kaçan kral tutuklanarak Parlamento yanlılarına teslim edilir. Kralın hapsedilmesiyle iç savaşın ilk aşaması sona erer.

Kral krizi sona erdirmek için Parlamento temsilcileriyle görüşürken Avam Kamarası da kralın izlediği siyaseti araştırıyordu. Siyasi olarak bir pat hali mevcuttu. Kral 1647 yılında esaretten kaçıp gizlice İskoçlarla işbirliği yaptı. Bundan sonra monarşi yanlısı ayaklanmalar patlak vermeye başladı. İç savaşın ikinci kısmı olarak görülen bu aşama Yeni Ordu birliklerinin hızla düşmanı yenmesiyle sona erdi. Parlamento ile ordu arasında bu aşamada güvensizlik ortaya çıkmaya başladı. Parlamentodaki kralcı çoğunluk 1 Aralık 1648 tarihinde aldığı kararla kralla görüşmelerin devam etmesi ve kralın yeniden tahta geçirilerek yetkileri sınırlı şekilde iktidarına devam etmesini kabul etti. Ancak ordu kanadı buna razı olmayacaktı.

Rump Parlamentosu

Atılacak adımlar konusunda Parlamento’daki gruplar arasında anlaşmazlık çıkınca 7 Aralık 1648 tarihinde Pride Darbesi gerçekleştirilir. Oliver Cromwell ve Henry Ireton’dan aldığı talimatla hareket eden Albay Thomas Pride komutasındaki Yeni Ordu birlikleri Parlamentoya giriş ve çıkışı fizikî olarak engelleyerek muhalif 41 vekili tutuklar. Tutuklamalardan geriye kalan bileşime Rump Parlamentosu denilmiştir. Bu bileşim 30 Ocak 1649 günü kral I. Charles’ın idamını gerçekleştirmiştir. Aynı zamanda 1649 yılında monarşinin yerine İngiltere Topluluğunu kurmuştur.

Rump Parlamentosu önceden kararlaştırıldığı gibi seçimleri ilan edip görevi yeni vekillere bırakmayıp toplanmaya devam edince 1653 yılında Oliver Cromwell tarafından zorla kapatılmıştır. Bundan sonra Barebone Parlamentosu ve Protektora dönemi Parlamentoları izlemiştir.

Yeniden göreve çağrılan Rump

Babası Oliver Cromwell’in ölümünün ardından 1658 yılında Lord Protector olan Richard Cromwell 1659 yılı Nisan ayında bir darbeyle alaşağı edilince Rump Parlamentosu yenden göreve çağrılır. 7 Mayıs 1659 günü toplanan meclis 13 Ekim 1659 tarihinde ordu birlikleri tarafından kapatılır.

Restorasyon

Cromwell döneminde İskoçya’da bulunan komutanlardan General George Monck gelişen siyasi durumlar karşısında ordunun güç kaybettiğini görünce monarşi yanlısı konum almaya başlar. Donanmanın desteğiyle 26 Aralık 1659 günü toplanan Rump Parlamentosu toplansa da Monck duruma müdahale eder. 1648 yılındaki Pride Darbesiyle uzaklaştırılan muhalif vekillerin yeniden Parlamentoya katılmalarını güç kullanarak sağlar. Yeni bir Parlamento oluşması için 25 Nisan günü seçim kararı alan Uzun Parlamento kendi kendisini 16 Mart 1660 günü lağveder.

Önemli üyeleri

Sir John Coolepeper
Oliver Cromwell
Sir Simonds D'Ewes
George Digby, Bristol Earlü
Lucius Cary, Falkland Vikontu
John Hampden
Sir Robert Harley
General Harrison
Sir Arthur Haselrig
Denzil Holles, Holles Baronu
Edward Hyde, Clarendon Earlü
William Lenthall
Edmond Ludlow
John Pym
Sir Benjamin Rudyerd
William Russell, Bedford Dükü
Oliver St John
Sir Francis Seymour, Trowbridge Baronu
Sir Nicholas Slanning
William Strode
James Temple
Sir Henry Vane
Sir Nicholas Crisp

Önemli tarihler

Kaynakça

^ ’’Büyük Protesto’’ olarak çevrilebilen bu belge doğrudan kralı hedef almasa da onun otokratik uygulamalarına karşı bir meydan okuma niteliğinde önemli bir tarihî belgedir
^ John Pym, John Hampden, Denzil Holles, Arthur Haselrig ve William Strode

[1] ’’Büyük Protesto’’ olarak çevrilebilen bu belge doğrudan kralı hedef almasa da onun otokratik uygulamalarına karşı bir meydan okuma niteliğinde önemli bir tarihî belgedir

[2] John Pym, John Hampden, Denzil Holles, Arthur Haselrig ve William Strode

[1]

[2]