Theravada

Theravada (Pāli: थेरवाद theravāda, Sanskrit: स्थविरवाद sthaviravāda); kelime anlamı olarak, "Yaşlıların öğretisi" ya da "Eski öğreti") günümüze ulaşan en eski Budist okuldur. Kökeni, Buda’nın ilk mensubu olan keşişler (rahipler) topluluğuna dayanmaktadır. Mahayana (büyük taşıt) geleneğinden gelen Budistler tarafından küçük taşıt olarak da adlandırılır. Göreceli olarak daha tutucu ve genel olarak erken dönem Budizmine en yakınıdır. Yüzyıllardan beri Sri Lanka (nüfusun yaklaşık i,1'i) ve güneydoğu Asya'nın (Kamboçya, Laos, Burma, Tayland) en yaygın dinidir. Aynı zamanda güneybatı Çin, Vietnam, Bangladeş, Malezya, Filipinler ve Endonezya'da kimi etnik gruplar tarafından izlenmektedir; Singapur ve Avustralya'da da gittikçe popülerlik kazanmaktadır. Günümüzde dünya çapında Theravada Budistlerin sayısı 100 milyonun üzerindedir. Ayrıca son yıllarda Theravada, Batı'da ve Hindistan'da da kök salmaya başlamıştır.

Gelişimi

Buda’nın ölümünden üç ay sonra, öğrencileri, Rajagarha’da (bugünkü adı Rajgir) Dhamma ve Vinaya hakkında konuşmak ve Buda’nın öğretilerine yakışır bir şekilde ona bağlı kalmak için ilk Konsey’de bir araya gelmişlerdir. Diğer gelenekler sözlü olarak gerçekleşmiştir. İkinci Konsey yaklaşık olarak 100 sene sonra Vesali’de toplanmıştır. O zamana kadar zaten farklı grupların farklı yorumlarıyla asıl kurallar konulduğu için rahiplerin kuralları tartışılmaktaydı. İkinci Konsey ve onu takip eden toplantılar esnasında Buda’nın asıl öğretilerine farklı usullerle atıfta bulunan 18 farklı okul vardır. Bunun yanı sıra değişen şartlara kuralları uyarlamak ve Mahayana’nın öncüsü sayılmak için Mahasanghika Okulu da açılmıştır.

MÖ 3. yüzyılda Kral’ın himayesinde ve Maggaliputra Tissa Başkanlılığında Patliputra’da (bugünkü adı Petna) 3. Konsey toplanmıştır. Bu toplantının amacı Budizm öğretilerinde uzlaşmaktır. Özellikle Heretikler bu topluluktan çıkarılmalı ve yanlış öğretiler çürütülmelidir. Konsey’in gelişim sürecinde bu amaca uygun olarak felsefi ve skolastik makaleleri özetleyen Kathavatthu adlı kitap yayımlanmıştır. Bu metin, felsefi antolojiden oluşan Abhidhammapitaka’nın özüdür.

Buda öğretilerini kaleme alan Sutta Pitaka, tarikat kurallarını derleyen Vinaya Piṭaka ile Budizm yazılarının en eski özetleri olan Pali dilinde yayımlanmış Tipitaka zamanla eski halini almıştır.

Manastır toplumunun bölünmesini onaylayan sadece bu yazılar, Budizm öğretilerinin temeli olarak Konsey tarafından kabul edilmiştir. En eski öğreti okulu Theravada asıl öğretileri ve kuralları değiştirmeden üzerine alma konusunda uzlaştığı esnada Mahansanghika belli başlı Kanon yazıları saptamış ve Buda’nın kökeninin açıkça kanıtlanmadığı yazılara da kendi öğretilerinde yer vermiştir.

Galeri

• 
  Shwedagon Pagoda, Yangon, Myanmar
• 
  Wat Phra Buddha Baat, Tayland.

• 
  Wat Phrathat Doi Suthep, Chiang Mai, Tayland.
• 
  Angkor, Kamboçya

Yayılması

Ashokas’ın oğlu Mahinda ve kızı Sanghamitta, 3. Konsey’den sonra Tipitaka metinlerini, bugüne kadar eksiksiz olarak korunduğu Sri Lanka’ya taşımıştır. Misyoner olarak adaya gönderilmişlerdir. Theravada Budizm’i gerçekten Krallığın diniydi. Misyonerler Sri Lanka’dan sonra sırayla o zamanlar Mon Krallığı olan bugünkü Mynmar bölgesine gönderilmişlerdir. Eski çağlardan kalma gelenekler bu misyonerliği MÖ 3. yüzyılda hüküm süren Kral Ashokas zamanında başlatmıştır. Bu bölgede 5. yüzyıldan itibaren Theravada Budizm’inin ortaya çıktığı yönündeki bilgiler teyit edilebilir; oradan da bugünkü Tayland’a yayılmıştır. İlk Ashoka misyonerlerinin gelenekleri yeni bilgiler verdi. Nakhon Pathom şehrinden sonra o zamanlar Mon’ların yaşadığı Tayland’daki en eski şehirlerden birine gelmişler ve oradan da ülkeye geziler yapmışlardır. Bu buluşlar 6. yüzyıldaki yayılmayı belgelemektedir.

Henüz 6. yüzyıldan beri Çin’in güneyinden Güneydoğu Asya’ya göçen Taylandlılar, Theravada Budizm’i orada yerleşik halkın elinden almıştır. 11. ve 12. yüzyılda Merkez Tayland’a doğru ilerlerken, ilk Sukhothai ve ondan sonra da Ayutthaya İmparatorlukları’nı kurarlarken (bkz. Tayland Tarihi), Tharavada Budizm’i devlet diniydi. Aynı zamanda bugünkü adı Laos da olan Luang Prabang Devleti’nde yaşayanlar da bu inançları benimsemişlerdir. 13. yüzyılda Srindravarman (1295-1309) bugünkü adı Kamboçya olan Khmer İmparatorluğu’nun tahtına geçmiştir. Theravada Budizm’inin takipçisi olan ilk Angkor kralıydı. Gerçi Kamboçya onunla beraber ve ondan sonra tanık oldukları güç ve etkiyi kaybetmiş, ama yine de Theravada Budizm’i o günden beri Kamboçya’da da, Vietnam’ın güneyinde de hızla ilerleyen bir din olmuştur.

Bugün Sri Lanka’da yaşayanların yaklaşık olarak �’i, Burmenlilerim �’u, Taylandlıların �’ü, Laotenlilerin `’ı ve Kamboçyalıların �’i Theravada Budizm’ine inanmaktadır. Bunun yanı sıra Vietnam ve Çin’in güneybatısında taraftarları vardır.

Son zamanlarda Kast sistemi sayesinde ayrımcılıktan kurtulmak için Budizm’e dönüşüm yoluna giden ‘dokunulmaz kişiler’ olan Dalitler arasındaki bir hareket sayesinde Hindistan’daki Theravada Budisti sayısı artmıştır.

Öğretileri (Pali dilinde Dhamma, Sanskritçe Dharma)

3. Konsey zamanındaki Tipitaka kayıtlarından bu yana Theravada Budizm’inde metinler sadece keşişlerin yaşam kurallarının ve öğretilerinin temeli olarak kabul edilmiştir.

Nibbana

Theravada Budizm’inin takipçilerinin amacı Nirvana’ya ulaşmak ve böylece Reenkarnasyon (Hıristiyanlık kavramı olan yeniden doğuş ile karıştırılmalıdır) döngüsünden kurtulmakla beraber ego, hırs ve açgözlülük gibi, birbirine bağlı durumların üstesinden gelmek ve onları yok etmektir.

Nibbana, ruhlarında ‘sonsuz mutluluk’ inancı vadeden cennet tasviri ile aynı anlamda değildir. Budizm öğretilerine göre ne kişi ne de ruhu sonsuz derecede mutlu olur.

Nibbana, geçmişte yaşanan olayları hatırlanması ve dünyadaki olaylara ‘bağlanmanın’ terk edilmesi anlamına gelir. Nirvana’ya ulaşmak sadece ölümle eşanlamlı değildir.

Tarihi Buda Siddharta Gautama ‘uyanış’ı tecrübe ettikten sonra henüz 40 yaşındayken ders vermiş ve Nirvana’ya ulaşmıştır.

Bodhi (Uyanış)

Theravada Budizm’in öğretilerine göre 3 çeşit Bodhi vardır.

Savaka Bodhi: Herkes tarafından ulaşılmaktadır. Ruhani öğretmenlerin öğrencisi olarak Bodhi elde edilmektedir. Bu çeşit bir uyanışa erenler Arahat olarak adlandırılır. Arahat’lar, tabii ki kendi tecrübelerinden dolayı başka insanlar için merhametli öğretmenlerdir.

Pacceka Bodhi: Öğretmenin yardımı olmadan ve öğrenim görmeden ulaşılmaktadır. Bu tip uyanışa erenlere Pratyeka Buda denilmektedir. Tipitaka metinlerinde bazı Buda’ların önemli ölçüde arttığından ve zaman içinde öğretilerinin yok olduğundan bahsedilmektedir. Diğer insanların uyanışa ermesi için yardım eden Pratyeka Buda’nın yeteneği, Buda’nın diğer iki çeşit uyanış biçimlerinden daha basittir.

Samma Sambodhi: Uyanışa ermenin en son ve en mükemmel şeklidir. Pratyeka Buda gibi Samma Sambuda (Mükemmel Uyanış) öğretim görmeden kendi gücüyle ulaşmıştır.

Boddhisattva

Theravada Budizm’inde Boddhisattva başkalarına yardım etmek için çözüm arayan kişi olarak bilinir. Buda, Siddharta Gautama olmadan önce kendini onun önceki vücudunda bulan bir Boddhisattva olarak doğdu. Buda’nın önceki yaşamından Tipitaka metinlerindeki Suttapitaka bölümlerinden bahseden Jataka metinlerinde (doğum tarihi) de bundan bahsedilmektedir. Uzman olmayan Budistler tarafından ilham kaynağı olarak kullanılmaktadır.

Vesak bayramı

Vesak, Budistlerin en bilindik bayramıdır. “Durga Puja” bayramı şeklinde gerçekleşmektedir. Ay takvimine göre; dördüncü ayın dolunaylı gününde kutlanmaktadır. (Güneş takvimine göre ise; 2004 ve 2007 gibi mayıs ayında ya da haziranın ilk günlerinde gerçekleşmektedir.) Vesak, 2005’te 23 Mayıs’a, 2006’da 13 Mayıs’a, 2007’de 1 Haziran’a, 2008’de 20 Mayıs’a ve 2009’da 9 Mayıs’a denk gelmiştir.

Bu önemli Budist bayramında Siddhartha’nın yaşamından üç önemli olay anılmaktadır: Siddhartha’nın doğumu, Budizm’e başlaması ve Nirvana’ya ulaşması (Buda’nın fiziksel ölümü).

Vesak, Theravada Budizm’i geleneğinden ortaya çıkmıştır. Bugün Budistlerin tamamının kutladığı en önemli bayramdır. Bayramın bir diğer özelliği de şudur: Dünya üzerindeki farklı Budist geleneklerinin ortak noktalarına ve bilinçli ortak araştırmalarına faydası dokunmaktadır. Bayram günü, dünya çapında Budist birliğinin sembolü olan Budist bayrağı asılır. Vesak, aynı zamanda dünya kültürüne Budizm’le ilgili katkılarından dolayı 1999 yılında BM Genel Kurulu tarafından takdir görmüştür.

Budistler, Almanya’da her yıl Alman Budist Birliği çatısı altında Vesak bayramını kutlamak amacıyla bir araya gelirler. Örneğin; Münih Westpark’ta her yıl Vesak bayramını kutlarlar. Budistler, Viyana’da Tuna Nehri’nin sınırlarında bulunan Handelskai bölgesindeki Stupalarda yaşamaktadırlar.

Vesak, özellikle Theravada Budizm’inin yayıldığı Güney Asya ülkelerinde yılın en büyük bayramı olarak kutlanmaktadır. O gün, Puja törenleri düzenlenir ve oruç tutulur. Bunların yanı sıra özellikle kuşlar serbest bırakılır. Buradaki amaç; çabalarının varlıkların hepsinin yararına olduğunu göstermektir.

Mahayana ile farklar

Birkaç istisna dışında Theravada Budizm’inde Pali-Tipitaka metinleri uygulamada keşişlerin yaşamları ve öğretileri için temel olarak kabul edilirken Mahayana’da kesin bir yazma geleneğine rastlanılmamaktadır. Gerçi Sanskritçe Tipitaka metinler de burada geleneğin özünü oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra diğer Sutra’lara da başvurulmuştur. En önemlilerinden bazıları şunlardır: Herz-Sutra (Prajnaparamitra-Sutra), Diamant-Sutra (Vajrachhedikaprajnaparamitra-Surta) ve Lotos-Sutra (Saddhamapundarika-Sutra).

Başka önemli bir fark da üç Bodhi yolu ve bunlarla Nirvana’ya ulaşmaktır. Theravada Budizm’inde de bilindiği gibi Mahayana’da Boddhisatvalık’ın yararına değişiklikler yapılmıştır. Theravada Budizm’inde de bilindiği gibi önemli nokta Nirvana’ya kendi gücüyle ulaşmak değil, aynı zamanda kendi yolunda başkalarına yardım etmek yerine Parinibbana’da geçen ölümden sonra sonsuz olmak fikrinden vazgeçirmektir. Maitreya’nın yanı sıra Avalokiteshvara ya da Manjushri bunların en önemlilerindendir.

Dış bağlantılar

• Access to Insight3 Nisan 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Çeşitli Theravada Kaynakları
• BuddhaNet21 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• BuddhaSasana2 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Çeşitli Theravada Kaynakları
• Nibbana.com14 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Çeşitli Theravada Kaynakları
• Nibbanam.com21 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Nibbana, Pali ve Theravada hakkında genel bilgi
• Tipitaka Network4 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Dhamma araştırmaları