Vikipedi

Teb

Antik Mısır'ın şehirlerinden birisinin Yunanca ismi
Başlığın diğer anlamları için Teb (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

Teb, Thebes, Thebai (Grekçe: Θῆβαι) veya Mısır dildeki adıyla Waset, Nil Nehrinin kıyılarına kurulmuş ve Akdeniz'in yaklaşık olarak 800 km güneyinde yer alan Antik Mısır'ın önemli şehirlerinden biridir. Yukarı Mısır'ın dördüncü nomunun ana şehridir ve Orta Krallık ve Yeni Krallık dönemlerinde uzun süre Mısır'a başkentlik yapmıştır. Nübye ve Doğu Çölüne yakın lokasyonda bulunan şehir aynı zamanda bir ticaret rotalarının üzerindeydi. Aynı zamanda dini bir merkez olan şehir, Antik Mısır'da en saygı duyulan şehirlerindendi. Şehir, Nil Nehrinin yakasına yayılmıştır. günümüzde Nil'in doğu tarafında Luxor kenti ve Karnak ve Luksor Tapınaklarının harabeleri, batı tarafında ise Teb Nekropolü bulunmaktadır. 1979 senesinde UNESCO Dünya Mirası listesine dahil edilmiştir.[2]

Teb
Mısırca: Waset
Arapça: طيبة
Grekçe: Θῆβαι
UNESCO Dünya Mirası
2. Ramses Tapınağı
KonumLuksor,  Mısır
KriterKültürel: i, iii, vi
Referans87[1]
Tescil1979 (3. oturum)
BölgeYukarı Mısır
Koordinatlar25°43′14″K 32°36′37″D / 25.72056°K 32.61028°D / 25.72056; 32.61028

Tıp kelimesinin Thebes şehrinden geldiğine dair iddialar mesnetsizdir. Kelime Arapça "Tibb طِبّ" kelimesinden gelir.[3][4][5][a]

Toponim

değiştir
Hiyeroglif olarak:
wꜣs.t
"Asa şehri"
R19t
niwt
Hiyeroglif olarak:
niw.t rs.t
"Güney şehri"[6]
niwt
t Z1		 M24t
Hiyeroglif olarak:
iwnw-sm’
"Güneyin Heliopolisi"[7]
iwnnw
niwt		 Sma

Şehrin Mısır dilindeki ismi wꜣs.t, "wꜣs[b] şehri" manasına gelmektedir. Yeni Krallığın sonralarından sonra şehir njw.t-jmn "Amun[c] şehri" ismiyle alınır. Şehrin ismi Tanah'ın Nahum Kitabında[8] "Nōʼ ʼĀmôn" (נא אמון) şeklinde ve Hezekiel[9] ve Yeremya Kitabında[10] "No" (נא) şeklindedir.

"Thebes" kelimesinin şehrin Demotik Mısırcadaki adı olan tꜣ jpt ("mabed") kelimesinin Helenize hali olan Grekçe Thebai (Θῆβαι) kelimesinin Latinize edilmiş olduğu bazılarınca savunulmaktadır. Lakin Homeros'un İlyada'sında[11] şehre Thebai denmesi bu etimoloji şüpheli yapmaktadır. Yunanlar şehri "Yüz geçitli Teb" (Θῆβαι ἑκατόμπυλοι, Thēbai hekatómpyloi) olarak Böotya'daki "Yedi geçitli Teb" (Θῆβαι ἑπτάπυλοι, Thēbai heptápyloi) şehrinden ayırır.[d]

Günümüzde şehrin Arapça ismi olan "Karnak" müstahkem köy manasına gelmektedir.[13]

Şehrin özellikleri

değiştir

Coğrafya

değiştir

Şehir Yukarı Mısır'ın orta kısmında bulunan, Nil Deltasının 800 km güneyinde bulunan, Nil Vadisinideki büyük kıvrımdaki alüvyal bir ovaya kurulmuştur. Kurn tepesi(en) dahil birkaç tepe de dahil olmak üzere 93 km3'ye yayılmıştı. Doğusunda Nil'e akan vadiler ve Doğu Çölü bulunuyordu ki bunların en önemlisi Hamamat Vadisiydi ki vadi Prehistorik Mısır'dan beri Mısır'ın Kızıldenize bağlandığı ana güzergahlardan biriydi. Şehir ticaret rotalarının üzerinde bulunuyordu.[14] Uruk Medeniyeti ile bu koridordan ticaret yapılmaktaydı. Birinci Hanedanın başkenti Thinis de aynı sebeplerden dolayı Teb şehrine yakın bir yerde kurulmuştu. Her iki şehir de Hamamat Vadisiyle Kızıldenize ve Güney ve Kuzey Mısıra ulaşan kervan yollarının kesişim noktasıydı. Şehir aynı zamanda Batı çölündeki bir vahaya ulaşan Hol Vadisine(en) da yakın bir lokasyondaydı. Bu vadide bilinen ilk Proto-Sinaitik yazı(en) keşfedilmiştir ki Teb'in başkent olmasından kısa süre sonrasına tarihlenmektedir.

Etrafındaki Yukarı Mısır'ın dördüncü nom'dan kasabalar şunlardır: Gebelein, Medamud, El-Tod, Armant, Sumenu[15]

Demografi

değiştir
 
Teb Şehrinin nüfusu (MÖ 2000-900)

George Modelski'ye göre, MÖ 2000 tarihinde şehir 40.000 nüfusa (ki o zaman 60.000 nüfusa ship olan Memfis Dünya'nın en büyük şehriydi) sahipti. Memfis'in nüfusu MÖ 1800'de 30.000'e geriledi ve Teb Mısır'ın en büyük şehri oldu.[16] Tarihçi Ian Morris, şehrin MÖ 1500 senesinde 75.000 nüfusu ile Dünya'nın en büyük şehri haline geldiğini ve bu unvanını MÖ 900'e kadar (Nimrud tarafından geçilene kadar) koruduğunu tahmin etmektedir.[17]

Ekonomi

değiştir

Yunan şair Homeros, İlyada 9. Kitapta(yaklaşık MÖ 8.yüzyıl), şehrin zenginliğini methetmek için der ki: "Mısır'daki Teb şehrinde değerli külçe yığınları parlar, yüz geçitli Teb." Arkeolojik kalıntılar da Mısır Medeniyetinin altın çağlarına tanıklık etmektedir.[18][19]

Kültür

değiştir

Teb şehrinde yılda altmış festival kutlanırdı. Bunlardan en mühim olanları, Edfu Jeografik Yazısına göre: Opet Festivali[20], Khoiak Festivali, 1.Shemu(Hasat) Festivali, 2.Shemu Festivali ve Güzellik Festivali idi.

Tarih

değiştir

Dipnotlar

değiştir
  1. ^ Ölümünden sonra tıp ve şifa tanrısı olarak tanrılaştırılan İmhotep, Teb şehrinde, şifa tanrısı Hapu'nun oğlu Amenhotep'in(en) kardeşi olarak hürmet edilen bir tanrıydı. İmhotep'in Yunan eşdeğeri Asklepios'tur. Çeşitli makalelerde kendine yer bulan ve günümüzde tıp fakültelerinde yaygın olarak öğretilen Teb'in tıp kelimesinin kökeni olduğu iddiasının şehrin dini açıdan önemli bir merkez olmasına, Yunanistan'daki addaşının içinde yılan olan bir mite sahip olmasına ve şehrin Grekçe isminin tıp kelimesine olan benzerliğine dayandırıldığı iddia edilebilir. Fakat gerek şehrin Grekçe ismi olan Thebai kelimesinin Arapça "tıbb" kelimesine evriminin açıklanmaması gerek bunun bazı lengüistik bilgilerle uyuşmaması tıp kelimesinin Teb kelimesinden geldiği argümanını zayıf ve ikna edicilikten uzak yapmaktadır.
  2. ^ Eski Mısır dilinde wꜣs kelimesi hakimiyet, idare ve manasına gelir ve aynı zamanda gücü ve hakimiyeti temsil eden bir asadır. Asa hayvan başlı ve çatallı bir alta sahip uzun bir değnekten ibarettir. Set ve Anubis gibi birçok Mısır tanrısı ve firavunlar bu asayı taşırlar. Bkz
  3. ^ Teb Triadının(üçlü tanrı sistemi) başı olan tanrıdır Amon, diğer tanrılar ise Mut ve Khons idir.
  4. ^ Coğrafyacı Pausanias, şehirler arasında bağlantının Böotya'daki Teb'in MÖ 5. yüzyıldan kalma Amun idol ve tapınağına sahip olması nedeniyle olduğunu kaydeder.[12]

Ayrıca bakınız

değiştir

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2014. 
  2. ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Ancient Thebes with its Necropolis". UNESCO World Heritage Centre (İngilizce). 30 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024. 
  3. ^ "Yondemli, Yilan | PDF". Scribd (İngilizce). Erişim tarihi: 15 Ekim 2024. 
  4. ^ https://www.ttb.org.tr/sted/sted0805/hikaye.pdf 8 Ekim 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. s. 8.
  5. ^ "tıp". Nişanyan Sözlük. 25 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024. 
  6. ^ Erman/Grapow: Wörterbuch der ägyptischen Sprache, s. 211.
  7. ^ Erman/Grapow: Wörterbuch der ägyptischen Sprache, s. 54,479.
  8. ^ Nahum 3:8
  9. ^ Hezekiel 30:14-16
  10. ^ Yeremya 46:25
  11. ^ İlyada, IV.406 ve IX.383
  12. ^ Description of Greece, IX.16 §1
  13. ^ Piccolo, Alessandro; Stocker, Maxwell (17 Kasım 2023). "Graeco-Egyptian Toponymy in Herodotus: The Herodotean Reception of the Egyptian Names of Thebes". Syllogos - Herodotus Journal (İngilizce). 2: 49-64. doi:10.48638/sylgs.2023.1.101057. ISSN 2752-2113. 7 Ekim 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2024. 
  14. ^ "Ancient Egyptian Trade | Western Civilizations I (HIS103) – Biel". courses.lumenlearning.com. 19 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2024. 
  15. ^ Wilkinson, T. (2013). "The Rise and Fall of Ancient Egypt".
  16. ^ "EARLY WORLD CITIES". web.archive.org. 19 Mayıs 2014. 19 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2024. 
  17. ^ https://web.archive.org/web/20110726164950/http://www.ianmorris.org/docs/social-development.pdf [yalın URL]
  18. ^ "The ancient history of the Near East : from the earliest times to the battle of Salamis | WorldCat.org". search.worldcat.org (İngilizce). 21 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2024. 
  19. ^ "Egyptian antiquities in the Nile Valley : a descriptive handbook | WorldCat.org". search.worldcat.org (İngilizce). 21 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2024. 
  20. ^ "Opet | River Nile, Amun-Re, Luxor Temple | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). Erişim tarihi: 26 Eylül 2024. 
  • Gauthier, Henri. 1925–1931. Dictionnaire des noms géographiques contenus dans les textes hieroglyphiques. Vol. 3 of 7 vols. Cairo: Imprimerie de l’Institut français d’archéologie orientale du Caire. (Reprinted Osnabrück: Otto Zeller Verlag, 1975). 75, 76.
  • Polz, Daniel C. 2001. "Thebes". In The Oxford Encyclopedia of ancient Egypt, edited by Donald Bruce Redford. Vol. 3 of 3 vols. Oxford, New York, and Cairo: Oxford University Press and The American University in Cairo Press. 384–388.
  • Redford, Donald Bruce. 1992. "Thebes". In The Anchor Bible Dictionary, edited by David Noel Freedman. Vol. 6 of 6 vols. New York: Doubleday. 442–443. ISBN 0-385-42583-X (6-volume set)
  • Strudwick, Nigel C., & Strudwick, Helen, Thebes in Egypt: A Guide to the Tombs and Temples of Ancient Luxor. London: British Museum Press, 1999, ISBN 0-8014-3693-1 (hardcover)/ISBN 0-8014-8616-5 (paperback)

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Teb ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
 
Wikimedia Commons'ta Teb ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Teb&oldid=34217837" sayfasından alınmıştır