Reşit Galip
Mustafa Reşit[1][a] (1893, Rodos - 5 Mart 1934, Ankara), Türk siyasetçi ve doktor.
| Reşit Galip | |
|---|---|
| |
| Türkiye Millî Eğitim Bakanı | |
| Görev süresi 19 Eylül 1932 - 13 Ağustos 1933 | |
| Başbakan | İsmet İnönü |
| Yerine geldiği | Esat Sagay |
| Yerine gelen | Refik Saydam (vekil) |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 2., 3. ve 4. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 11 Ağustos 1923 - 23 Aralık 1934 | |
| Seçim bölgesi | 1923 – Aydın 1927 – Aydın 1931 – Aydın |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1893 Rodos, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 5 Mart 1934 (41 yaşında) Ankara, Türkiye |
| Defin yeri | Cebeci Asri Mezarlığı, Ankara |
| Partisi | Cumhuriyet Halk Partisi |
| Bitirdiği okul | Darülfünun Tıp Fakültesi |
| Mesleği | Doktor |
II. (ara seçim), III. ve IV. dönem Aydın milletvekilidir. 19 Eylül 1932 - 13 Ağustos 1933 arasında Millî Eğitim Bakanlığı yapmış, onun bakanlığı döneminde Üniversite Reformu gerçekleşmiştir. Türk Tarih Kurumu’nun temelini oluşturan Türk Tarihi Tedkik Heyeti’nde genel sekreterlik, Türk Dil Kurumu’nda başkanlık görevleri üstlenmiştir. Diplomat Hüseyin Ragıp Baydur'un kardeşidir.
Yaşamı
değiştirAilesi ve gençliği
değiştir1893 yılında Rodos'ta doğdu. Babası Bulgaristan'ın İslimye Kasabası'ndan mahkeme reisi Galip Bey,[1] annesi Rodoslu Münevver Hanım'dır.[1][2] İlk ve ortaöğrenimini Rodos'ta tamamladı. Adanın İtalyanlar tarafından işgali üzerine kardeşi Hüseyin Ragıp ile birlikte kayıkla Marmaris'e oradan Aydın ve İzmir'e geçti.[3] Liseyi İzmir'de okudu. Milliyetçi, hırslı, heyecanlı bir gençti.[4] II. Meşrutiyet'in temmuz ayında ilan edilmesinden esinlenerek lisenin son sınıfında iken “Ferda-yı Temmuz” adlı bir gazete çıkardı.
1911'de Darülfünun Tıp Fakültesi'ne girdi. Tıbbiye öğrencisi iken arkadaşları için “Hakikat” gazetesi adlı bir gazete ve “Sivrisinek” adlı karikatür dergisi çıkardığı gibi, İstanbul'da çıkan çeşitli gazetelerde yazıları yayımlandı. Okulda Türk Ocakları'nın bir şubesini açtı ve diğer askeri okullardaki ocakların müfettişliğini üstlendi. Öğrenciliği devam ederken gönüllü olarak Balkan Harbi'ne katıldı ve yaralandı. Ardından I. Dünya Savaşı'na katılmak için gönüllü oldu. Çatalca ve Kafkasya Cephelerinde savaştı. Erzurum’da hastalanarak geri döndü. Tıbbiye’yi 1917'de bitirebildi.
Mezuniyetinden sonra aynı fakültede asistan olarak çalıştı. Beğenmediği öğretim sisteminin yenileştirilmesi için “Mekteb-i Tıbbiye” adlı bir broşür yayınlayan Reşit Galip, bir sonuç alamayınca istifa etti.[4]
Kurtuluş Savaşı yılları
değiştirI. Dünya Savaşı sonunda İstanbul'da kurulan Köycüler adlı cemiyetin kurucularından birisi idi.[2] Cemiyet, köylere yerleşip misyoner gibi çalışan on beş gençten oluşuyordu. Bu derneğin faaliyetleri doğrultusunda Doktor Hasan Ferit ile birlikte Tavşanlı'ya yerleştiği sırada Türk Kurtuluş Savaşı başladı. Köylerde millî mücadelenin propagandasını yapmak için bir teşkilat kurdu.
Köycüler Cemiyeti'nin dağılması üzerine Aydın, Denizli, Isparta, Burdur, Antalya’da milliyetçi muhacirlere Hilal-i Ahmer 5. Sıhhi İmdat Heyet sertabipliği görevinde bulundu.[2]
Sakarya Savaşı'ndan sonra Ankara'da Sağlık Bakanlığı Hıfz-ı Sıhha Dairesi başkanlığına getirildi. Ankara'da sağlığı bozulduğundan havası yumuşak bir yere tayinini isteyen Reşit Galip, 5 Aralık 1921'de Mersin hükûmet doktoru olarak atandı.[2]
Gaziantep Sıhhiye Müdürlüğü'ne tayin edilince bu görevi kabul etmedi ve 1924 yılından itibaren Mersin'de serbest hekimlik yaptı.
Mersin'de bulunduğu sırada hekimliğin yanı sıra “Yeni Mersin” gazetesinin başyazarlığını üstlenmiş ve “Yeni Adana” gazetesinde de yazılar yayımlamıştır. Bu yayın organlarında Anadolu'nun ve Türklüğün kurtarılması için temel sorunun köylere hizmet götürmek ve köylüyü eğitmek olduğunu vurgulayan yazılar yazdı.[4]
Lozan Anlaşması'nın imzalanmasından sonra anlaşma gereğince Türkiye-Yunanistan arasındaki nüfus değişimini düzenlemek için kurulan Türk-Yunan Mübadele Komisyonu'nda delege olarak görev yaptı.
Milletvekilliği
değiştirMart 1923 yılında hekimlik yaptığı Mersin'e gelen Atatürk'e hitaben yaptığı konuşma ile önderi etkileyen Reşit Galip, iki yıl sonra onun önerisiyle milletvekilliğine aday gösterilmiştir.[4] 1925 ara seçimlerinde General İzzettin Çalışlar'ın istifa etmesi ile boşalan Aydın milletvekilliğine seçilerek meclise girdi.
Milletvekilliğinin ilk aylarında meclis içinde milletvekili Ali Çetinkaya'nın tabancasından çıkan kurşunla Halit Paşa'nın yaralanması olayı meydana geldi. Paşa’ya ilk müdahaleyi yaptı ancak yaralı kurtarılamadı.[4] Bu olaydan birkaç gün sonra başlayan Şeyh Sait İsyanı sırasında, Ali Çetinkaya başkanlığındaki Ankara İstiklal Mahkemesi’nde üye olarak görev yaptı. Mahkemenin görevi Mart 1927’de sona erdi.
III. ve IV. dönemlerde de Aydın milletvekilliği yapan Reşit Galip, Atatürk'ün isteğiyle Serbest Fırka'ya girdi. Partinin kapanma kararı almasından önce istifa etti.
Türk Ocakları'nın 23 Nisan 1930 günkü kurultayında 16 üyeli Türk Tarihi Tedkik Heyeti üyeliğine seçildi ve heyetin genel sekreteri oldu. Atatürk'ün Kasım 1930-Mart 1931 tarihleri arasında gerçekleşen yurt gezisinde ona eşlik eden heyette yer aldı. Türk Ocakları'nın kapatılması üzerine onun yerine kurulan Halkevleri örgütünün kurulmasında etkin rol aldı. Sonradan Türk Dil Kurumu'na dönüşecek olan Türk Dili Tetkik Cemiyeti içinde de yer aldı ve bu cemiyetin çıkardığı Öz Dilimiz dergisinin baş yazarlığını üstlendi.
Millî Eğitim Bakanlığı
değiştirDolmabahçe'de cumhurbaşkanının sofrasında bulunduğu bir gece, Millî Eğitim Bakanı Esat Bey'i eleştirmesi, Reşit Galip'in Atatürk'le çatışmasına neden olmuş, kısa bir süre için ilişkilerini gölgelemişti.[4][5] Ancak çok geçmeden Esat Bey istifa edince 19 Eylül 1932'de bakan olarak Reşit Galip Bey atandı.
26 Eylül 1932'de açılışı yapılan Türk Dil Kurumunun başkanı Samih Rıfat Bey hayatını yitirdiğinde, Millî Eğitim Bakanlığı'nın yanı sıra bu kurumun başkanlık görevini üstlendi.
Bakanlığı sırasında ilkokuldan başlayarak öğrencilere Atatürk ilkelerine bağlılık ruhu aşılamaya yönelen Reşit Galip Cumhuriyet 10. yılını doldururken 23 Nisan 1933 sabahı çocuklarına kendi yazdığı bir andı okutmuş ve o gün Çocuk Haftası’nı açış konuşmasında da bu metni tekrar etmişti. Öğrenci Andı olarak bilinen metin, bu konuşmanın ardından Bakanlıkça yayımlanan bir genelge ile Cumhuriyet'in 10. yılından başlayarak okullarda sürekli hep bir ağızdan okutulmuştur.
Dünyanın sayılı müzeleri arasına giren Anadolu Medeniyetleri Müzesi onun bakanlığı döneminde tasarlandı.[4] Millî bir müze kurulmasının yanı sıra Millî Kütüphane ile İlimler ve Sanatlar Akademisi'nin kurulması onun bakanlık dönemine kararlaştırılmıştı.
Bakanlığı dönemindeki en büyük dönüşüm 1933 yılındaki Üniversite Reformu'dur.[4] İstanbul Darülfünunu'nun çağdaş bir üniversiteye dönüştürülmesi kararı 1931’de verilmişti. Kararın uygulaması Reşit Galip'in bakanlığı sırasında gerçekleştirildi. Yeni öğretim kadrosunun saptanması Millî Eğitim Bakanlığı’nın göreviydi. Kadro oluşturulurken 150'ye yakın müderris ve müderris yardımcısının görevlerine son verildi. Yerleri, Nazi Almanyasından kaçan Alman bilimadamları ile doldurulmaya çalışıldı. Darülfünun'un lağvedilip yerine İstanbul Üniversitesi'nin kurulmasına dair kanun 31 Mayıs 1933'te TBMM'de kabul edildi. Yasanın yürürlüğe girmesinden önce kadronun saptanmasına ilişkin yoğunlaşan eleştiriler yüzünden Reşit Galip 13 Temmuz 1933'te bakanlıktan ayrıldı.[4] Anadolu Ajansı'na verilen demeçte, istifasının nedeni olarak iki haftadır süren rahatsızlığı gösterildi. Millî Eğitim Bakanlığı görevini bir süre için Sağlık Bakanı Refik Saydam vekaleten yürüttü, ardından Yusuf Hikmet Bayur bakanlığa atandı.
Ölümü
değiştirBakanlıktan ayrıldıktan sonra rahatsızlığı zatürreye dönüşen Reşit Galip, 5 Mart 1934 günü hayatını kaybetti. Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedildi.[6] Reşit Galip Bey, Zübeyre Hanım ile evli ve 3 çocuk babasıydı.
Torunlarından Feyhan Hanım; akademisyen, siyasetçi, yazar Baskın Oran'ın eşidir.[3] Ankara'da ve Nazilli'de bir caddeye ismi verilmiştir. Hakkında Yener Oruç tarafından kaleme alınmış bir kitap bulunur: Atatürk'ün Fikir Fedaisi: Dr. Reşit Galip (Güner Y., 2007).
Notlar
değiştirKaynakça
değiştir- ^ a b c d "TBMM Albümü 1. Cilt (1920-1950)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 6 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Ağustos 2022.
- ^ a b c d Tekin, Saadet. "Dr. Reşat Galip ve Üniversite Reformu" (PDF). Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi Cilt 1 Sayı 2 Yıl 1992. 25 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Aralık 2015.
- ^ a b Cabbas, Mirgün. ""Andımız'ı dedemin yazdığını ilkokulu bitirince öğrendim"". Milliyet, 13 Ekim 2010. 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
- ^ a b c d e f g h i Turan, Şerafettin. "Dr. Reşit Galip'in Atatürk'e Yakınmaları" (PDF). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi Cilt 25 Sayı 39, Yıl 2006. 3 Haziran 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2015.
- ^ 1927-1938 arasında Atatürk'ün uşaklığını yapmış olan Cemal Granda'ya göre konuşma şöyle cereyan etmiştir:
Reşit Galip:(Ayağa kalkıp zamanın Milli Eğitim Bakanı Esat Sagay'ı kastederek) Yaşlı insanlara vekillik yaptırılmamalı. Memlekete fayda yerine zarar getiriyor.
Atatürk: Memlekette Maarif Vekili yok mu? Var ya...Esat Hoca mükemmeldir.
Reşit Galip: Çok iyi ama çok da ihtiyar. Artık ondan geçmiştir. Bu memleketin Maarif Vekili o adam değildir.
Atatürk: Yahu nasıl olur? Bu adam beni okutmuştur, nasıl Maarif Vekili olamazmış?
Reşit Galip: Değil seni okutmak, senin Allahını okutsa yine bu adam Maarif Vekili olamaz.
Atatürk: Lütfen sofrayı terkediniz!
Reşit Galip: Burası sizin değil, milletin sofrasıdır. Gerçi biz saraydayız ama hocanız Hace-i Sultani (Padişah hocası) değildir. Cumhuriyette serbesttir...
Atatürk: Öyleyse müsaade ederseniz ben terkedeyim. diyerek sofradan kalkmış ve salondan çıkıp gitmiştir.
Turhan Gürkan, Atatürk'ün Uşağının Gizli Defteri, Fer Yayınları, İstanbul, 1971 s.50-51 - ^ "TGB, Andımız'ın yazarı Reşit Galip'i mezarı başında andı". www.aydinlik.com.tr (İngilizce). 19 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
| Siyasi görevi | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Esat Sagay |
Türkiye Millî Eğitim Bakanı 19 Eylül 1932 - 13 Ağustos 1933 |
Sonra gelen: Refik Saydam (vekil) |