Vikipedi

Ordovisiyen

Paleozoyik Zaman'ın ikinci dönemidir ve 485 ile 444 milyon yıl önce aralığındaki süreyi kapsar
(Ordovisyen sayfasından yönlendirildi)

Ordovisiyen, Paleozoyik Zaman'ın ikinci dönemi olarak kabul edilir ve 485,4 milyon yıl önce başlamış ve 443,8 milyon yıl önce sona ermiştir. Ordovisiyen, jeolojik zaman cetvelindeki dönemlerden biridir. Bu dönem boyunca yerküre tarihindeki bazı kayda değer evrimsel olaylar görülmüştür.

Ordovisiyen
485,4 ± 1,9 - 443,8 ± 1,5 myö 
Orta Ordovisiyen sırasında Dünya (yaklaşık 460 myö)
Kronoloji
Etimoloji
Onaylanmış isim1960
Kullanım bilgisi
Gök cismiDünya
Bölgesel kullanımKüresel (ICS)
Kullanılan zaman çizelgesiICS Zaman Cetveli
Tanım
Kronolojik birimDönem
Stratigrafik birimSistem
İlk önerenCharles Lapworth, 1879
Zaman aralığının resmîyetiResmî
Alt sınırını belirleyenBir konodont olan Iapetognathus fluctivagus'un ilk ortaya çıkışı.
Alt sınır KSKNGreenpoint kesiti, Green Point, Newfoundland, Kanada
49°40′58″N 57°57′55″W / 49.6829°K 57.9653°B / 49.6829; -57.9653
KSKN onayı2000[5]
Üst sınırını belirleyenBir graptolit olan Akidograptus ascensus'un ilk ortaya çıkışı.
Üst sınır KSKNDob's Linn, Moffat, Birleşik Krallık
55°26′24″N 3°16′12″W / 55.4400°K 3.2700°B / 55.4400; -3.2700
KSKN onayı1984[6][7]
Atmosfer ve iklim verileri
Deniz seviyesinin günümüze göre yüksekliğiDeniz seviyeleri 180 metrede seyreder. Caradoc'ta 220 metreye yükselirken, Ordovisiyen sonu buzullaşmalarıyla keskin bir şekilde 140 metreye düşer.[8]

Dönemin adı, Galler'deki Ordovices kabilesinden gelir. Ordovisiyen'e adını veren kişi Charles Lapworth'tur. Lapworth, 1879'da Kuzey Galler'deki kayaçlardaki fosil faunasının ne Kambriyen ne de Silüriyen sistemlerine ait olduğunu keşfetmiştir. Bu nedenle, Lapworth bu fosil faunasını kendi sistemine dahil etmiş ve Ordovisiyen Dönemi olarak adlandırmıştır. Fakat bu dönemin uluslararası tanınırlığı, Lapworth'un ölümünden 40 yıl sonra, 1960'ta Uluslararası Jeolojik Kongre'nin bu dönemi Paleozoyik Zaman'ın bir parçası olarak kabul etmesiyle gerçekleşmiştir.

Ordovisiyen Dönemi, Kambriyen Dönemi'nin zengin deniz yaşamının ardından gelen ve deniz ekosistemlerinin daha da çeşitlendiği bir dönemdir. Denizler, omurgasızlar arasında yumuşakça ve eklem bacaklıların hâkimiyet kurduğu zengin bir biyolojik çeşitliliğe sahiptir. Ayrıca, bu dönemde ilk kara bitkileri ortaya çıkmıştır. Büyük Ordovisiyen Biyoçeşitlilik Olayı olarak adlandırılan bir evrimsel patlama, canlıların çeşitliliğini artırmıştır. Ayrıca, omurgalıların ilk temsilcileri de (örneğin balıklar) bu dönemde evrimsel sahnede belirmiştir. Coğrafi olarak bu dönem boyunca süperkıta Gondvana'nın oluşumu dikkat çekmektedir. Dünya coğrafyası dikkate değer ölçüde değişmiş, kıtalar farklı şekillerde birleşmiş ve ayrılmıştır. Bu süreçte dağ oluşumları ve yanardağ faaliyetleri meydana gelmiştir. Dönemin sonlarında yaşanan yok oluşlar, buzulların deniz yaşamı üzerindeki etkilerini gösterir niteliktedir. Bu döneme ait kayaçların analizi, buzul hareketlerinin deniz seviyelerini düşürdüğünü ve ekosistemlerde değişikliklere neden olduğunu göstermektedir. Ordovisiyen Dönemi'nin sona erdiği zamanlarda, Dünya üzerindeki yaşamı etkileyen bir dizi yok oluş meydana gelmiştir. Bu yok oluşlar, dönemin sonunda Kambriyen'de olduğu gibi çeşitli deniz canlılarının neslinin tükenmesine yol açmıştır. Bununla birlikte, bu yok oluşlarının tam olarak neyin sonucunda meydana geldiği hâlâ tartışma konusudur. Sıcaklık değişiklikleri, buzullar ve deniz seviyelerindeki dalgalanmalar gibi faktörlerin etkileşimiyle gerçekleşen bu olaylar, dönemin sonlarında deniz yaşamının çeşitliliğinde belirgin bir düşüşe neden olmuştur.

Sonuç olarak, Ordovisiyen Dönemi, jeolojik tarih boyunca kayda değer bir yere sahip olan ve yaşamın evriminde rolü olan bir dönemdir. Deniz yaşamının çeşitliliği, kara bitkilerinin ortaya çıkışı, coğrafî değişimler ve yok oluşlar, bu dönemin belirgin özellikleri arasındadır. Bu döneme ait jeolojik kayıtlar, yerkürenin geçmişine ışık tutan ve yaşamın nasıl evrildiğinin anlaşılmasına yardımcı olan verilere sahiptir.

Kelime kökeni

değiştir

Ordovisiyen, Ordovices adını taşıyan bir Galler kabilesine ithafen adlandırılmıştır. Adam Sedgwick'in takipçileri ile Roderick Murchison'ın takipçileri arasında bir anlaşmazlığı çözmek için Charles Lapworth tarafından 1879'da tanımlanmıştır. Bu takipçiler, Kuzey Galler'deki aynı kayaç yataklarını sırasıyla Kambriyen ve Silüriyen sistemleri içine dahil ediyorlardı.[9]

Stratigrafi

değiştir

Ordovisiyen Dönemi, Kambriyen Dönemi'nin sonu olan 485,4 milyon yıl öncesinden Silüriyen Dönemi'nin başlangıcı olan 443,8 milyon yıl öncesine kadar uzanır ve 41,6 milyon yıllık bir süreyi kapsar.[10]

Paleocoğrafya ve tektonik hareketler

değiştir
 
Dünya'nın Orta Ordovisiyen sırasındaki hâlini gösteren bir paleocoğrafya haritası (470 myö)

Ordovisiyen Dönemi boyunca Güney yarımküredeki kıtalar Gondvana adı verilen tek bir kıtada birleşti ve bu kıta, ekvatorun kuzeyinden Güney Kutbu'na kadar uzanıyordu. Merkezi Kuzey yarımkürede olan Panthalassa Okyanusu, yeryüzünün yarısından fazlasını kaplamıştır.[11] Dönemin başlangıcında, Laurentia (bugünkü Kuzey Amerika), Sibirya ve Baltika (bugünkü Kuzey Avrupa) kıtaları, aralığı 5.000 kilometreden (3.100 mi) fazla bir okyanusla Gondvana'dan ayrılmıştı. Bu daha küçük kıtaların birbirlerinden yeterince uzakta olmaları bentik canlıların farklı topluluklarının gelişmesine olanak tanımıştır.[12] Avalonya adlı küçük kıta, Gondvana'dan yeni ayrılmış ve Baltika ile Laurentia'ya doğru kuzeye hareket etmeye başlamıştır. Bu süreç, Gondvana ile Avalonya arasında açılan bölgede Reyik Okyanusu'nun oluşmasına neden olmuştur.[13][14][15] Avalonya, Ordovisiyen'in sonlarına doğru Baltika ile çarpışmıştır.[16][17]

Jeokimya

değiştir
 
Ordovisiyen dönemine ait bir çift kabuklunun dış kalıbının kalıntısı, orijinal aragonit kabuğunun deniz tabanında çözündüğünü ve biyolojik kireçlenme süreci için yapışık bir kalıp kaldığını göstermektedir (Indiana, Franklin County, Waynesville Formasyonu).

Ordovisiyen, düşük magnezyum içeren kalsit deniz jeokimyasının hakim olduğu bir dönemdi ve bu dönemde düşük magnezyum içeren kireç taşı, kalsiyum karbonatın temel inorganik deniz çökeltilerinden biriydi.[18] Bu nedenle sert kalsit zeminler oldukça yaygındı ve kireç taşı ooidler, bağlayıcılar ve ağırlıklı olarak kireç taşından iskeletlere sahip omurgasız faunalar da yaygındı. Büyük çoğunluğu kireç taşından oluşan yumuşakça kabuklarındaki maddeye benzer olan biyojenik aragonit, canlıların ölümlerinden sonra deniz tabanında hızla çözünüyordu.[19][20]

Kireç taşı oluşumunun ağırlıklı olarak mikrobiyal ve biyolojik olmayan süreçlerle gerçekleştiği Kambriyen Dönemi'nin aksine Ordovisiyen çökeltilerinde hayvanlar (ve makroalgler), kalkerli maddelerin asıl kaynağı hâline geldi.[21]

 
Geç Ordovisyen Dönemi, Liberty Oluşumu, Ceasar Creek Park, Ohio, ABD.
  •  
    Cystaster stellatus, Corynotrypa
  •  
  •  
  •  
    Trypanites
  •  
    Petroxestes
  •  
    Bryozoa
  •  
    Brachiopoda, Bryozoa
  •  
    Platystrophia ponderosa
  •  
    Echinosphaerites
  •  
    Prasopora
  •  
    Brachiopoda, Bryozoa
  •  
    Heliolitid bir mercan olan Protaraea richmondensis
  •  
    Zygospira modesta
  •  
    Amplexograptus

Kaynakça

değiştir
  1. ^ Wellman, C.H.; Gray, J. (2000). "The microfossil record of early land plants". Phil. Trans. R. Soc. B. 355 (1398): 717–732. doi:10.1098/rstb.2000.0612. PMC 1692785 $2. PMID 10905606. 
  2. ^ Korochantseva, Ekaterina; Trieloff, Mario; Lorenz, Cyrill; Buykin, Alexey; Ivanova, Marina; Schwarz, Winfried; Hopp, Jens; Jessberger, Elmar (2007). "L-chondrite asteroid breakup tied to Ordovician meteorite shower by multiple isochron 40 Ar- 39 Ar dating". Meteoritics & Planetary Science. 42 (1): 113–130. Bibcode:2007M&PS...42..113K. doi:10.1111/j.1945-5100.2007.tb00221.x. 
  3. ^ Lindskog, A.; Costa, M. M.; Rasmussen, C.M.Ø.; Connelly, J. N.; Eriksson, M. E. (2017-01-24). "Refined Ordovician timescale reveals no link between asteroid breakup and biodiversification". Nature Communications (İngilizce). 8: 14066. doi:10.1038/ncomms14066. ISSN 2041-1723. PMC 5286199 $2. PMID 28117834. It has been suggested that the Middle Ordovician meteorite bombardment played a crucial role in the Great Ordovician Biodiversification Event, but this study shows that the two phenomena were unrelated 
  4. ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). www.stratigraphy.org. Uluslararası Stratigrafi Komisyonu. 
  5. ^ Cooper, Roger; Nowlan, Godfrey; Williams, S. H. (March 2001). "Global Stratotype Section and Point for base of the Ordovician System" (PDF). Episodes. 24 (1): 19-28. doi:10.18814/epiiugs/2001/v24i1/005  . 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Aralık 2020. 
  6. ^ Lucas, Sepncer (6 Kasım 2018). "The GSSP Method of Chronostratigraphy: A Critical Review". Frontiers in Earth Science. 6: 191. Bibcode:2018FrEaS...6..191L. doi:10.3389/feart.2018.00191  . 
  7. ^ Holland, C. (June 1985). "Series and Stages of the Silurian System" (PDF). Episodes. 8 (2): 101-103. doi:10.18814/epiiugs/1985/v8i2/005  . 19 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Aralık 2020. 
  8. ^ Haq, B. U.; Schutter, SR (2008). "A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes". Science. 322 (5898): 64-68. Bibcode:2008Sci...322...64H. doi:10.1126/science.1161648. PMID 18832639. 
  9. ^ Charles Lapworth (1879) "On the Tripartite Classification of the Lower Palaeozoic Rocks,"[ölü/kırık bağlantı] Geological Magazine, new series, 6 : 1-15. From pp. 13-14: "North Wales itself — at all events the whole of the great Bala district where Sedgwick first worked out the physical succession among the rocks of the intermediate or so-called Upper Cambrian or Lower Silurian system; and in all probability, much of the Shelve and the Caradoc area, whence Murchison first published its distinctive fossils — lay within the territory of the Ordovices; … Here, then, have we the hint for the appropriate title for the central system of the Lower Paleozoic. It should be called the Ordovician System, after this old British tribe."
  10. ^ "Uluslararası Kronostratigrafik Çizelge" (PDF). Uluslararası Stratigrafi Komisyonu. 2018. 23 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2023. 
  11. ^ Torsvik, Trond H.; Cocks, L. Robin M. (2017). Earth history and palaeogeography. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. s. 102. ISBN 9781107105324. 
  12. ^ Torsvik & Cocks 2017, s. 102.
  13. ^ Pollock, Jeffrey C.; Hibbard, James P.; Sylvester, Paul J. (May 2009). "Early Ordovician rifting of Avalonia and birth of the Rheic Ocean: U–Pb detrital zircon constraints from Newfoundland". Journal of the Geological Society. 166 (3): 501-515. Bibcode:2009JGSoc.166..501P. doi:10.1144/0016-76492008-088. 
  14. ^ Nance, R. Damian; Gutiérrez-Alonso, Gabriel; Keppie, J. Duncan; Linnemann, Ulf; Murphy, J. Brendan; Quesada, Cecilio; Strachan, Rob A.; Woodcock, Nigel H. (March 2012). "A brief history of the Rheic Ocean". Geoscience Frontiers. 3 (2): 125-135. doi:10.1016/j.gsf.2011.11.008. 
  15. ^ Torsvik & Cocks 2017, s. 103.
  16. ^ Trela, Wieslaw (15 Temmuz 2005). "Condensation and phosphatization of the Middle and Upper Ordovician limestones on the Malopolska Block (Poland): Response to paleoceanographic conditions". Sedimentary Geology. 117 (3-4): 219-236. doi:10.1016/j.sedgeo.2005.05.005. 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2023. 
  17. ^ Torsvik & Cocks 2017, s. 112.
  18. ^ Jones, David S.; Brothers, R. William; Ahm, Anne-Sofie Crüger; Slater, Nicholas; Higgins, John A.; Fike, David A. (9 Aralık 2019). "Sea level, carbonate mineralogy, and early diagenesis controlled δ13C records in Upper Ordovician carbonates". Geology. 48 (2): 194-199. doi:10.1130/G46861.1. 
  19. ^ Stanley, S.; Hardie, L. (1998). "Secular oscillations in the carbonate mineralogy of reef-building and sediment-producing organisms driven by tectonically forced shifts in seawater chemistry". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 144 (1–2): 3-19. Bibcode:1998PPP...144....3S. doi:10.1016/S0031-0182(98)00109-6. 
  20. ^ Stanley, S. M.; Hardie, L. A. (1999). "Hypercalcification; paleontology links plate tectonics and geochemistry to sedimentology". GSA Today. 9: 1–7. 
  21. ^ Munnecke, Axel; Calner, M.; Harper, David A. T.; Servais, Thomas (2010). "Ordovician and Silurian sea-water chemistry, sea level, and climate: A synopsis". Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 296 (3–4): 389-413. Bibcode:2010PPP...296..389M. doi:10.1016/j.palaeo.2010.08.001. 17 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2023. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Ordovisiyen ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
Öncesinde
gelen Proterozoyik Üst Zaman 		Fanerozoyik Üst Zaman
Paleozoyik Zaman Mezozoyik Zaman Senozoyik Zaman
Kambriyen Ordovisiyen Silüriyen Devoniyen Karbonifer Permiyen Triyas Jura Kretase Paleojen Neojen Kv.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ordovisiyen&oldid=33011988" sayfasından alınmıştır