Obruk
Obruk, yer altında kireçtaşı gibi eriyebilen kayaçların zamanla boşluklar meydana getirmesi ve bu boşlukların tavanlarının çökmesiyle oluşan karstik yer şekli.[1]
Yer altı suyunun, karbondioksit ile birleşimi sonucu karbonik asit oluşur. Bu karbonik asit kireç taşının yoğun olduğu toprakları zamanla çözerek yer altında mağaralar oluşmasına neden olur, bir müddet sonra mağaranın üstünde bulunan toprak çöker. İşte bu çökme sonucu oluşan derin çukurlara obruk denir.[2] Çözünebilir kayaçların bulunduğu bölgelerde yeryüzü boyut ve şekilleri çeşitlilik gösteren çok sayıda çöküntüyle doludur.
Obrukların çoğu iki şekilde oluşur. Birincisi alttaki eriyebilen kayaçlar topraktan sızan sularla çözünürler ve kayaç içinde bulunan doğal boşluklar genişler ve üzerlerinde bulunan toprakla doldurulurlar. Yer altı suyu kayacı çözmeye devam ettikçe toprak ortadan kalkar ve geride yamaç eğimi düşük, derinliği fazla olmayan çöküntüler bırakır. Komşu obruklar birleştiğinde ise çözünme vadileri denilen daha büyük, düzensiz, kapalı bir çöküntüler ağı oluşturur. Obruklar ayrıca bir mağara tavanının çökmesi sonucu dik kenarlı bir krater şeklinde de oluşur. Bu yolla oluşan obruklar özellikle nüfusun fazla olduğu bölgelerde ciddi bir tehlikedir.[3]
Obrukların oluşması için karstik alanların bulunmasından başka şartlar da gereklidir. Yeraltı su seviyeleri farklı iki havza bulunmalı. Bu alanları daha yüksek bir eşik birbirinden ayırmalıdır. Havzaların yeraltı suları bu eşiğin altından akış göstermelidir. Tüm bu şartlar Obruk platosunda bir araya gelir. Tuz Gölü havzası ile Konya ovası arasında Obruk platosu eşik durumundadır. Daha yüksek olan Konya yeraltı suyu platonun altından Tuz gölü havzasına doğru yeraltı akışı gösterir. Bu akışın oluşturduğu erime güncel obrukların oluşumunun başlıca sebebidir. Bu nedenlerden başka yerel fay hatlarının da obruk oluşumuna katkısı bulunur. Tuz gölünün güneybatısında bulunan fay Dikmen-Kolca obruklarının oluşum sebebidir.[4]
Türkiye'nin yeraltı sularının 3'te 1'ini barındıran Konya Havzası'nda 20'yi aşkın obruk bulunuyor. Bunlardan en meşhuru 300 m genişliği ve 145 m derinliğiyle Kızören obruğu. Merkez Karatay ilçesine bağlı Obruk kasabası da ismini ondan alıyor. Obrukların diğer bir özelliği de yazın ilk aylarında koyu lacivert ve yeşil olan renginin yaz ilerledikçe çivit mavisi, berrak bir renk alması. Meyil, Çıralı, Gökhöyük Obruk, Kuru obruk, Kangallı obruğu, Hamam obruğu Obruk Platosu'nun diğer obruklarıdır. Obrukların yaygın olduğu diğer bir alan ise Antalya ilinin doğu kesimindeki Çimiköy platosudur. Burada 22 obruk belirlenmiştir. Mucur Obruğu, Cennet ve Cehennem obrukları bilinen diğer obruklarımızdır.[4]
Derinliği ve genişliği bir metreden yüzlerce metreye değişen bu oluşumların içi genellikle suyla doludur. İçindeki suyun derinliği ve berraklığı sebebiyle de bu obruklardan 7-8 tanesi su altı dalışları için uygun yerler.
Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF-Türkiye), Konya Kapalı Havzası'nın Akılcı Kullanımına Doğru adlı bir projeyi uygulamaya başladı.
Türkiye'deki obruklar listesi
değiştir| Obruk adı | Taban yükseltisi (m) | Derinliği (m) |
|---|---|---|
| Kuru Obruk | 992 | 48 |
| Meyil Obruğu (göl düzeyi) | 979 | 104 |
| Ak Obruk | 1079 | 75 |
| Karain Obruğu (su düzeyi) | 979 | 95 |
| Hamam Obruğu | 1029 | 46 |
| Kızıl Obruk | 984 | 91 |
| Celal Obruğu | 1020 | 20 |
| Kurk Obruğu | 1020 | 20 |
| Yeni Opan Obruğu | 1038 | 32 |
| Yarım Obruk | 1013 | 47 |
| Derin Obruk | 980 | 90 |
| Fincan Obruğu | 1020 | 55 |
| Potur Obruğu | 988 | 82 |
| Cennet Obruğu | - | 135 |
| Cehennem Obruğu | - | 110 |
| Kangallı Obruğu | 998 | 62 |
| Zincancı Obruğu | 998 | 57 |
| Çıralı Obruğu (göl düzeyi) | 980 | 125 |
| Yunus Obruğu | 1008 | 32 |
| Kayalı Obruğu | 1030 | 25 |
| Çifteler Obruğu I | 998 | 75 |
| Çifteler Obruğu II | 1003 | 70 |
| Cehennem Deresi Obruğu | 1055 | 25 |
| Dikmen Obruğu | 990 | 95 |
| Kızören Obruğu (göl düzeyi) | 979 | 171 |
| Karkın Obruğu | 1024 | 56 |
| Güvercinli Obruğu (göl düzeyi) | 987.40 | 72 |
| Berket İni Obruğu (su düzeyi) | 1055 | 15 |
Ayrıca bakınız
değiştirKaynakça
değiştir- ^ Ceyhan, Selda; Akıllı, Hafize (2009). "Karapınar'da neler oluyor?" (PDF), 14. Mavi Gezegen. 26 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ağustos 2021.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2020.
- ^ James S. Monroe, Reed Wıcander, 2007, Fiziksel Jeoloji Yeryuvarı'nın Araştırılması
- ^ a b "Konya - Karapınar Obrukları". academia.edu. 2009. Erişim tarihi: 18 Aralık 2014.[ölü/kırık bağlantı]