Mazdek

Mazdek (Farsça مزدک) (ölümü 524 veya 528) Sasani İmparatorluğu'nda Şah I. Kavad döneminde proto-sosyalist Zerdüşt reformcu bir din adamı. Bazı kaynaklar asıl adının İnderazor olduğunu söyler. Peygamber olduğunu savunan Mazdek, kamu mülkiyeti ve sosyal refahı arttırma programlarını uyguladı. Sasani İmparatorluğu döneminde yaşamış olan Medyalı devrimci bir düşünürdür. Onun düşünceleri zamanında büyük yankılar yaratmış, Şah Kava {Kawa, Kavad, Kubad} döneminde devrimci bir harekete dönüşmüştür. Aynı zamanda din adamları reisi {Baş Magus} olan Mazdek, Nuşirevan (Enuşirvan) tarafından oyuna getirilerek öldürülmüştür. (M.S. 500'ler) Göğsüne kadar toprağa gömülen Mazdek'in ölümünden sonra bütün Mazdek taraftarlarına katliam seferleri düzenlenmiş, Mazdek'in eşi Hürrem Rey tarafına kaçarak daha sonra Hûrremdîn’îyye adı altında ortaya çıkacak olan düşüncenin orada yayılması için uğraşmıştır.

Mazdekizm

Mazdekçilik olarak bilinen Zerdüştî mezhep ve felsefî akımın kurucusudur. Taraftarları düalist kozmolojiyi/teolojiyi Maniheizm ile paylaşırlar. Bu düalizmin altında evrenin iki özgün ilkesi vardır: Işık, iyi; karanlık, şeytani. Bu ikisi evrensel bir rastlantı eseri karışmıştır ve Mazdek'in hayattaki rolü iyi davranış ile Işık'a ait olan tarafını serbest bırakmaktır. Maniheizm iyi ve kötünün karışımını kozmik bir trajedi olarak gördü, Mazdek bunu daha tarafsız ve iyimser biçimde gördü. Mazdek söylediğine göre iyi ve kötünün karışımı Tanrı hariç her şeyi etkiledi.

Mazdekçilik'in ilkeleri

Mazdek öğretisinde, dini formalitelerin azaltılmasını ve Zerdüşt din adamlarının güçlü pozisyonunun tartışılması, bu din adamlarının bulunduğu güçlü konumun ezilen Pers halkını daha da yoksullaştırdığını savundu.

Ahlakî ve dünya nimetlerine kendini kaptırmamış, öldürmenin ve hayvan eti yenmemesinin gerektiği savunmuş, diğer halklarla barış içinde saygılı bir düzen kurmuştur. Mazdek'in reformları birçok yönüyle bir sosyal devrim olarak nitelendirilebilir ve erken komünizm^[1] örnekleri arasında verilebilir.

Her türlü özel mülkiyetin kaldırılması, evliliğin serbest aşk ile değiştirilmesini^[2] savundu.

Öğrencileri

Pasifizm bir inanış olduğu halde Mazdekçilik'i savunanlar, zengin kişilere ait olan haremlere baskınlar düzenledi ve cariyelere eşit haklar verdi. Sonradan Mazdekizm'i seçen ve komün mülkiyete saygı gösterdiğini göstermek için eşinin Mazdek ile yatmasına izin veren Şah I. Kavad (tahtta 488 - 531 yılları arasında kaldı) döneminde imparatorluk içinde kargaşalar meydana geldi.

Pasifizmi, din adamı karşıtlığını ve yoksul halka yardım dağıtılmasını sağlayan sosyal reformlar sırasında üçü hariç bütün Zerdüşt Ateş Tapınakları kapatıldı. Mazdek'in yaşamına dair ne kadar yazıt varsa, bilgi ve belge varsa; Mazdek öldürüldüğü zaman imha edilmişlerdir. Onun sadık eşi "Hürrem Bint-i Kade" tarafından sürdürülen inançları, dünyaya bakışı ve öğretisi daha sonra İslam tarihinde yerini bularak Hürremist hareketlerin temel öğretileri olmuştur. Hûrremdîn’îyye meşhur Babek Hürremi'nin temsilciliği yaptığı önemli bir harekettir. Hûrrem’îyye ismini Mazdek'in eşi Hürrem'den alır. "Xurem", "Xwarin", "Ve'xwarin" Hint-Avrupa dillerinde yiyecek, içecek anlamına gelirken; esası "tabu yoktur, her şey mübahtır" esasına dayandığı içindir.^[3]

Ölümü

Mazdekin ölümü planlanmış bir şekilde gerçekleşti. Siyasetname ve diğer kaynaklara göre Nuşirevan, babası Kubad aracılığıyla Mazdeke sahte bir şekilde onun mezhebine katıldığını söyledi ve ona ganimet gibi birtakım armağan ve destekte bulundu bu durumdan hoşnut kalan mezdek Nuşirevan'a kandı ve onun ihtişamlı yemek davetini kabul etti. Nuşirevan'ın ayrıca bir şartı vardı. Mazdekin mezhebine katılmış kişilerin listesini istiyordu. Mazdek genellikle asker ve civar köylerden oluşan 12 bin kişilik bir liste çıkardı. Ardından bu 12 bin kişiyi saraya davet ettiler. Hepsi gelmişti. Nizamül-Mülk bu olayı şöyle anlatıyor: "Nuşirevan kararlaştıran günden evvel köylere birkaç adam yollamış, ellerinde bellerle adamların gelmesini emretmişti. Bu adamlar geldiklerinde hepsini meydana toplamış kapıları sıkıca kapattıktan sonra onlara meydanda 12.000 çukur açmalarını söyledi ve çukurları muhafaza etmelerini söyledi." Ardından Nuşirevan mazdekileri yirmişerli gruplar halinde baş aşağı gömdü. Ve Mazdeki yüksek bir binada toprağın içine gömdü.

Ayrıca bakınız

Notlar

^ Wherry, Rev. E. M. A Comprehensive Commentary on the Quran and Preliminary Discourse, 1896. pp 66.
^ Crone, Patricia, "Kavad’s Heresy and Mazdak’s Revolt", in: Iran 29 (1991), S. 21–40.
^ Mehmet Salih Özalp, Çöle Düşen Deli, Altıncı Yazıt, ISBN : 9786054745708

Kaynakça

H. Börm: Prokop und die Perser. Untersuchungen zu den römisch-sasanidischen Kontakten in der ausgehenden Spätantike. Stuttgart 2007, p. 230–233.
A. Christensen: Le règne du roi Kawadh et le communisme Mazdakite. Kopenhagen 1925.
P. Crone: "Kavad’s heresy and Mazdak’s revolt". In: Iran 29, 1991, p. 21–42.
H. Gaube: "'Mazdak: Historical reality or invention?" In: Studia Iranica 11, 1982, p. 111–122.
G. Gnoli: "Nuovi studi sul Mazdakismo". In: Accademia Nazionale dei Lincei (Hrsg.), La Persia e Bisanzio [Atti dei convegni Lincei 201]. Rom 2004, p. 439–456.
Z. Rubin: "Mass Movements in Late Antiquity". In: I. Malkin/Z. Rubinsohn (Hrsg.), Leaders and Masses in the Roman World. Studies in Honor of Zvi Yavetz. Leiden/New York 1995, p. 187–191.
K. Schippmann: Grundzüge der Geschichte des sasanidischen Reiches. Darmstadt 1990.
W. Sundermann: "Neue Erkenntnisse über die mazdakitische Soziallehre". In: Das Altertum 34, 3, 1988, S. 183–188.
Ehsan Yarshater: "Mazdakism". In: Cambridge History of Iran III/2. Cambridge 1983, p. 991–1024.

[Quran-1] Wherry, Rev. E. M. A Comprehensive Commentary on the Quran and Preliminary Discourse, 1896. pp 66.

[2] Crone, Patricia, "Kavad’s Heresy and Mazdak’s Revolt", in: Iran 29 (1991), S. 21–40.

[3] Mehmet Salih Özalp, Çöle Düşen Deli, Altıncı Yazıt, ISBN : 9786054745708

[1]

[2]

[3]