Halil Menteşe
Halil Menteşe (1874, Milas - 2 Nisan 1948), Osmanlı Devleti'nin son yıllarında Hariciye Nazırı ve Meclis-i Mebusan başkanı olarak, Cumhuriyet döneminde IV. ve V. dönem bağımsız İzmir milletvekili olarak görev yapmış bir siyasetçidir.
| Halil Menteşe | |
|---|---|
| |
| Halil Menteşe | |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 4., 5., 6. ve 7. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 4 Mayıs 1931 - 14 Haziran 1946 | |
| Seçim bölgesi | 1931 – İzmir 1935 – İzmir 1939 – İzmir 1943 – İzmir |
| Meclis-i Mebûsan Başkanı | |
| Görev süresi 15 Mayıs 1912 - 24 Ekim 1915 | |
| Hükümdar | V. Mehmed |
| Yerine geldiği | Ahmed Rıza Bey |
| Yerine gelen | Hacı Adil Bey |
| Meclis-i Mebûsan 3., 4. ve 5. Dönem Mebusu | |
| Görev süresi 17 Aralık 1908 - 21 Aralık 1918 | |
| Seçim bölgesi | 1908 – Menteşe (Muğla) 1912 – Menteşe (Muğla) 1914 – Menteşe (Muğla) |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1874 Milas, Muğla, Osmanlı Devleti |
| Ölüm | 2 Nisan 1948 |
İttihat ve Terakki Partisi'nin önde gelenleri arasında yer almıştır. Öyle ki Talat, Enver, Cemal Paşa üçlü yönetiminin "dördüncü" veya "yarı zamanlı üyesi" olarak adı anılır.[1]
Paris Hukuk Fakültesi mezunudur. Osmanlı Hürriyet Cemiyeti Kurucu Üyeliği, Çiftçilik, Osmanlı Meclis-i Mebûsan I. II. ve III. Dönem Menteşe Mebusluğu, 1. Dönem İttihad ve Terakki Fırkası Meclis Grup Başkanlığı, Dâhiliye, Hariciye ve Adliye Nazırlıkları, 1. Dönem Meclis Anayasa Encümeni Reisliği, Meclis-i Mebusan II. ve III. Dönem Meclis Başkanlıkları, Şura-yı Devlet Başkanlığı, Osmanlı-Bulgar Barış görüşmeleri Türk tarafı temsilciliği, Batum Konferansı Türkiye temsilciliği, TBMM IV., V., VI. ve VII. Dönem İzmir Milletvekilliği, IV. Dönem Parlamentolar Türk Grubu Kurucu Üyeliği yapmıştır. Evli ve bir çocuk babasıdır.[2]
Yaşamı
değiştir1874 yılında Milas'ta doğdu. Babası, Kadızadelerden Salih Efendi,[3] annesi Şefika Hanım[4] idi. Küçük yaşta yetim kaldı. Öğrenimine İzmir'de devam etti. Öğretmenlerinden biri de Halit Ziya Uşaklıgil'di.[1]
Ortaöğrenimini İzmir'de tamamladıktan sonra İstanbul'da Hukuk Mektebi'ne devam etti. 1894 yılında İstanbul'daki istibdat ortamından kaçmak için öğrenimini yarıda bırakıp önce memleketi Milas'a, ardından o devirde hürriyetseverlerin sığınağı olarak görülen Paris'e gitti. Hukuk öğrenimini Paris'te tamamladı. İttihat ve Terakki Partisi'nin Paris şubesine katıldı; Ahmet Rıza Bey'in kâtipliğini yaptı.[5]
II. Meşrutiyetin ilanından sonra yurda döndü; 1912 Nisan-Ağustos Osmanlı Meclis-i Mebusanı ve 1914-1918 Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nda Muğla mebusu ve meclis başkanı olarak görev yaptı.
Balkan Savaşı sırasında İttihat ve Terakki'nin önde gelenlerinin tutuklanmaya başlaması üzerine Paris'e kaçtı. Bâb-ı Âli Baskını'ndan sonra ülkeye döndü.
18 Haziran 1913 - 27 Mayıs 1914 tarihleri arasında Şura-yı Devlet reisliği, 24 Ekim 1915 - Şubat 1917 arasında Hariciye Nazırlığı, Şubat 1917 - Ekim 1918 ayları arasında Adalet Nazırlığı yaptı.[6] Osmanlı Devleti'nin Almanya'nın yanında I. Dünya Savaşı'na katılmasına etkili oldu.
İstanbul'un işgali'den sonra 10 Mart 1919 tarihinde tutuklandı ve 28 Mayıs 1919 tarihinde Malta'ya sürüldü (Kayıt Numarası: 2760). 30 Nisan 1921 tarihinde serbest bırakıldıktan sonra İtalya ve Almanya'da bir süre kaldı.[7]
Türk Kurtuluş Savaşı bittikten sonra yurda döndü; 1924 yılında Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kurulması çalışmalarına katıldı. 1926 yılında İzmir Suikastı nedeniyle sorgulandı ama gözaltına alınmadı.
Cumhuriyet Halk Partisi'nin bağımsız adaylar için ayırdığı kontenjandan yararlanarak İzmir milletvekili seçildi; IV., V., VI. ve VII. dönemde mecliste İzmir milletvekili olarak görev yaptıktan sonra 1946 yılında siyasi hayattan çekildi.
1948 yılında öldü. Cenazesi Milas'ta defnedildi.[1]
Kaynakça
değiştir
- ^ a b c Syed Tanvir Wasti, Halil Menteşe, the Quadrumvir, Middle Eastern Studies, Cilt 32, No:3 Temmuz 1996, sayfa: 92-105, Londra
- ^ "TBMM Albümü". tbmm.gov.tr. 31 Ekim 2012. 11 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2012.
- ^ "Milasbilgi.com sitesi, Milaslı Ünlüler, Erişim tarihi: 26.03.2012". 20 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2012.
- ^ TBMM Milletvekilleri Albümü, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları, 2010
- ^ "Boyutpedia.com, Halil Menteşe, Erişim tarihi:26.03.2012". 19 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2016.
- ^ "Halil (Menteşe)". 7 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2010.
- ^ İsmail Arar, Osmanlı Mebusan Meclisi Reisi Halil Menteşe'nin anıları / giriş, İstanbul : Hürriyet Vakfı Yayınları, 1986