Vikipedi

Gravettiyen

Gravettiyen, günümüzden yaklaşık 33.000 yıl önce,Orinyasiyen'in yerini alan, Avrupa Üst Paleolitik döneminde yer alan bir arkeolojik endüstriydi.[1][4] Arkeolojik olarak, çoğu araştırmacının birleşik olduğunu düşündüğü son Avrupa kültürüdür[5] ve bazı unsurları y. 17.000 BP ortadan kaybolsa da çoğunlukla günümüzden y. 22.000 yıl önce, Son Buzul Maksimum'una yakın bir tarihte ortadan kalkmıştır. İspanya ve Fransa'da, onu Solutreyen izledi ve İtalya, Balkanlar, Ukrayna[6] ve Rusya'da[7] Epigravetyen olarak gelişti veya devam etti.

Gravettiyen
(33,000[1] ila 21,000 BP[bu tarih kalibre edildi mi?][a])
Gravettiyen'in yayılımını gösteren harita.
İki Gravettiyen ucu, Gravettiyen'lerin karakteristik bir aracı
EvreÜst Paleolitik
BölgeAvrupa
Ana sitLa Gravette
Önemli sitlerDordogne
ÖncülOrinyasiyen
ArdılSolutreyen, Epigravettiyen
TanımlayanDorothy Garrod, 1938[3]

Gravittiyen kültürü, tipik olarak fildişi veya kireç taşından oyulmuş olan Venüs heykelcikleriyle tanınır. Kültür ilk olarak güneybatı Fransa'nın Dordogne bölümündeki La Gravette bölgesinde tanımlandı.[8]

Gravettiyen kültürü

değiştir

Gravettiyenler, Avrupa tarihöncesinin çok soğuk bir döneminde yaşayan avcı-toplayıcılardı ve Gravettiyen yaşam tarzı iklim tarafından şekillendirildi. Genel buzul çevre değişiklikleri onları uyum sağlamaya zorladı. Batı ve Orta Avrupa bu dönemde aşırı soğuktu. Arkeologlar genellikle iki bölgesel varyantı tanımlarlar: esas olarak Fransa, İspanya ve İngiltere'deki mağara alanlarından bilinen batı Gravettiyen ve Orta Avrupa ve Rusya'daki doğu Gravettiyen. Pavlov kültürünü de içeren doğu Gravettiyenleri, kalıntıları genellikle mağaralarda değil, açık hava alanlarında bulunan uzman mamut avcılarıydı.[8]

 
Moravany Venüsü, mamut dişi fildişinden yapılmıştır

Gravettiyen kültürü, hayvanları avlama yetenekleriyle gelişti. Çeşitli araçlar ve avlanma stratejileri kullandılar. Neandertallerin ve daha önceki insan gruplarının teorize edilmiş avlanma teknikleri ile karşılaştırıldığında, Gravettiyen av kültürü çok daha hareketli ve karmaşık görünmektedir. Tipik olarak küçük "köylerde" düzenlenmiş mağaralarda veya yarı yeraltı veya yuvarlak biçimli konutlarda yaşıyorlardı. Gravettiyenlerın, arkası körelmiş bıçaklar, sivri uçlu ok uçları ve bumeranglar gibi aletlerin geliştirilmesinde yenilikçi oldukları düşünülmektedir.[8] Diğer yenilikler, dokuma ağların ve taştan yapılmış kandillerin kullanımını içerir.[9] Hayvan kalıntılarından süslemeler ve kemik aletler yapmak için bıçaklar ve dilgicikler kullanılmıştır.

 
Lespugue Gravettiyen Venüsü'nün bir kopyası. Gravettiyenler çok sayıda Venüs heykelciği ürettiler.

Gravettiyen kültürü, Portekiz'deki Estremadura'ya kadar geniş bir coğrafi bölgeye uzanır,[10] ancak yaklaşık 27.000 BP'ye kadar nispeten homojendir.[11] Mezar içine yerleştirilen basit, amaca yönelik, adak ve/veya ölen kişinin sahip olduğu kişisel süs eşyalarının dahil edilmesini içeren gömme ayinleri geliştirdiler[9][12] Günümüze ulaşan Gravettiyen sanatı, çok sayıda mağara resmi ve kil veya fildişinden yapılmış küçük, taşınabilir Venüs heykelciklerinin yanı sıra mücevher objelerini içerir. Doğurganlık tanrıları çoğunlukla erken döneme aittir; günümüze ulaşan 100'den fazla örneği bulunmaktadır. Büyük göğüsleri, geniş kalçaları ve belirgin posteriorları ile çok özel bir fiziksel görünümdedir. Heykelcikler yüz detaylarından yoksun olma eğilimindedir ve uzuvları genellikle kopuktur.[11]

Buzul sonrası dönemde, kültüre dair kanıtlar kuzey Avrupa'da kaybolmaya başladı, ancak Akdeniz çevresindeki bölgelerde devam etti.[11]

Diyet

değiştir

Hayvanlar, Gravettiyen döneminin ilk insanları için birincil besin kaynağıydı.[13] Bu dönemde Avrupa aşırı soğuk olduğundan, gıda kaynaklarının enerji ve yağ içeriğinin yüksek olması gerekiyordu. Çeşitli insan kalıntıları arasındaki test karşılaştırmaları, daha yüksek enlemlerdeki popülasyonların ete daha fazla yöneldiğini ortaya koymaktadır. Gravettiyen insanlarını ayırt eden tanımlayıcı bir özellik, Neandertal muadillerine kıyasla hareket yetenekleriydi. Modern insanlar, besin kaynaklarıyla göç etmelerini sağlayan teknolojiyi ve sosyal organizasyonu geliştirirken, Neandertaller nispeten yerleşik sürülerle bile seyahat etmekte usta değildi.[14]

Sürülerle birlikte hareket etme yeteneğine sahip olan Gravettiyenler, diyetlerinde çok çeşitli hayvan avlarını içeriyordu. Ana faktörler, hayvanın yaşı ve büyüklüğü idi. Örneğin, bir yaşındaki geyik giyim için en uygun postu sunarken, dört yaşındaki geyik çok daha fazla et içeriyordu.[15] Gravettiyen diyeti, mamutlar, sırtlanlar, kurtlar, taş veya kemik aletlerle öldürülen ren geyiği gibi daha büyük hayvanları ve ayrıca ağlarla yakalanan tavşan ve tilkileri içeriyordu.[16] Bu zaman dilimi, et tüketimine yapılan güçlü vurgu ile sınıflandırılmıştır, çünkü tarım tam olarak uygulanmamıştır veya kullanılmamıştır. Ek olarak, iklim istikrarlı mahsul ekimi için uygun değildi.[13]

Kıyı Gravettiyenleri deniz proteininden faydalanabildiler. İtalya ve Galler'de bulunan kalıntılardan karbon tayini, kıyı halklarının Gravettiyen diyetlerinin -30'unun deniz hayvanlarından oluştuğunu ortaya koymaktadır.[17][18] Daha düşük enlemlerde yaşayan popülasyonlar daha çok kabuklu deniz ürünleri ve balıklara avlama eğilimindeyken, daha yüksek enlemlerin diyetleri foklardan oluşuyordu.[18]

Fiziki görünüm

değiştir
 
Çek Bilimler Akademisi, Brno Arkeoloji Enstitüsü, Paleolitik ve Paleoetnolojik Araştırmalar Merkezi'nden Libor Balák tarafından yapılan bir rekonstrüksiyon. Rekonstrüksiyonda, Batı Gravettiyen'lerinden Brassempouy Hanımı tasvir edilmektedir.

Gravettian insanlarının fiziksel kalıntıları, onların uzun boylu ve nispeten ince insanlar olduklarını ortaya çıkardı. Gravettiyen kültüründen erkeklerin boyu 179-188 santimetre (5 ft 10 in-6 ft 2 in) arasında değişiyordu. Ortalama 183,5 santimetre (6 ft 0,2 in) boyları ile tarihöncesinin bu dönemi için değil, tarihin tüm dönemleri için son derece uzundular.[19][20]

Oldukça inceydiler, fiziksel olarak aktif ve zorlu bir yaşam tarzının bir sonucu olarak ve modern insanların vücut yağına kıyasla muhtemelen daha yağsız kas kütlesi oranına sahip olmalarına rağmen normalde 67-73 kilogram (148-161 lb) arasındaydılar. Gravettiyenlerin dişileri çok daha kısaydı, ortalama 158 santimetre (5 ft 2 in) boyundaydılar ve ortalama ağırlıkları 54 kilogram (119 lb) idi. Gravettiyen kafataslarının incelenmesi sonucunda yüksek elmacık kemiklerinin yaygın olduğu ortaya koyulmuştur.[21][22][23]

Avcılık

değiştir
 
Bir gravettiyen keskisi, bir yontucu

Üst Paleolitik dönemde taşlar ve sopalar başlıca av araçlarıydı. Fransa'daki yerleşim yerlerinde kemik, boynuz ve fildişi uçları bulunmuştur; ancak uygun taş ok uçları ve fırlatma mızrakları Solutreyen dönemine kadar (~20,000 BP) görülmez. İlkel aletler sayesinde birçok hayvan yakın mesafeden avlanıyordu.[24] Gravettiyen endüstrisinin tipik bir eseri, düz küt sırtlı küçük sivri uçlu bıçaktır. Bugün Gravettiyen ucu olarak bilinen bu parçalar[25] büyük avları avlamak için kullanılırlardı. Gravettiyenler küçük hayvanları avlamak için ağ kullandılar ve ok ve yayı icat ettiler.[8][kaynak belirtilmeli]

Gravettiyen yerleşimciler göç eden avları bir araya topladılar ve vadilere yöneldiler.[24] Güney İtalya'da bir yerleşim yeri olan Gr. La Gala keşiflerle bulunan örnekler, küçük bir vadide stratejik bir yerleşim yeri bulunduğunu ortaya koymuştur.[26] Yerleşimciler kızıl geyik gibi hayvanların göç haritalarının daha fazla farkına vardıkça, vadilerde av sürüsü olduğunu öğrendiler ve böylece avcıların yiyecek için uzun mesafeler kat etmesine gerek kalmadı. Özellikle Gr. La Gala buzul topografyası, geyiği vadideki insanların yerleşim alanlarından geçmeye zorladı.[26] Stratejik olarak konumlandırılmış yerleşim yerlerine dair ek kanıtlar arasında Yunanistan'daki Klithi gibi göçmen avları durdurmak için düzenlenmiş alanlar da bulunmaktadır.[15]

Çek Cumhuriyeti'ndeki keşifler, ağların çok sayıda küçük avı yakalamak için kullanıldığını, böylece hızlı ve tutarlı bir gıda arzı oluştuğunu ve dolayısıyla büyük av avcılarının ziyafet/kıtlık modeline bir alternatif sunduğunu göstermektedir. Bu kanıtlar, 4 milimetre (0,16 in) genişliğindeki kil baskılar üzerinde korunmuş kalın iplerden elde edilmiştir.[16] Araştırmalar, daha büyük baskıların keşfedilmiş olmamasına rağmen, tasarlanmaları için daha fazla bilgi gerekmeyeceğinden, muhtemelen yapılmış olacaklarını öngörmektedir.[16] Ağların dokunması, muhtemelen hem kadınların hem de çocukların çalışmasına dayanan ortak bir görevdi.[16]

Hayvan kalıntılarının kullanımı

değiştir

Süslemeler ve araçlar

değiştir

Gravettiyen dönemi manzarası, en yakından günümüz Moravya'sının manzarasıyla ilişkilidir. Güney Moravya'daki Pavlov I, bugüne kadarki en eksiksiz ve karmaşık Gravettiyen yerleşim yeridir ve Gravettiyen kültürünün genel olarak anlaşılması için mükemmel bir modeldir. Birçok durumda, hayvan kalıntıları hem dekoratif hem de işlevsel amaçlara işaret etmektedir. Örneğin, Kutup tilkilerinin kesici ve köpek dişleri dekorasyon için kullanılırken, humeri ve radii kemikleri araç olarak kullanıldı. Benzer şekilde bazı kızıl tilkilerin iskeletlerinde de dekoratif kesici dişler ve köpek dişleri ile tığlar ve olta iğneleri için kullanılan ulnalar görülmektedir.[27]

Bazı hayvan kemikleri sadece alet yapımında kullanılıyordu. Atların kaburgaları, fibulaları ve metapodiaları şekillerinden dolayı tığ ve iğne yapımına uygundu. Ek olarak, post hazırlama için farklı tipte yumuşatıcılar oluşturmak için kaburgalar da kullanılırdı. Tavşan kemiklerinin şekilleri de benzersizdir ve sonuç olarak, ulnalar yaygın olarak tığ ve iğne olarak kullanılmıştı. Ren geyiği boynuzları, ulnalar, kaburgalar, kaval kemikleri ve dişler, belgelenmiş nadir bir falanks vakasına ek olarak kullanıldı.[27] Mamut kalıntıları kültürün en yaygın kemik kalıntıları arasında yer alırken, uzun kemikler ve azı dişleri de belgelenmiştir. Bazı mamut kemikleri dekoratif amaçlı kullanılmıştır. Kurt kalıntıları genellikle alet üretimi ve dekorasyon için kullanılmıştır.[27]

Genetik

değiştir

Mayıs 2016'da Nature'da yayınlanan bir genetik çalışmada, on dört Gravettiyen'in kalıntıları incelendi. Analiz edilen sekiz Y-DNA örneğinin üç haplogrup CT örneği, bir I örneği, bir IJK örneği, bir BT örneği, bir C1a2 örneği, bir F örneği olduğu belirlendi. On dört mtDNA örneğinden, on üç U örneği ve bir M örneği elde edildi. U örneğinin çoğunluğu U5 ve U2'ye aitti.[28]

Kasım 2020'de Nature'da yayınlanan bir genetik çalışmada, Gravettiyen bölgesinden bir yetişkin erkek ve iki ikiz erkek çocuğun kalıntıları incelendi. Y-DNA analizi, 3 kişinin de haplogrup I'e ait olduğunu ortaya çıkardı.[29] 3 kişi aynı U5mtDNA'sına sahipti.

Ayrıca bakınız

değiştir
Önce gelen:
Orinyasiyen 		Gravettiyen
33,000–24,000 cal BP 		Sonra gelen:
Solutreyen

Not

değiştir
  1. ^ Epigravettiyen'e geçiş iyi tanımlanmamıştır ve Gravettiyen, Gravettiyen olarak kabul edilebilecek herhangi bir şeye (mezarlar, venüs heykelleri, litikler) dayanan en kapsayıcı tanımla 17.000 yıl öncesine kadar uzatılabilir.[2]

Kaynakça

değiştir
  1. ^ a b Jacobi, R.M.; Higham, T.F.G.; Haesaerts, P.; Jadin, I.; Basell, L.S. (2015). "Radiocarbon chronology for the Early Gravettian of northern Europe: New AMS determinations for Maisières-Canal, Belgium". Antiquity. 84 (323): 26-40. doi:10.1017/S0003598X00099749. 
  2. ^ Pesesse, Damien (2013). "Le Gravettien existe-t-il? Le prisme du système technique lithique" [Does the Gravettian exist? The prism of the lithic technical system]. Marcel Otte (Ed.). Les Gravettiens. Civilisations et cultures (Fransızca). Paris: Éditions errance. ss. 66-104. ISBN 978-2877725095. D'ailleurs selon les auteurs et les thèmes abordés, la définition et donc les contours du Gravettien varient, parfois considérablement. Tantôt certains ensembles de la plaine russe seront intégrés sur la base des témoignages funéraires, tantôt les statuettes féminines serviront d'argument pour annexer les rives du lac Baïkal à cette supra-entité. De même, le Gravettien débuterait vers 31,000 BP ou 27,000 BP selon les régions pour finir parfois à 22,000 BP, parfois à 17,000 BP. Ce ne sont pas là de menues différences. [Besides, depending on the authors and the subjects at hand, the definition and therefore the borders of the Gravettian vary, sometimes considerably. Sometimes, certain assemblages of the Russian plains are integrated on the basis of funerary customs, other times feminine statuettes are used to annex the shores of Lake Baikal to this supra-entity. Likewise, the Gravettian would start around 31,000 or 27,000 BP depending on the regions and finish sometimes at 22,000 BP, sometimes at 17,000 BP. These are not small differences.] 
  3. ^ Garrod, D. A. E. (2014). "The Upper Palaeolithic in the Light of Recent Discovery". Proceedings of the Prehistoric Society. 4 (1): 1-26. doi:10.1017/S0079497X00021113. 
  4. ^ Pike, A. W. G.; Hoffmann, D. L.; Garcia-Diez, M.; Pettitt, P. B.; Alcolea, J.; De Balbin, R.; Gonzalez-Sainz, C.; De Las Heras, C.; Lasheras, J. A.; Montes, R.; Zilhao, J. (2012). "U-Series Dating of Paleolithic Art in 11 Caves in Spain". Science. 336 (6087): 1409-13. Bibcode:2012Sci...336.1409P. doi:10.1126/science.1219957. PMID 22700921. 
  5. ^ Noiret, Pierre (2013). "De quoi Gravettien est-il le nom?" [Gravettian is the name of what?]. Marcel Otte (Ed.). Les Gravettiens. Civilisations et cultures (Fransızca). Paris: Éditions errance. ss. 28-64. ISBN 978-2877725095. 
  6. ^ Marquer, L.; Lebreton, V.; Otto, T.; Valladas, H.; Haesaerts, P.; Messager, E.; Nuzhnyi, D.; Péan, S. (2012). "Charcoal scarcity in Epigravettian settlements with mammoth bone dwellings: The taphonomic evidence from Mezhyrich (Ukraine)". Journal of Archaeological Science. 39 (1): 109-20. doi:10.1016/j.jas.2011.09.008. 
  7. ^ Germonpré, Mietje; Sablin, Mikhail; Khlopachev, Gennady Adolfovich; Grigorieva, Galina Vasilievna (2008). "Possible evidence of mammoth hunting during the Epigravettian at Yudinovo, Russian Plain". Journal of Anthropological Archaeology. 27 (4): 475-92. doi:10.1016/j.jaa.2008.07.003. 
  8. ^ a b c d Kipfer, Barbara Ann. "Encyclopedic Dictionary of Archaeology". Kluwer Academic/Plenum Publishers, 2000. P. 216. 978-0-3064-6158-3
  9. ^ a b Bains, Gurnek. "Cultural DNA: The Psychology of Globalization". John Wiley & Sons, 2015. p. 199. 978-1-1189-2891-2
  10. ^ Marks, Anthony E., Bicho, Nuno, Zilhao, Joao, Ferring, C. R. (1994). "Upper Pleistocene Prehistory in Portuguese Estremadura: Results of Preliminary Research". Journal of Field Archaeology. 21 (1): 53-68. doi:10.2307/530244. 
  11. ^ a b c De Laet, S.J. "History of Humanity: Prehistory and the beginnings of civilization". United Nations Educational Scientific and Cultura, 1994. p. 212. 978-9-2310-2810-6
  12. ^ Renfrew, Colin. "Death Rituals, Social Order and the Archaeology of Immortality in the Ancient World: 'Death Shall Have No Dominion'". Cambridge University Press, 2018. p. 58. 978-1-1070-8273-1
  13. ^ a b Schulting, R.J., Trinkaus, E., Higham, T., Hedges, R., Richards, M. & Cardy, B. (1997). "A mid-upper Palaeolithic human humerus from eel point, south Wales, UK". Journal of Human Evolution. 48 (5): 493-505. doi:10.1016/j.jhevol.2005.02.001. PMID 15857652. 
  14. ^ Holden, C. (2004). "Neandertals and Climate". Science. 303 (5659): 759. doi:10.1126/science.303.5659.759a. 
  15. ^ a b The Origins of Human Society. Oxford: Blackwell Publications inc. 1999. s. 95. 
  16. ^ a b c d Pringle, H (1997). "Ice Age Communities May Be Earliest Known Net Hunters". Science. 277 (5330): 1203-1204. doi:10.1126/science.277.5330.1203. 
  17. ^ Pettitt (2003). "The Gravettian burial known as the Prince ("Il Principe"): new evidence for his age and diet" (PDF). Antiquity. 77 (295): 15. doi:10.1017/S0003598X00061305. 
  18. ^ a b Isotope evidence for the intensive use of marine foods by Late Upper Palaeolithic humans. Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. PMID 15975629. 
  19. ^ Holt (2008). "Hunters of the Ice Age: The biology of Upper Paleolithic people". American Journal of Physical Anthropology. Suppl 47: 70-99. doi:10.1002/ajpa.20950. ISSN 1096-8644. PMID 19003886. 11 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2022. 
  20. ^ Hermanussen (July 2003). "Stature of early Europeans". Hormones (Athens, Greece). 2 (3): 175-178. doi:10.14310/horm.2002.1199. ISSN 1109-3099. PMID 17003019. 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2022. 
  21. ^ Trinkaus (1 Aralık 2000). "Human Remains from the Moravian Gravettian: Morphology and Taphonomy of Isolated Elements from the Dolnı́ Věstonice II Site". Journal of Archaeological Science (İngilizce). 27 (12): 1115-1132. doi:10.1006/jasc.1999.0501. ISSN 0305-4403. 
  22. ^ Holt (2008). "Hunters of the Ice Age: The biology of Upper Paleolithic people". American Journal of Physical Anthropology (İngilizce). 137 (S47): 70-99. doi:10.1002/ajpa.20950. ISSN 1096-8644. 11 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2022. 
  23. ^ Wilczyński (January 2015). "The Gravettian and Epigravettian settlement of Poland". Institute of Archeology of the CAS, Brno & Masaryk University. 2: 45. 11 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2022 – Researchgate vasıtasıyla. 
  24. ^ a b Straus, L.G. (1993). "Upper Paleolithic Hunting Tactics and Weapons in Western Europe". Archeological Papers of the American Anthropological Association. University of New Mexico. 4 (1): 83-93. doi:10.1525/ap3a.1993.4.1.83. 
  25. ^ Ehrich, Robert W.; Pleslová-Štiková, Emilie. "Aurignacian Lithic Economy: Ecological Perspectives from Southwestern France". Academia, 1968. pp. 37-41
  26. ^ a b Earliest Italy: An Overview of the Italian Paleolithic and Mesolithic. Kluwer Academic/Plenum Publishers. 2001. ss. 250-252. 
  27. ^ a b c "Animal bones selected for tools and decorations". Pavlov I southeast: A window into the gravettian lifestyles. Brno, Czech Republic: Academy of the Sciences of the Czech Republic, Institute of Archaeology. 2005. ss. 247-251. 
  28. ^ Fu 2016.
  29. ^ Teschler-Nicola (6 Kasım 2020). "Ancient DNA reveals monozygotic newborn twins from the Upper Palaeolithic". Communications Biology (İngilizce). 3 (1): 1-11. doi:10.1038/s42003-020-01372-8. ISSN 2399-3642. PMC 7648643 $2. 28 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2022. 

Bibliyografya

değiştir

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Gravettiyen ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Gravettiyen&oldid=32820776" sayfasından alınmıştır