Ardahan Kalesi
Ardahan Kalesi (Gürcüce: არტანის ციხე), tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan kentinin merkezinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir. Ardahan kentinin eski adından dolayı Parakani Kalesi (ფარაკანის ციხე) olarak da bilinir.
 | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Durum | Tamamı ayakta |
| Tür | Kale |
| Şehir | Ardahan |
| Ülke | Türkiye |
| Koordinatlar | 41°07′06″K 42°42′11″D / 41.11833°K 42.70306°D |
Tarihçe
değiştirKalenin inşa edildiği kesin tarih bilinmemekle birlikte, Osmanlılar 16. yüzyılın ortasında Ardahan Kalesi'nin ele geçirdiklerinde kale ve yerleşim Parakani (ფარაკანი) adını taşıyordu. Bundan dolayı kale ve kalenin çevresindeki yerleşim 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde "Rabat-i Kala-i Parakan" (رباط قلعە پرە كن) olarak geçer. Bu dönemde Ardahan adı sadece bölge için kullanılıyordu ve yerleşim merkezine Parakan deniyordu. Bundan dolayı kale de kaynaklarda Parakan Kalesi olarak geçer.[1] Osmanlılar önce Artanuci, sonra Artani bölgelerini 1551 yılında Gürcülerden ele geçirmiştir.[2] Kaledeki Osmanlıca kitabe, Osmanlıların bu yapıyı 1556 yılında onarımdan geçirdiğini göstermektedir. Bu onarım sırsında kale içinde bulunan Gürcü kilisesi yıkılmış ve taşları kalenin duvarlarında kullanılmıştır. Nitekim kale duvarlarında Gürcüce yazılı taşlar günümüze de ulaşmıştır.[3][4][5]
Mimari
değiştirArdahan Kalesi, Ardahan şehir merkezinin kuzeyindeki Halil Efendi Mahallesi ile kent merkezini birbirinden ayıran Kura nehrinin hemen sol kıyısında yer alır. Kale duvarları, orta ve küçük boyutlu kaba yonu taşların horasan harcıyla birleştirilmesiyle inşa edilmiştir. Kalenin iç duvarları açısından doğu-batı doğrultusunda maksimum uzunluğu 268 metre olup kuzey-güney yönünde kapladığı alan, 119 ile 170 metre arasında değişmektedir. Kule köşelerinde daha büyük boyutlu düzgün kesme taşlar kullanılmıştır. Arazinini eğimli olması sebebiyle kalenin kuzey ve güney yarısı arasında kot farkı bulunmaktadır. Kura Nehri’ne daha yakın olan güney bölüm, kuzey bölüme oranla daha alçaktadır. İki kısım arasındaki bu seviye farkı batıdan doğuya doğru artış gösterir. Kalenin güneyindeki en düşük arazi seviyesi ile kuzeyindeki en yüksek seviye arasındaki fark 35-37 metre kadardır. Ayrıca kalenin güney sur duvarının yüksekliği, kuzey duvarının neredeyse yarısına denk gelir.[6]
Gürcü araştırmacı ve gazeteci Konstantine Martvileli'nin 1917 yılında kalenin adını Artaani Kalesi (არტაანის ციხე) şeklinde yazmıştır. Ardahan Kalesi'nin Ardahan sancağının genelinde ikinci büyük kale olduğunu belirten Martvileli, bakımsızlıktan yıkılmış olsa da Birinci Dünya Savaşı'nın bile, dev bir tepe gibi yükselen mazgallı duvarlarına zarar veremediğin belirtmiştir. Bu tarihte kalenin surlarına yaslanan evler de sapasağlam duruyordu. Ancak kalenin kilisesi ve yapıları yarı yarıya yıkılmıştı. Kilisenin sadece küçük duvarları görünüyordu. Kalenin dış kısmında, iki yerde Gürcü alfabesinin Hutsuri harfleriyle yazılmış Gürcüce yazıt varlığını koruyordu.[7] Kalenin iç ve dış cephelerinde taşa oyulmuş Gürcüce yazılar bugün de varlığını korumaktadır. İç kısımda ayrıca bir taşa kırmızı boyayla yazılmış Ermenice bir yazı yer alır.[8]
Kaynakça
değiştir- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 500-502". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2024.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 503". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2024.
- ^ Sami Patacı, Ardahan Kale ve Kuleleri, Ardahan, 2016, s. 68. 25 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-605-030-254-7
- ^ Ekvtime Takaişvili, Материалы по археологии Кавказа, собранные экспедициями Московского археологического общества : Выпуск XII veya Христианские памятники, Moskova, 1909, s. 76-78.
- ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 105. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7
- ^ Sami Patacı, Ardahan Kale ve Kuleleri, Ardahan, 2016, s. 69. 25 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-605-030-254-7
- ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, 5 Ekim 1917, sayı. 218". 11 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2024.
- ^ 2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2016 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2017, s. 105. 17 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9470-8-7