Alihan Bökeyhan
Alihan Nurmuhammedoğlu Bökeyhan (Kazakça: Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан, Alïxan Bökeyxan; 5 Mart 1866, Karkaralı - 27 Eylül 1937, Moskova), Kazak siyasetçi ve yayıncıdır. 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyıl başında Kazak aydınlarının milliyetçi önderi.
| Alihan Bökeyhan | |
|---|---|
| |
| Alaşorda Özerk Devletinin başkanı | |
| Görev süresi 13 Aralık 1917 - 5 Mart 1920 | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 5 Mart 1866 Karkaralı üyezi, Semey oblastı, Dala ilçesi |
| Ölüm | 27 Eylül 1937 (71 yaşında) Moskova, Rusya SSCB |
| Partisi | Alaş (parti) |
| Bitirdiği okul | Ombı teknik okulu Orman Mühendisliği Enstitüsü (Sankt-Peterburg) |
| Mesleği | Siyasetçi, yayıncı |
| Dini | İslam |
| İmzası | 
|
Hayatı
değiştirBökeyhan, 1866 yılında[1] Semey bölgesinde doğmuştur. İlk öğrenimden sonra Ombı Teknik Yüksek okulunu bitirmiş, sonra da Petersburg Orman Enstitüsünde öğrenimine devam etmiştir. 1904-1905 yıllarındaki Rus-Japon savaşı Orınbur (şimdiki Orenburg)’da yayınlanan Kazak gazetesi 1913 - 1918 yılları arası Kazakların bilinçlenmesinde çok öneme sahip bir gazetedir. Gazetenin önemli yazarlarından Ahmet Baytursunov, Mircakıp Duvlatulı ve Alihan Bökeyhan bulunur.[2]
1910- Bökeyhan Kırgız (Kazak) bozkırının Ruslar tarafından yerleştirilmesine karşı gelmiştir.[3]
1913- Ali han Bökeyhan “Kazak” gazetesinin neşrine başlar. Az bir vakitte gazete milli aydınların fikir merkezi haline gelir. Gazetelerde açık imza ve “Qır balası”, “Stepniyak”, yani "Bozkır oğlu" adları ile “Duma partiyası”, “Duma və Kazaklar”, “Avqust Bebel” ve b. makaleler yayınlatır.
1914- Haziran ayında geçirilen Umum Rusya Müslümanları Kurultayın'a iştirak eder. Rusya Devlet Dumasında Müslüman milletvekillerin teşkilatlanmasından ve faaliyetlerini güçlendirmelerinden sorumlu olur. Tomsk'ta Sibir (Sibirya)'in bağımsızlığını isteyenlerin kurultayında görev alır. Alihan Bökeyhan'ın teşebbüsü ile bu kurultayın oluşturulması, planlanan Sibir Cumhuriyetinin Kazakistan ile bütünleşmesi kararı alınır.
Alihan Bökeyhan'ın esas maksadı Sibirya ve Orta Asya'yı da kapsayan Türk milli hükûmeti kurmaktı.
Gürcü kökenli Stalin'in emriyle Kazak milliyetçilerine karşı sert tedbirler başlar. 1920-1937- yılları arasında Alihan Bökeyhan üç defa hapsedilir.
Alihan Bökeyhan, 27 Eylül 1937 tarihinde Sovyet Rusya yönetiminin emriyle kurşuna dizilir.
Edebiyat
değiştir- Аккуыулы С. А. Букейханов и русское масонство // Простор. −1994. -№ 3.
- Сеитов Э. А. Н. Букейханов как историк и общественно-политический деятель: Канд. диссертация. — Алматы, 1996.
- Мамраева А. К. Общественно-политическое развитие Казахстана начала XX века и А. Букейханов. — Алматы, 1998.
- Мамраева А. К. Общественно-политическая деятельность и политико-правовые взгляды А. Букейханова. Караганда. Болашак-Баспа. 1998.
- Государственная дума Российской империи, 1906—1917 : Энциклопедия. Москва : Российская политическая энциклопедия, 2008. С. 70. ISBN 978-5-8243-1031-3.
Onun hakkında filmler
değiştir- 1994 — Alaş hakkında film. Alaşorda rejisörü: Kalila Namatulı Omarov
- 2009 — Alaşorda (film). Rejisörü: Kalila Namatulı Omarov
Suretlik
değiştir-
Ahmet Baytursın, Alihan Bökeyhan ve Miryakıp Dulat. 1913 yılında Orenburg'da -
1918 yılında Semey'de Alaş aydınlarıyla birlikte A.Bökeyhan.
Kaynakça
değiştir- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.
- ^ "Как Букейхан остановил строительство железной дороги". 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2015.