Aksu Çayı
Aksu Çayı (Hititçe: 𒁉𒋻𒀀𒅀 Kaştaraya), Akdeniz Bölgesi'nin Göller Yöresi'nden doğarak Antalya yakınlarında denize dökülen akarsudur. Aksu Çayı, Büyük Hitit Kralı IV. Tuthaliya'nın vasalı olan Tarhuntaşşa kralıyla yaptığı antlaşmaya göre bugünkü Teke yarımadasında yer alan Lukka diyarıyla Orta Toroslar'da yer alan Tarhuntaşşa bölgesini birbirinden ayıran sınır olarak belirlenmiştir.[3][4]
| Aksu Çayı | |
|---|---|
.jpg) Aksu Çayı'nın Akdeniz'e döküldüğü alan
| |
| Genel bilgiler | |
| Kaynak | Göller Yöresi |
| Ağız | Akdeniz |
| Ağız rakımı | 0 m |
| Uzunluk | 145 km[1] |
| Havza alanı | 3386 km²[2] |
| Debi | 140 m³/sn |
Coğrafi konum
değiştir
Havzanın şekil itibarıyla kuzeyden güneye doğru daraldığı görülmektedir. Aksu çayı havzasının en dar kesimi çayın Akdeniz'e kavuştuğu kıyı kesimidir. Aksu Çayı havzası matematiksel konum itibarıyla 36-38 kuzey enlemleriyle 30-31 doğu boylamları arasında yer almaktadır. Aksu Çayı havzasının orta çığırının bir kısmı Burdur ili sınırları içerisinde yer almakta olup, esas itibarıyla havzanın büyük kısmı Isparta ve Antalya illeri sınırları içerisinde yer almaktadır. Su toplama havzası 8000 km² kadar olan Aksu, Isparta yakınlarındaki Akdağ ile Davraz Dağı'ndan gelen suların birleşmesiyle oluşur. Bu dağlar kalker ve flişlerden bir yapıya sahiptir; her ikisinin yüksekliği 2235 ve 2635 metredir. Aksu önce güneydoğu doğrultusunda akar; Kovada Gölü'ne girer; yer altı sularına karışarak ilerler aşağı Gökdere Köyü'nün güneyine Eğirdir Gölü'nün sularıyla birleşir. Daha sonra güneye doğru akıp kendinden daha çok akımlı Göksu ile güçlenerek, süratli akışlı bir ırmak özellliği kazanarak güneye doğru akar ve Antalya Körfezi'ne erişir.
Drenaj tipi
değiştirAksu Çayı havzasının drene eden akarsularda değişik drenaj tipleri göze çarpmakla özellikle Aksu çayı aşağı vadisinde örgülü drenaj tipine sıkça rastlanmaktadır.
İklim özellikleri
değiştirKalker katmanlarda bol miktarda su veren birçok voklüz kaynakları ırmağı besler, ancak su düzeyi yazın ve güzün düşer, fakat vadide her zaman bol su vardır. Kışın ve ilkbaharda akım 140 ölçülmüştür. Yüksek dağlara yağan karlar eridikçe, Aksu'ya düzenli olarak su verir, ancak sağanakların ardından su düzeyinde birden yükselmeler görülür. Aksu aşağı kesiminde düzlüklerde akar. Sulamada bol miktarda kullanılmaktadır.
Havzada yağış ortalaması 500–800 mm arasındadır.
Toprak çeşitleri
değiştirAkarsuyun taşıdığı alüvyal maddeler toprağın verimlileşmesinin sağlar. Bu alüvyonlar doğal gübre değerindedir. Aksu Çayı havzasında zonal ve azonal toprak grupları içerisine giren toprak çeşitleri yer almaktadır. Polye tabanları, ormanlık sahalar ve aşınımdan korunmuş sahalarda zonal topraklar, daha çok taşınmış materyallerin bulunduğu sahalarda ise azonal topraklar gözlenmektedir.
Aksu Çayı havzasındaki toprakların tamamına yakını başkalaşım, sedimanter ve ofiolitik nitelikteki malzemelerin değişik şekillerde parçalanması neticesinde oluşmuşlardır. Aksu çayı havzasında sekiz büyük topak grubu yer almaktadır. Bunlar;
- Kırmızı Akdeniz toprakları
- Kırmızı-Kahverengi Akdeniz toprakları
- Kestane rengi topraklar
- Kahverengi orman toprakları
- Kolüviyal topraklar
- Alüvyal topraklar
- Regosoller
- Rendzinalar
Bitki örtüsü
değiştirAksu çayı havzasında doğal bitki örtüsünü etkileyecek iklim, toprak, rüzgâr, bakı, nem gibi birçok coğrafi faktörün etkisiyle havzada çok sayıda bitki türüne rastlanmaktadır. Hakim bitki örtüsü maki formasyonları ve onun üyeleridir. Havzada 0-600 metre yükseltiler arasında; Akdeniz iklimine özgü maki üyeleri yer almaktadır. Burada en çok rastlanan türler; kermez meşesi, pırnal meşe, funda, sakız, tespih, defne, yabani zeytin, menengiç, akçakesme, sandal ve kıyı kesimlerde keçiboynuzudur.
Kaynakça
değiştir- ^ KALYONCU, Hasan ve diğ. "Aksu Çayı'nda (Isparta-Antalya) Epilitik Alg Çeşitliliği ve Akarsuyun Fizikokimyasal Yapısı Arasındaki İlişki". 21 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2018.
- ^ İLHAN, Şeyhmuz. "AKSU HAVZASI ENVANTERİ" (PDF). sdu.edu.tr. 20 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2018.
- ^ Metin Alparslan ve Meltem Doğan-Alparslan (2015). "The Hittites and their Geography: Problems of Hittite Historical Geography". European Journal of Archaeology 18(1):90-110. s. 100. Erişim tarihi: 29 Eylül 2022.
- ^ Gary Beckman (1996). Hittite Diplomatic Texts (İngilizce). s. No. 18C. Erişim tarihi: 29 Eylül 2022.