İtalyanca

İtalyanca
İtalyanca
lingua italiana
italiano
Telaffuz	İtalyanca telaffuz: [itaˈljaːno]
Bölge	İtalya yarımadası
Etnisite	İtalyanlar, Ticinese
Konuşan sayısı	67 milyon (2020)
Dil ailesi	Hint-Avrupa İtalik Latin Batı İtalik İtalya-Dalmaçya İtalyanca; ; ; ; ;
Önceki formlar	Eski Latince Klasik Latince Halk Latincesi Toskana Floransa İtalyanca; ; ; ; ;
Diyalektler	İsviçre İtalyancası
Resmî durumu
Resmî dil	Avrupa Birliği; İtalya; İsviçre; San Marino; Vatikan; Hırvatistan ; Slovenya
Dil kodları
ISO 639-1	it
ISO 639-2	ita
ISO 639-3	ita
	Resmî Dil Lingua franca olarak kullanılan bölgeler Azınlıklar tarafından konuşulan bölgeler

İtalyanca (italiano ya da lingua italiana), çoğunluğu İtalya ve İsviçre'nin güneyindeki Ticino kantonunda yaşayan 61 milyon kişi tarafından konuşulan Hint-Avrupa dil ailesine mensup bir Latin dilidir. İtalyan asıllı göçmenlerce Amerika Birleşik Devletleri'nde, Arjantin'de, Brezilya'da, Kanada'da ve Avustralya'da da sıkça konuşulur.

Orta Çağ itibarıyla Halk Latincesi (Vulgar Latince) çeşitli dillere ayrılmıştır. Orta Çağ'ın sonunda Floransa şehrinin kültür ve edebiyat üstünlüğü etkisiyle, Toskana yazı dilinden bugünkü İtalyanca şekillenmiştir. Dilin gelişiminde Boccaccio, Dante Alighieri ve Petrarca gibi isimlerin Latince yerine Toskana ağzını kullanmalarının büyük etkisi vardır. Buna rağmen İtalyan dili, siyasi birliğin de uzun zaman tamamlanamamış olmasının da etkisiyle bölgeden bölgeye büyük farklılıklar taşır. Her bölgenin kendine özgü şivesi vardır. Buna ek olarak İtalyanca gibi Halk Latincesinden türemiş ancak İtalyancadan farklı ve karşılıklı anlaşılabilirlik göstermeyen 30 civarı dil de İtalya'da bulunmaktadır. Çoğu İtalyanca konuşuru hem İtalyanca ve şivelerini, hem de kendi bölgesel dillerini (örneğin Sicilyaca veya Furlanca) konuşmaktadır.^[1]

Diğer Latin dilleriyle (Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Rumence, Katalanca gibi) büyük benzerlikler taşır. İtalyancayı iyi bilen birisi diğer Latin dillerini de kısa zamanda öğrenebilir. İtalyanca ve Sardunyaca, Latinceden en az farklılaşmış yaşayan diller olarak nitelendirilmektedir.

İtalyanca, kelimelerin hemen hemen tamamının ünlü harfle bitmesi ve kesif vurgularıyla kendine özgü bir melodiye sahiptir. İtalyanca, Rönesans devrinde lingua franca görevini görmüş olduğundan diğer dilleri etkilemiştir ve özellikle müzik alanında terminoloji İtalyancadır. İtalyanca, dünyanın sayılı melodik dillerinden biridir.

Tarihçe

Kökenleri

Geç Orta Çağ'da Dante Alighieri (üst) ve Petrarca (alt), kendi Toskana lehçelerini İtalya'nın tamamında en önde gelen edebi dil olarak yerleştirmede etkili oldular.

Orta Çağ'da Avrupa'da yerleşik yazı dili Latinceydi ancak insanların büyük çoğunluğu okuma yazma bilmiyordu ve yalnızca bir avuç insan bu dili iyi biliyordu. İtalyan Yarımadası'nda Avrupa'nın çoğunda olduğu gibi çoğu yerel dilde konuşurdu. Yaygın olarak anıldıkları şekliyle bu lehçeler, resmi standartlar ve öğretilerden etkilenmeden yüzyıllar boyunca Halk Latincesi'nden gelişti. Bunlar hiçbir şekilde, kendi bu yerel dillerden biri olarak başlayan standart İtalyancanın "lehçeleri" değil, İtalyancanın kardeş dilleridir. Karşılıklı anlaşılabilirlik, genel olarak Roman dillerinde olduğu gibi, İtalyancada da büyük farklılıklar gösterir. İtalya'nın Roman dilleri her seviyede (fonoloji, morfoloji,sözdizimi, sözlük, pragmatik) İtalyancadan büyük farklılıklar gösterebilir ve tipolojik olarak farklı diller olarak sınıflandırılır.^[2]^[3]

Alfabe

İtalyan alfabesinde 21 harf bulunur. J, K, W, X ve Y harfleri İtalyancada kullanılmaz, sadece yabancı kelimelerde bulunur.

A

B

C

D

E

F

G

H

I

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

Z

a

b

c

d

e

f

g

h

i

l

m

n

o

p

q

r

s

t

u

v

z

Okunuş

C harfi a, o, u harflerinin önünde bulunduğunda k [kʰ] olarak okunurken, e ve i harflerinden önce Türkçedeki ç [ʧ] gibi okunur.
Ch ve gh harfleri daima e ve i harflerinin önüne yazılır ve sırasıyla k ve g şeklinde okunurlar.
G harfi a, o, u harflerinin önünde normal g olarak okunurken, e ve i harflerinden önce Türkçedeki c [ʤ] harfi gibi okunur.
Gl, [ʎ] olarak, gn ise [ɲ] olarak okunur: “Taglia” (beden) talya olarak, “ogni” (her) onyi olarak okunur.
H harfi İtalyancada hiçbir zaman okunmaz. Eşsesli kelimelerde anlam karışıklılığını ortadan kaldırmak için kullanılır. Örneğin "anno" (yıl) ve "hanno" (sahip olmak fiilinin 3. çoğul şahıs çekimi). Yabancı kelimelerde de okunmaz, örneğin "hotel".
R harfi İtalyancada Türkçede olduğundan daha kuvvetli yuvarlatılır.
Z sesi "dz" olarak, zz ise "ts" olarak okunur: “Zucchero” (şeker) dzukkero, “pizza” ise pitsa olarak okunur.

"C" ile "g" harfleri ve "Sc" kombinasyonu

İtalyanca yazılışı	Türkçe ses karşılığı	Açıklama	Örnek
ca, co, cu	"k"	c harfinden sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmez	casa (ev) kasa
ce, ci	"ç"	c den sonra e veya i harfi gelirse k sesi ç sesine dönüşür	città (şehir) çita
Che, chi	"k"	c den sonra e veya i gelen kelimelerde k sesini zorunlu kılmak için araya h getirilir	occhio (göz) okkio
ga, go, gu	"g"	g harfinden sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmez	gatto (kedi) gatto
ge, gi	"c"	g den sonra e veya i harfi gelirse k sesi c sesine dönüşür	gente (insanlar) cente
ghe, ghi	"g"	h harfi araya getirildiğinde g sesini zorunlu kılar	lunghezza (uzunluk) lungetza
sca, sco, scu	"sk"	sc den sonra a, o, u harfleri gelirse okunuş değişmez	scuola (okul) skuola
sce, sci	"ş"	e ve i den önce sc gelirse ş olarak okunur	scegliere (seçmek) şelyere
sche, schi	"sk"	sc den sonra e veya i harfi gelen kelimelerde k sesini zorunlu kılmak için araya h getirilir	scheletro (iskelet) skeletro

Vurgu ve tonlama

Çoğu İtalyanca kelimede vurgu sondan ikinci hecededir.

Örneğin: adesso (şimdi), liceo (lise)

Bazı kelimeler ise bu kurala uymaz ve vurgu kelimenin herhangi başka hecesinde bulunabilir.

Örneğin: fragola (çilek), cinema (sinema)

Vurgusu son hecede olan kelimelerde ünlü harfler sola yatık olan grave imi (à, è, ì, ò, ù) ile gösterilir. Bu aksanlar vurguda istisnaları gösterip, kelimenin sadece son harfine eklenir. Kelimenin başında veya ortasında olan vurgular için grave imi kullanılmaz.

Örneğin: caffè (kahve), lunedì (pazartesi)

İmi sağa yatık olan acute imi (é) ise kelimeye aksan verir ve İtalyanca da (istisnalar dışında) kelimenin sadece son harfinde bulunur.

Örneğin: trentatré (otuz üç), perché (çünkü)

Bazı kelimelerde ise diyakritik işaretler anlam ayırımı için önem taşır.

Örneğin: la (dişi belirteç) - là (orada)

Dilbilgisi

İtalyancada isimlerin tamamı erkek ya da dişi olarak betimlenir. Erkek kelimeler genellikle “-o” harfiyle, dişi kelimeler ise genellikle “-a” harfiyle biter. Erkek çoğul “-i”, dişi çoğul ise genellikle “-e” takısını alır. Dolayısıyla erkek çocuk “bambino”, kız çocuk “bambina”, erkek çocuklar “bambini”, kız çocuklar ise “bambine” olarak söylenir.

Sıfatlar isimlerin cinsiyetine uyar. Bambino bello=Güzel erkek çocuk, Bambina bella=Güzel kız çocuk, Bambini belli= Güzel erkek çocuklar, Bambine belle=Güzel kız çocuklar.

Belirteçler

Belirli tanımlıkların tekil ve çoğul hâlleri
Erkek belirteç	çoğul hâli	Not	Örnek
il	i	sadece sessiz harflerden önce	il palazzo / i palazzi (saray / saraylar)
l'	gli	sesli harflerden önce	l'ingresso / gli ingressi (giriş / girişler)
lo	gli	s sessiz harf ve "z", "ps", "gn" ve "y" harflerinden önce	lo studente / gli studenti (öğrenci / öğrenciler)
Dişi belirteç	Çoğul hâli	Not	Örnek
la	le	sessiz harften önce	la pizza / le pizze (pizza / pizzalar)
l'	le	sesli harften önce	l'idea / le idee (fikir / fikirler)

Fiiller

İtalyancada fiiller şahıslara göre ve zamana göre çekilir. Bu şahıslar io (ben), tu (sen), lui (erkek o), lei (dişi o ya da Siz), noi (biz), voi (siz), loro (onlar) dur. Şimdiki zamanda (Presente) fiil kökünün sonuna konan eklerle şahıslar betimlendiğinden şahıs gizli özne olarak kalabilir:

essere (olmak)
	presente (şimdiki zaman)	passato prossimo (geçmiş zaman)	condizionale (şartlı kip)	futuro (gelecek zaman)	imperfetto	trapassato prossimo
io	sono	sono stato/a	sarei	sarò	ero	ero stato/a
tu	sei	sei stato/a	saresti	sarai	eri	eri stato/a
lui/ lei/ Lei	è	è stato/a	sarebbe	sarà	era	era stato/a
noi	siamo	siamo stati/e	saremmo	saremo	eravamo	eravamo stati/e
voi	siete	siete stati/e	sareste	sarete	eravate	eravate stati/e
loro	sono	sono stati/e	sarebbero	saranno	erano	erano stati/e
avere (sahip olmak)
	presente (şimdiki zaman)	passato prossimo (geçmiş zaman)	condizionale (şartlı kip)	futuro (gelecek zaman)	imperfetto	trapassato prossimo
io	ho	ho avuto	avrei	avrò	avevo	avevo avuto
tu	hai	hai avuto	avresti	avrai	avevi	avevi avuto
lui/ lei/ Lei	ha	ha avuto	avrebbe	avrà	aveva	aveva avuto
noi	abbiamo	abbiamo avuto	avremmo	avremo	avevamo	avevamo avuto
voi	avete	avete avuto	avreste	avrete	avevate	avevate avuto
loro	hanno	hanno avuto	avrebbero	avranno	avevano	avevano avuto

presente (şimdiki zaman)	passato prossimo (geçmiş zaman)	imperfetto
Parlo = konuşuyorum	Ho parlato = konuştum	Parlavo = konuşuyordum
Parli = konuşuyorsun	Hai parlato = konuştun	Parlavi = konuşuyordun
Parla = konuşuyor	Ha parlato = konuştu	Parlava=konuşuyordu
Parliamo = konuşuyoruz	Abbiamo parlato = konuştuk	Parlavamo=konuşuyorduk
Parlate = konuşuyorsunuz	Avete parlato = konuştunuz	Parlavate=konuşuyordunuz
Parlano = konuşuyorlar	Hanno parlato = konuştular	Parlavano=konuşuyorlardı

İtalyancada 4 geçmiş zaman, 1 şimdiki zaman, 1 gelecek zaman, 1 şart, 1 geçmiş şart olmak üzere pek çok zaman bulunur. Ancak zamanların bazıları gündelik konuşmada kullanılmaz.^[4]

Bütün Avrupa dillerinde olduğu gibi cümle dizimi özne-yüklem-tümleç şeklindedir:

Luigi viene da casa (Luigi evden geliyor)
Parlo con te (Seninle konuşuyorum)

İtalyanca bir pasaj

İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Madde 1:

: Orijinal metin: "Tutti gli esseri umani nascono liberi ed eguali in dignità e diritti. Essi sono dotati di ragione e di coscienza e devono agire gli uni verso gli altri in spirito di fratellanza."

Türkçe: "Bütün insanlar hür, haysiyet ve haklar bakımından eşit doğarlar. Akıl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine karşı kardeşlik zihniyeti ile hareket etmelidirler."

Bazı İtalyanca kelimeler

sì - evet.
no - hayır.
ciao - merhaba.
grazie - teşekkür ederim.
prego - bir şey değil.
Come stai - Nasılsın?
Bene - iyi
Bello - güzel
per favore - lütfen
mi scusi - affedersiniz
buonanotte - iyi geceler
buongiorno - günaydın
buonasera - iyi akşamlar
arrivederci - hoşça kalın

Çekirdek aile

il fratello - erkek kardeş/ağabey
la sorella - kız kardeş/abla
il padre/il papà - baba
la madre/la mamma - anne

Birkaç ülke ve dilleri

Italia - İtalya
l’italiano - İtalyanca
Turchia - Türkiye
il turco - Türkçe
Inghilterra - İngiltere
l'inglese - İngilizce

İtalyanca sayılar

1 - Uno
2 - Due
3 - Tre
4 - Quattro
5 - Cinque
6 - Sei
7 - Sette
8 - Otto
9 - Nove
10 - Dieci
11 - Undici
12 - Dodici
13 - Tredici
14 - Quattordici
15 - Quindici
16 - Sedici
17 - Diciassette
18 - Diciotto
19 - Diciannove
20 - Venti
21 - Ventuno
22 - Ventidue
23 - Ventitré
28 - Ventotto
30 - Trenta
40 - Quaranta
50 - Cinquanta
60 - Sessanta
70 - Settanta
80 - Ottanta
90 - Novanta
100 - Cento
200 - Duecento
1000 - Mille
2000 - duemila
10000 - diecimila
100000 - centomila
1000000 - milione

Notlar

^ "Italy". Ethnologue. 19 Şubat 1999. 25 Mayıs 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2015.
^ Lepschy, Anna Laura; Lepschy, Giulio C. (1988). The Italian language today (2.2yer=New York bas.). New Amsterdam. ss. 13, 22, 19-20, 21, 35, 37. ISBN 978-0-941533-22-5. OCLC 17650220.
^ Andreose, Alvise; Renzi, Lorenzo (2013), "Geography and distribution of the Romance Languages in Europe", Maiden, Martin; Smith, John Charles; Ledgeway, Adam (Ed.), The Cambridge History of the Romance Languages, 2, Contexts, Cambridge: Cambridge University Press, ss. 302-308
^ berloco2018

Kaynakça

Berloco, Fabrizio (2018). The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition. Lengu. ISBN 9788894034813. 9 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2019.
Mioni, Alberto (2001). Elementi di fonetica. Padova: Unipress.
Canepari, Luciano (1999). Il MªPI - Manuale di pronuncia italiana. Bologna: Zanichelli.

Dış bağlantılar

İstanbul İtalyan Kültür Merkezi^{[ölü/kırık bağlantı]}

[1] "Italy". Ethnologue. 19 Şubat 1999. 25 Mayıs 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2015.

[:0-2] Lepschy, Anna Laura; Lepschy, Giulio C. (1988). The Italian language today (2.2yer=New York bas.). New Amsterdam. ss. 13, 22, 19-20, 21, 35, 37. ISBN 978-0-941533-22-5. OCLC 17650220.

[3] Andreose, Alvise; Renzi, Lorenzo (2013), "Geography and distribution of the Romance Languages in Europe", Maiden, Martin; Smith, John Charles; Ledgeway, Adam (Ed.), The Cambridge History of the Romance Languages, 2, Contexts, Cambridge: Cambridge University Press, ss. 302-308

[4] rloco2018

[1]

[2]

[3]

[4]