Zəmini soxtemon

Zəmini soxtemon — bə šari mandə ellipsoidi formədə (ekvatorialə diametr — 12 754 km, poljarə — təxminən 12 712 km) ijən kali lu hestyše, komon de kimijə xysusijəti čo bejdən. Mijono dylətonə nuvə hestyše de təminən 1250 km radiusi, kom əsosən yštənədə osyn de nikeli hestyše.

Taryx

Astronomijə tarixədə iminə kərə nemes alimi Immanuel Kant XVIII-nə əsri mionədə həši ijən planeton sybuə ǧaz ijən xokədə ibarər byə tənykə hyrədə bəməl ome votəše. O.Y. Šmit ijən A.I.Lebedinski fərzion (sardə ǧaz, xok hyronku) dy Kanti fərzijə vote bəbe i be. Benizom gyrdə byə namə xokə puršon. Bəməl omə mijonədəvitə gyvvon təsiri žiədə tədričən vyžnie məruz mandən. Nətičədə gonə maddon (oson, nikel, mys, uran i.č.g) Zəmini mionədə, syvykə maddon (aluminium, silisium, magnezium i.č.g) isə dimə nez gyrdə byən. Bəməl omə syftə nuvədə barzə təzjig šəroitədə radioktiv maddon zənčirvari gyləvolo reaksijə əjo tempraturi zijod səbəb buə. Gədə-gədə ov be hədd rəsə nuvə maddon, dimədə ǧojmə lu nybe gorə bemaneə, ivoədə zəmini dim bešə byə.

Alimon fiki gorə Zəmini təbii pejk byə Ovšumən, žygo sy byə ijan ov byə maddon, ivoədə bə dim beše prossesi məruz mandə. Dəbijə lavon Ovšumi dimədə ysətən mušahidə karde bəbe. Zəminən žygo həm dovryš davardə. Lavon ivoədə žyǧo bə zəmini dim bešə devri “Ovšumi era” votejdən. Zəmini dim bešə lavon zəmon davardenčə dəbijə gyrdə byə iminə ǧojmə lu bə əməl omə. Dəbijə lavaku čo byə syvykə ǧazon ijən ovo buxar isə gədə čazibə gyvvə malik byə Ovšumiku fərǧine. Zəminiku bə oškoə kosmos še zynəni. Əvon Zəmini ətrofədə gyrdə be-be tikəjən vej sərbəst karbon ǧaziku inən pariku ibarət byə iminə atmosferi bə əməlyš vardə. Nəhajət 4,5-5 mlrd sor cymiku bə nav syftə atmosferədə tempratur 100 °č-ku bə ži egynie ovi par kondensasija byə, iminə ovə tylon–juvenil ovon inən avə bə əməl omə. Bə dovrədə voə vošon isə ən ǧədimə okean byə - Pantalassi bə əməl ome bino noəšone.