Tolyšə xanəti

Tolyšə xanəti — tolyšon kišvər kom ce 1736-nə soriku soxtə byə. Ijən ce 1747 maja mangi 9-də Nadir Šahi marde bəpeštə bənə ənəšykyrə xanəti byə.

Tolyšə xanəti binoəkəs Sejid Əbbos xan byə. 1749-nə sorədə tolyši xonəti taxt Sejid Əbbosi zoə Čəmoləddin Əli xan oməj. Čəmoləddin Əli xan tolyši torixədə bənə "Sijoli" xan nomədə šə. Sijoli xani hykmruəti vaxtədə kali hodison byən. Tolyši pajtaxt Ostoroku bə Lankon kuc byə, tolyši məddi, mədəni, iğtisodi xəjli inkišof kardašbe. Pajtaxt Lankonədə tolyši ən jolə viyžoron ož byə. Majak ijən Lankoni ğələ cəj vaxtədə onoə byən. Tolyši myǧəddəsə očəğon, piron, tožədən pecynjə byən.Tožə məciton dutə byən.

1768-nə sorədə Giloni xan Hidojət xan bə Sijoli xani tabe bedəni. Bə tolyši xanəti hučum kardyše. Ostoro tərəfədə byə čangədə toliši ləšgər bə Šindon ğələdə mydofiə bedə. Ğələdə harde se mang vəs bedə. Pešo Sijoli xan Hidojət xani təslim bedə. Hidojət xan Sijoli xani Gilonədə həbs kardedə. Zindonədə de yštə zoon nyštə Sijoəli, de jolə sijosəti vəjo vitedə. Tolyši omə roədə Hidojət xani gətym kardə ərazion ozod kardə ijən bə Hidojət xani məxsusə kali dijon sutdə. Bə tolyš omə bəpešt yštə hakimijəti dumo ogyrnijedə. Jolə ləšgəri bə Hidojət xani hučum kardə. Hidojət xan yn ləšgəri vindejədə tarsiki vitedə bə Həštərxon. Roədə Sijoli xani odəmon əj kyštən. Sijoli 1784- nə sorədə Guba xani Fətəli xan Tolyši xanəti bəštə tabe kardə.

1787-nə sorədə Sijoli xan vəfat kardə. Cəj taxt cəj zoə Mir Mystəfo xan Tolyši nyštedə. Mir Mystəfo xani dovrədə Ironi šahon Əğəməmməd Šah Gyčə ijan Fətəli Šah Gyčə Tolyši šəš kərə hučum kardašbe. Mir Mystəfo xon de Urusija sijosi muttəfig byə.

Mir Mystəfo xani pešo bə taxt cəj zoə Mir Həsən xan oməj. Mir Həsən xan mystəgilə sijosət bardaše. Nə Ironi nə Rusijə tabe byəni. Bə cəj ğoroš yn de kišvəron əj dyšmen elan kardəšbe.

1826-nə sorədə Rusijə Tolyši xanəti gətym kardə. Və Tolyši xanəti sugut kardə. Tolyši oxonə xan Mir Həsən xani de Ironi Šah Fətəli Šahi əmri Tehronədə 1832-nə sorədə de zəhəri kyšdən.

Xanəti ərozi Ozarbočon Respublikə ysətnə Ostoro, Lankon, Lik, Jardymly, Masal, Biləsuvar, Caliləbad, Natəcolə rajonon ərazi və ysətnə Ironi Gilon ijən čo vyron byən. Tolyši ərozi ysətnə Ozarbojčoni Səljoniku jəni Kuə ruku tosə ysətnə İroni Giloni Dinacal vilojəti ğədər byə.

Tolyšə xanon sulalə həxədə Mirzə Əhməd Mirzə Xudaverdi zoə myəllif byə "Əxbərnomə" əsərədə və Sejid Əli Kazym bəj zoə "Čəvahirnameji Lənkəran" əsərədə nyvyšdəšone.

Tolyšə xanon

Mir Abbas xan (?- 1736/47);
Sejjid Cemaleddin Xan (Sijoli, Garaxan) (1718-1787);
Mir Mystəfo Xan (1747-1814);
Mir Hasan xan (? - 1832)