Maynila (lalawigan)

Maynila
*Maynila*
	Maynila; Maynila
	Dating lalawigan ng Pilipinas
	Location of MaynilaKinaroroonan ng dating lalawigan ng Maynila
Kabisera	Manila; Mariquina (1898–1899)
Panahon sa kasaysayan	Panahong Kolonyal
Ngayon bahagi ng	Caloocan, Las Piñas, Makati, Malabon, Mandaluyong, Manila, Marikina, Muntinlupa, Navotas, Parañaque, Pasay, Pasig, Pateros, Lungsod Quezon, San Juan, Taguig, mga bahagi ng Rizal

Ang Maynila, tinatawag ding dati bilang Tondo hanggang sa taong 1859, sa kasalukuyan ngayon ay Kalakhang Maynila, ay isang dating lalawigan sa Pilipinas na sumasaklaw sa Tondo at Maynila, mga dating kaharian na umiral bago dumating ng mga Kastila.^[1] Noong 1898 kinabilangan ito ng Lungsod ng Maynila at 23 ibang mga bayan. Sinama ito sa lalawigan ng Rizal noong 1901.

Mga lungsod at bayan

Ang dating lalawigan ay binubuo ng Lungsod ng Maynila at 23 ibang mga bayan. Ang mga distrito ng Binondo, Dilao, Ermita, Malate, Pandacan, Quiapo, Sampaloc, San Miguel, Santa Ana, Santa Cruz, at Tondo ay kalimitang tinutukoy bilang mga "pueblo", "arrabal" ("mga naik") o "neighbourhood" ng Maynila. Unang tumutukoy ang Maynila sa "lungsod sa loob ng pader" (kasalukuyang Intramuros), ngunit ang kahulugan nito ay napalakip sa huli ang mga naik na pumapalibot dito, kaya humantong ito sa pagkalito hinggil sa kung ano ang mga lugar na bumubuo sa "Maynila" noong kahulihan ng ika-19 na siglo.^[1]^[2] Simula noong dekada-1860, ang lugar ay kadalasang tinutukoy bilang Ciudad de Manila y sus arrabales ("Ang Lungsod ng Maynila at mga naik nito") o bilang Manila y los pueblos de extramuros ("Maynila at mga pamayanang sa labas ng mga pader").^[2] Kinabibilangan ng kasalukuyang Lungsod ng Maynila ang lahat ng mga lugar na ito.

Inilalahad ng talahanayan sa baba ang kabatiran mula sa binaggit na sanggunian.^[1]

Lungsod/Bayan	Populasyon (1898)	Mga tala
Maynila^{[A 1]}	110,000
Caloocan	9,843	Nasa 7 milya mula Maynila. May pangunahing mga daan (highroads) patungong Maynila, Novaliches, Mariquina, at Sampaloc.
Dilao (Paco)^{[A 2]}^{[A 3]}	4,625	Nasa 3 milya mula Maynila.
Ermita^{[A 2]}	4,726	Nasa 1¼ milya mula Maynila.
Las Piñas	4,000	Nasa 8 milya mula Maynila.
Malate^{[A 2]}	2,319	Nasa 1⅔ milya mula Maynila.
Malibay^{[A 4]}	2,890	Nasa 4 na milya mula Maynila.
Mariquina^{[A 5]}	10,313	Nasa 7 milya mula Maynila. May ugnayan ito sa Caloocan sa pamamagitan ng isang pangunahing daan.
Montalban^{[A 6]}	3,055	Nasa 16 milya mula Maynila.
Muntinlupa	5,068	Nasa 21 milya mula Maynila.
Navotas	9,154	Nasa 6¼ milya mula Maynila.
Novaliches^{[A 7]}	1,871	Nasa 10 milya mula Maynila. May ugnayan ito sa Caloocan at Maynila sa pamamagitan ng pangunahing mga daan.
Pandacan^{[A 2]}	2,446	Nasa 2 milya mula Maynila.
Parañaque	9,863	Nasa layong 6⅛ milya mula Maynila.
Pasig	22,000	Nasa 7 milya mula Maynila.
Pateros	2,842	Nasa 3 milya mula Maynila.
Pineda^{[A 8]}	9,825	Nasa 3⅛ milya mula Maynila.
San Felipe Neri^{[A 9]}	5,465.
San Juan del Monte^{[A 10]}	2,011
San Mateo^{[A 11]}	6,700	Nasa 17 milya mula Maynila.
San Pedro de Macati^{[A 12]}	3,921	Nasa 3 milya mula Maynila.
Santa Ana^{[A 2]}	2,194	Nasa humigit-kumulang 3 milya mula Maynila.
Tagig	9,662	Nasa 4 milya mula Maynila.
Tambobong^{[A 13]}	25,000	Nasa 3 milya mula Maynila.

↑ Tumutukoy sa Intramuros
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 Bahagi ngayon ng kasalukuyang Lungsod ng Maynila
↑ Tumutukoy sa Paco, Maynila
↑ Sumama sa Pasay noong Oktubre 12, 1903
↑ Ngayon ay Marikina
↑ Ngayon ay Rodriguez, Rizal
↑ Idinagdag ng Caloocan noong unang bahagi ng ika-20 siglo. Ang mga lugar na dating bahagi ng Novaliches ay kasalukuyang hati sa pagitan ng Hilagang Caloocan at Lungsod Quezon
↑ Ngayon ay Pasay
↑ Ngayon ay Mandaluyong
↑ Ngayon ay San Juan
↑ Ngayon ay San Mateo, Rizal
↑ Ngayon ay Makati
↑ Ngayon ay Malabon

Mapa

Makikita sa baba ang kinaroroonan ng mga bayan ng dating lalawigan ng Maynila. Maliban sa Montalban at San Mateo, lahat ng mga lugar na ito ay nakapaloob ngayon sa Kalakhang Maynila.^[3]

Tinatayang lokasyon ng mga bayan ng dating lalawigan ng Maynila

Tingnan din

Heograpiya ng Maynila

Mga sanggunian

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 Military notes on the Philippines: September 1898 By United States. Adjutant-General's Office. Military Information Division
↑ ^2.0 ^2.1 Old ties and new solidarities: studies on Philippine communities, by Charles J-H. Macdonald, Guillermo Mangubat Pesigan – Shifts in the meaning of "Manila" in the Nineteenth Century – Xavier Huetz de Lemps
↑ "1901 Mapa ng Luzon na nagpapakita ng lalawigan ng Maynila". Inarkibo mula sa orihinal noong 2016-03-11. Nakuha noong 2020-04-02.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

14°35′N 121°00′E / 14.583°N 121.000°E / 14.583; 121.000

[3] Tumutukoy sa Intramuros

[nowmanila-4] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 Bahagi ngayon ng kasalukuyang Lungsod ng Maynila

[5] Tumutukoy sa Paco, Maynila

[6] Sumama sa Pasay noong Oktubre 12, 1903

[7] Ngayon ay Marikina

[8] Ngayon ay Rodriguez, Rizal

[9] Idinagdag ng Caloocan noong unang bahagi ng ika-20 siglo. Ang mga lugar na dating bahagi ng Novaliches ay kasalukuyang hati sa pagitan ng Hilagang Caloocan at Lungsod Quezon

[10] Ngayon ay Pasay

[11] Ngayon ay Mandaluyong

[12] Ngayon ay San Juan

[13] Ngayon ay San Mateo, Rizal

[14] Ngayon ay Makati

[15] Ngayon ay Malabon

[manilanotes-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 Military notes on the Philippines: September 1898 By United States. Adjutant-General's Office. Military Information Division

[manilashift-2] 2.0 ^2.1 Old ties and new solidarities: studies on Philippine communities, by Charles J-H. Macdonald, Guillermo Mangubat Pesigan – Shifts in the meaning of "Manila" in the Nineteenth Century – Xavier Huetz de Lemps

[16] "1901 Mapa ng Luzon na nagpapakita ng lalawigan ng Maynila". Inarkibo mula sa orihinal noong 2016-03-11. Nakuha noong 2020-04-02.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

[1]

[2]

[A 1]

[A 2]

[A 3]

[A 4]

[A 5]

[A 6]

[A 7]

[A 8]

[A 9]

[A 10]

[A 11]

[A 12]

[A 13]

[3]

t u b Mga dating lalawigan, sub-probinsiya, at lungsod ng Pilipinas
Mga lalawigan	Agusan Ambos Camarines Cotabato Davao Ilocos Kalinga-Apayao Lanao Lepanto-Bontoc Maynila Mindoro Misamis Provincia del Moro Morong Negros Negros del Norte Samar Shariff Kabunsuan Surigao Zamboanga
Mga sub-probinsiya^*	Abra (1905–1917)¹ Amburayan (1902–1920)² Apayao (1907–1995)¹ Aurora (1951–1979)¹ Batanes (1907–1909)¹ Benguet (1908–1966)¹ Biliran (1959–1992)¹ Bontoc (1902–1966)³ Bukidnon (1907–1914)¹ Butuan (1907–1914)⁴ Camiguin (1956–1966)¹ Catanduanes (1905–1945)¹ Guimaras (1966–1992)¹ Ifugao (1908–1966)¹ Kalinga (1907–1995)¹ Lepanto (1902–1920)² Marinduque (1907–1920)¹ Masbate (1906–1920)¹ Quirino (1966–1971)¹ Romblon (1907–1917)¹ Siquijor (1907–1971)¹
Mga lungsod	Basilan⁵ Jaro Malawakang Maynila Legazpi⁶ Nueva Cáceres Nueva Segovia
^* Lahat ng mga sub-probinsiya ay pansamantalang binuwag noong pananakop ng mga Hapones sa Pilipinas (1942–1945). ¹ Ginawang ganap na lalawigan. ² Binuwag at sinanib o sinama sa kalapit na mga lalawigan at/o sub-probinsiya. ³ Naging tanging sub-probinsiya na natitira sa Mountain Province noong 1966, kaya ginamit nito ang pangalan ng sentrong lalawigan. ⁴ Naging tanging sub-probinsiya na natitira sa Agusan noong 1914, kaya ginamit nito ang pangalan ng sentrong lalawigan. ⁵ Itinakda sa pook kabayanan o downtown area ng kasalukuyang Lungsod ng Isabela noong 1973; binuwag noong 1975. ⁶ Ang Lungsod ng Legazpi mula 1948 hanggang 1954 ay binubuo ng kasalukuyang mga teritoryo ng Legazpi at Daraga; binuwag ang lungsod na ito noong 1954 at binalik ang dating mga bahaging bayan nito. Mag-isang magiging lungsod ang Legazpi noong 1959.