เตี่ยจิวแปะอ่วยหยี่
| เตี่ยจิวแปะอ่วยหยี่ 潮州白話字 Tiê-chiu Pe̍h-ūe-jī | |
|---|---|
 คัมภีร์ไบเบิลฉบับภาษาแต้จิ๋วที่เขียนด้วยอักษรละติน ตีพิมพ์ปี 1915 | |
| ชนิด | |
| ผู้ประดิษฐ์ | John Campbell Gibson William Duffus |
ช่วงยุค | ปี 1875 – |
| ภาษาพูด | ภาษาแต้จิ๋ว |
เตี่ยจิวแปะอ่วยหยี่ (Tiê-chiu Pe̍h-ūe-jī; จีนตัวย่อ: 潮州白话字; จีนตัวเต็ม: 潮州白話字; เพ็งอิม: Diê⁵ziu¹ Bêh⁸uê⁷ri⁷) เป็นระบบการเขียนถอดเสียงภาษาแต้จิ๋วด้วยอักษรโรมันแบบหนึ่ง เนื่องจากใช้สำเนียงซัวเถาเป็นหลักจึงยังมีชื่อเรียกว่า ซัวเถ่าก๊าห่วยหล่อหมาหยี่ (汕頭教會羅馬字, Suaⁿ-thâu Kà-hũe Lô-má-jī; เพ็งอิม: Suan¹tao⁵ Ga³huê⁶ Lo⁵ma²ri⁷) แปลว่า "อักษรโรมันโบสถ์ซัวเถา"
ประวัติศาสตร์
[แก้]ในช่วงกลางศตวรรษที่ 19 นิกายโปรเตสแตนต์ ตะวันตกเข้าสู่ประเทศจีนเพื่อเผยแพร่ศาสนา พวกมิชชันนารีเริ่มใช้ตัวอักษรโรมันโบสถ์ เพื่อเรียนรู้ภาษาจีนถิ่นต่าง ๆ และใช้ตัวอักษรเหล่านั้นเพื่อสอนศาสนาให้กับคนธรรมดาที่ไม่รู้จักอักษรจีน การใช้ตัวอักษรโรมันเพื่อเขียนเสียงอ่านภาษาแต้จิ๋วสามารถย้อนกลับไปได้ถึงในปี 1841 เป็นอย่างน้อยโดยมีหนังสือที่ตีพิมพ์โดยมิชชันนารีแบปทิสต์ แต่ในปี 1875 มิชชันนารีเพรสไบทีเรียนชาวอังกฤษ จอห์น แคมป์เบล กิบสัน (John Campbell Gibson) และ วิลเลียม ดัฟฟัส (William Duffus) ได้กำหนดรูปแบบการเขียนที่เรียกว่า "อักษรโรมันโบสถ์ซัวเถา" (汕頭教會羅馬字)[1] ขึ้นที่ซัวเถา ซึ่งต่อมาได้กลายเป็นระบบการเขียนภาษาโรมันแต้จิ๋วอย่างเป็นทางการ ในปี 1876 ได้มีการตีพิมพ์ "พระวรสารนักบุญลูกา" ฉบับแปลภาษาแต้จิ๋ว และในปี 1888 ได้มีการตีพิมพ์ "หนังสือปฐมกาล", " หนังสือโยนาห์" และ "จดหมายของนักบุญยากอบ" จากนั้นในปี 1889 ตีพิมพ์ "พระวรสารนักบุญมัทธิว" และ "กิจการของอัครทูต" ในปี 1890 ได้ "พระวรสารนักบุญมาระโก" และในปี 1915 ได้ตีพิมพ์ "พันธสัญญาใหม่"
ระบบการเขียนนี้ไม่ได้ใช้แค่เพื่อเขียนคัมภีร์ไบเบิลเท่านั้น แต่ยังถูกใช้โดยผู้ศรัทธาในการเขียนรายวัน หลังจากเข้าสู่สมัยสาธารณรัฐจีน รัฐบาลสนับสนุนให้ใช้แต่ภาษาจีนกลาง และใช้จู้อินในการเขียนเป็นหลัก ทำให้ทางคริสตจักรไม่ส่งเสริมอักษรโรมันโบสถ์ซัวเถาอีกต่อไป แต่ก็ยังคงได้รับการศึกษาและฝึกฝนในหมู่ประชาชนอยู่ ในปี 1955 จากสถิติโดยหฺวาง เตี่ยนเฉิง (黄典诚) ระบุว่ายังมีผู้ใช้ระบบการเขียนนี้อยู่ 1,000 คนในภูมิภาคแต้จิ๋ว[2]
พยัญชนะต้น
[แก้]เสียงพยัญชนะต้นในภาษาแต้จิ๋วแสดงด้วยแปะป่วยหยี่ได้ดังตารางนี้[3]
| ข้างลิ้น | นาสิก | หยุด | กักเสียดแทรก | เสียดแทรก | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ไม่พ่นลม | พ่นลม | ไม่พ่นลม | พ่นลม | |||||
| ริมฝีปาก | ไม่ก้อง | p [p] 邊 (pian) เปียน |
ph [pʰ] 頗 (phó) พ่อ |
|||||
| ก้อง | m [m] 門 (mûn) มุ้น |
b [b] 文 (bûn) บุ๊น |
||||||
| ปุ่มเหงือก | ไม่ก้อง | t [t] 地 (tī) ตี่ |
th [tʰ] 他 (tha) ทา |
ts [ts] 之 (tsṳ) จือ |
tsh [tsʰ] 出 (tshut) ฉุก |
s [s] 思 (sṳ) ซือ | ||
| ก้อง | l [l] 柳 (liú) ลิ่ว |
n [n] 挪 (nô) น้อ |
z [dz] 而 (zṳ̂) ยื้อ |
|||||
| เพดานแข็งปุ่มเหงือก | ไม่ก้อง | ch [tɕ] 貞 (cheng) เจ็ง |
chh [tɕʰ] 刺 (chhì) ฉี่ |
s [ɕ] 時 (sî) ซี้ | ||||
| ก้อง | j [dʑ] 入 (ji̍p) ยิบ |
|||||||
| เพดานอ่อน | ไม่ก้อง | k [k] 球 (kiû) กิ๊ว |
kh [kʰ] 去 (khṳ̀) ขื่อ |
|||||
| ก้อง | ng [ŋ] 俄 (ngô) ง้อ |
g [ɡ] 語 (gṳ́) งื่อ |
||||||
| เส้นเสียง | ไม่ก้อง | h [h] 喜 (hí) ฮี่ | ||||||
สระและตัวสะกด
[แก้]สระและตัวสะกดของภาษาแต้จิ๋วแสดงด้วยแปะอ่วยหยี่ดังตารางนี้[3]
| สระ | ตัวสะกด | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| การออกเสียง | - | นาสิก | หยุดเส้นเสียง | ริมฝีปาก | ปุ่มเหงือก | เพดานอ่อน | ||||||
| หน้า-หลัง | เปิด-ปิด | - | นาสิก | นาสิก | หยุด | นาสิก | หยุด | นาสิก | หยุด | |||
| หน้า | เปิด | a [a] 膠 (ka) |
aⁿ [ã] 柑 (kaⁿ) |
ah [aʔ] 甲 (kah) |
ahⁿ [ãʔ] 垃 (na̍hⁿ) |
am [am] 甘 (kam) |
ap [ap̚] 鴿 (kap) |
an [an] 干 (kan) |
at [at̚] 結 (kat) |
ang [aŋ] 江 (kang) |
ak [ak̚] 覺 (kak) | |
| กลาง | e [e] 家 (ke) |
eⁿ [ẽ] 更 (keⁿ) |
eh [eʔ] 格 (keh) |
ehⁿ [ẽʔ] 脈 (me̍hⁿ) |
eng [eŋ] 經 (keng) |
ek [ek̚] 革 (kek) | ||||||
| ปิด | i [i] 枝 (ki) |
iⁿ [ĩ] 天 (thiⁿ) |
ih [iʔ] 砌 (kih) |
ihⁿ [ĩʔ] 碟 (tihⁿ) |
im [im] 金 (kim) |
ip [ip̚] 急 (kip) |
in [in] 斤 (kin) |
it [it̚] 吉 (kit) |
||||
| หลัง | กลาง | o [o] 高 (ko) |
oⁿ [õ] 望 (mōⁿ) |
oh [oʔ] 閣 (koh) |
ohⁿ [õʔ] 瘼 (mo̍hⁿ) |
ong [oŋ] 公 (kong) |
ok [ok̚] 國 (kok) | |||||
| ปิด | u [u] 龜 (ku) |
uh [uʔ] 嗝 (kuh) |
un [un] 君 (kun) |
ut [ut̚] 骨 (kut) |
||||||||
| ṳ [ɯ] 車 (kṳ) |
ṳh [ɯʔ] 嗻 (tsṳ̍h) |
ṳn [ɯn] 巾 (kṳn) |
ṳt [ɯt̚] 乞 (khṳt) |
ṳng [ɯŋ] 扛 (kng) |
||||||||
| หน้า | ปิด | ai [ai] 皆 (kai) |
aiⁿ [ãĩ] 愛 (àiⁿ) |
aih [aiʔ] 𫠡 (ga̍ih) |
aihⁿ [ãiʔ] 捱 (nga̍ihⁿ) |
|||||||
| หลัง | au [au] 交 (kau) |
auⁿ [ãũ] 好 (hàuⁿ) |
auh [auʔ] 樂 (ga̍uh) |
auhⁿ [ãuʔ] 鬧 (nauhⁿ) |
||||||||
| หน้า | เปิด | ia [ia] 佳 (kia) |
iaⁿ [ĩã] 京 (kiaⁿ) |
iah [iaʔ] 揭 (kiah) |
iam [iam] 兼 (kiam) |
iap [iap̚] 劫 (kiap) |
ian [ian] 堅 (kian) |
iat [iat̚] 潔 (kiat) |
iang [iaŋ] 姜 (kiang) |
iak [iak̚] 龠 (iak) | ||
| ie [ie] 蕉 (chie) |
ieⁿ [ĩẽ] 薑 (kieⁿ) |
ieh [ieʔ] 借 (chieh) |
ien [ien] 堅 (kien) |
iet [iet̚] 潔 (kiet) |
||||||||
| หลัง | io [io] 蕉 (chio) |
ioⁿ [ĩõ] 薑 (kioⁿ) |
ioh [ioʔ] 借 (chioh) |
iong [ioŋ] 恭 (kiong) |
iok [iok̚] 鞠 (kiok) | |||||||
| ปิด | iu [iu] 鳩 (khiu) |
iuⁿ [ĩũ] 幼 (iùⁿ) |
||||||||||
| หน้า | ปิด | oi [oi] 雞 (koi) |
oiⁿ [õĩ] 間 (koiⁿ) |
oih [oiʔ] 夾 (koih) |
||||||||
| หลัง | ou [ou] 孤 (kou) |
ouⁿ [õũ] 虎 (hóuⁿ) |
||||||||||
| หน้า | เปิด | ua [ua] 柯 (kua) |
uaⁿ [ũã] 官 (kuaⁿ) |
uah [uaʔ] 割 (kuah) |
uam [uam] 凡 (huâm) |
uap [uap̚] 法 (huap) |
uan [uan] 關 (kuan) |
uat [uat̚] 決 (kuat) |
uang [uaŋ] 光 (kuang) |
uak [uak̚] 廓 (kuak) | ||
| ue [ue] 瓜 (kue) |
ueⁿ [ũẽ] 果 (kúeⁿ) |
ueh [ueʔ] 郭 (kueh) |
uehⁿ [uẽʔ] 襪 (gu̍ehⁿ) |
uen [uen] 關 (kuen) |
uet [uet̚] 決 (kuet) |
ueng [ueŋ] 榮 (ueng) |
uek [uek̚] 獲 (hu̍ek) | |||||
| ปิด | ui [ui] 規 (kui) |
uiⁿ [ũĩ] 跪 (kũiⁿ) |
||||||||||
| หลัง | เปิด-ปิด | iau [iau] 驕 (kiau) |
iauⁿ [ĩãũ] 掀 (hiauⁿ) |
iauh [iauʔ] 躍 (iauh) |
iauhⁿ [iãuʔ] 躍 (iauhⁿ) |
|||||||
| iou [iou] 驕 (kiou) |
iouⁿ [ĩõũ] 掀 (hiouⁿ) |
iouh [iouʔ] 躍 (iouh) |
iouhⁿ [iõuʔ] 躍 (iouhⁿ) |
|||||||||
| หน้า | uai [uai] 乖 (kuai) |
uaiⁿ [ũãĩ] 檨 (suāiⁿ) |
uaihⁿ [uãiʔ] 轉 (ua̍ihⁿ) |
|||||||||
| พยัญชนะแกนพยางค์ | ngh [ŋʔ] 夗 (n̍gh) |
m [m] 唔 (m̃) |
ng [ŋ] 黃 (n̂g) |
|||||||||
| hng [ŋ̊ŋ̍] 園 (hn̂g) |
||||||||||||
มักพบในสำเนียงซัวเถา
มักพบในสำเนียงแต้จิ๋ว
มักพบในสำเนียงกิ๊กเอี๊ย
| ||||||||||||
ทุกวันนี้ในภาษาแต้จิ๋วตัวสะกด -น และ -ด กลายเป็น -ง และ -ก ทั้งหมดแล้ว แต่ในระบบการเขียนนี้ยังคงรักษารูป n และ t ไว้อยู่ ในขณะที่ในระบบเพ็งอิม ซึ่งถูกคิดขึ้นมาในปี 1960 นั้นแสดงเสียงตามที่ออกจริง ไม่มีการคงรูปตัวสะกดนี้ไว้
วรรณยุกต์
[แก้]ภาษาแต้จิ๋วมีทั้งหมด 8 วรรณยุกต์ ระบบนี้แสดงวรรณยุกต์โดยใช้เครื่องหมายเสริมสัทอักษรเติมลงบนสระ ต่างจากระบบเพ็งอิมที่ใช้ตัวเลข ตารางต่อไปนี้แสดงการเขียนวรรณยุกต์ในระบบแปะป่วยหยี่ เทียบกับตัวเลขที่ใช้ในระบบเพ็งอิม
| ตัวอย่าง | 分 | 粉 | 訓 | 忽 | 雲 | 混 | 份 | 佛 |
| เพ็งอิม | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
| แปะอ่วยหยี่ | hun | hún | hùn | hut | hûn | hũn | hūn | hu̍t |
| เสียงอ่าน | ฮุน | ฮุ่น | หุ่น | หุด | ฮุ้น | หุน | หุ่น | ฮุด |
รูปแบบการเขียน
[แก้]การเขียนระบบนี้ใช้รูปแบบการเขียนและเครื่องหมายวรรคตอนเหมือนกับภาษาละติน ตัวอย่างเช่น ตัวอักษรตัวแรกของประโยคเป็นตัวพิมพ์ใหญ่ ตัวอักษรตัวแรกของคำนามเฉพาะเป็นตัวพิมพ์ใหญ่ และแต่ละพยางค์ของคำประสมจะเชื่อมด้วยยัติภังค์ (-)[4]
ตัวอย่าง
[แก้]พันธสัญญาใหม่ในภาษาถิ่นซัวเถาตีพิมพ์ในปี 1892[5] มธ. บทที่ 5 ข้อ 5 และ 6:
| “ | Un-jiû kâi nâng ũ hok: in-ũi in chiang-àiⁿ tit--tie̍h thóu-tī tsò zũi-ngia̍p.
Mōⁿ-ngĩ che̍k-zû tóu khùn âu ta kâi nâng ũ hok: in-ũi in chiang-àiⁿ tit--tie̍h pá-tsok. |
” |
ตัวอักษรจีนแต้จิ๋ว:
| “ | 溫柔-{个}-人有福：因爲𪜶將愛得著土地做遺業。
望義一如肚困喉灱-{个}-人有福：因爲𪜶將愛得著飽足。 |
” |
แปลเป็นภาษาจีนมาตรฐานสมัยใหม่ได้ว่า:
| “ | 溫柔的人有福了：因爲他們將要得到土地置遺業。
望義者就像飢渴的人有福了：因爲他們將要得到飽足。 |
” |
อ้างอิง
[แก้]- ↑ Snow, Don; Nuanling, Chen (2015-04-01). "Missionaries and written Chaoshanese". Global Chinese (ภาษาอังกฤษ). 1 (1): 5–26. doi:10.1515/glochi-2015-1001. ISSN 2199-4382. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-11-06. สืบค้นเมื่อ 2021-11-04.
- ↑ "關於白話字-中國南方白話字發展". 台灣白話字文獻館. 國立台灣師範大學. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-12-03. สืบค้นเมื่อ 2021-09-25.
- ↑ 3.0 3.1 Ma, Chongqi (2014). "A Comparative Research on Phonetic Systems of Four Swatow Dialect Works by Western Missionaries in the 1880s" (PDF). Research in Ancient Chinese Language (4): 10–22 95. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 5 December 2021. PDF เก็บถาวร 2021-12-05 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- ↑ Lim, Hiong Seng (1886). Handbook of the Swatow Vernacular. Singapore. p. 40. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-11-10. สืบค้นเมื่อ 2021-09-27.
- ↑ Duffus, W.; Gibson, J. C.; Maclagan, P. J., บ.ก. (1892). Kiù-tsú Iâ-sou Ki-tok kâi Sin-ieh Tshuân-tsṳ Chiēⁿ-Kńg Má-thài kàu Sài-thû (ภาษา潮州话). Su-kat-lân: Tãi Eng-kok Lãi Guā Siàⁿ-tsṳ-hũe. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2021-09-25. สืบค้นเมื่อ 2021-09-25.Kiù-tsú Iâ-sou Ki-tok kâi Sin-ieh Tshuân-tsṳ Chiēⁿ-Kńg Má-thài kàu Sài-thû&rft.place=Su-kat-lân&rft.pub=Tãi Eng-kok Lãi Guā Siàⁿ-tsṳ-hũe&rft.date=1892&rft_id=https://books.google.com.my/books?id=huw9AAAAYAAJ&rfr_id=info:sid/th.wikipedia.org:เตี่ยจิวแปะอ่วยหยี่" class="Z3988">
{{cite book}}: CS1 maint: unrecognized language (ลิงก์)