cilalneng

kakiliman

pakal tu pangkiw makayzaay cilal a likat taneng katukuh i hekal nu Ti-ciw

cilalneng (Amilika a kamu, Solar energy), namakayzaay kalat cilal a likat atu akuti’ mapalalid palahad tu mahiniay nalimaan u piliyungan tu cacay a icelang, mahiniay, pisupedan tu akuti’ nu cilal (Amilika a kamu, Solar thermal collector) han, cilalneng a likat padingki, cilalneng taneng padingki, atu kadum tademaway a likatan a pawapen.  

makay Ti-ciw masa mauzipay u angangan cilal pawapen tu akuti’ atu likat amauzip, kasumamadan u tademaw matineng u cila ku sapaacak tu tuud, mala u sapisuped tu kakanan, mahiniay misacikahay atu pawali tu nicikahan a buting. nika i piwada’ tu sasimalel, kya sibalucu’ talaayaw palahad tu cilaneng.

nilaculan

patahkal tu ahebal nu lala' (adidi'ay lumeni'ay) demiad a padil atu cilalneng padingki.

Mey-kow Cya-cow tabaki ku cilal, matatungus miliyung tu cilaneng padingki.bacuay nu A-mi-likaCiya-cu cacay badahungauy nipazeng tu cilalneng batili sapad sapawapen tu dingki tu pibacaan tu zikuc.

u tademaw miliyung tu cilalneng tulu ku zazan, pasasizuma, pakakutay tu akuti’ nu likat, pakakutay tu likat nu dingki atu pakakutay tu likat nu  how-sey. cilaneng miliyung tu nalimaan kasasizuma makay (piliayaway) atu naya ku kakayzaan (pasaungayanay) tusa a lamangan. sikakayzaanay mahiniay sicilalnengan likat atu pakakutay tu likat nu akuti’, micukaymas  tu dingki kikay nisangaan malu misupet tu cilalneng, uynian nisanga’an miida tu hekalay a dingki amisaungay, sakasa sipanganga sidingkiay han.

nayay dingki mahiniay patizeng tu luma’ mililid tu likat nu cilal a malikat, mahiniay miliyung tu nipatizengan miseki, mipili’ tu sapicukaymas tu zayliw katukuh piliyung tu cilalneng a katukuhan, uya  pikawawan a caay pakay hekal a pawapen tu dingki, sikasa pangangan han nayay dingki.

Paymihcaan cilalneng mapadingki tu tademawsaapalawpeds tu dingki
cilalneng	3,850,000 EJ
balineng	2,250 EJ
mmauzipay siicelang	100–300 EJ
ananganpalawpes tu dingki (2010 a mihcaan)	539 EJ
u dingki(2010 a mihcaan)	66.5 EJ

cilalneng a dingki

Ti-ciw i kapabaw balihab micumuday kalat cilal (malikat nu tilal) misulup tu 174 a dinngki (PW). pakala tu 30% a cilalneng mapadil ku Tay-kung, zumaay a cilalneng matahpu nu ladem, wali bayu atu tukus mahedup. i hekalay nu Ti-ciw a cilalneng u likat itiza amin maliwliwah i adidi’ay capi nu luetimkat, mahamin maazih ku likat, atu capi tu manahkat malikat ku liwliw.

Ti-ciw a balihab, wali bayu atu tukus nihedupan tu cilalneng paymihca pakalal tu 3,850,000 EJ. i 2002 a mihca, cacay tatukian ku cilalneng palalecad kayadahen ku hamin nu kitakit tu cacay a mihcaan ku picukaymas tu dingki. u nipalikat pakala tu sulit nu mauzipay taneng paymihcaan pakala tu 3000 EJ. nalimaanay a sulit nu mauzipay u icelang iaw ku 100-300 EJ tu paymihcaan.)

likat nu cilal katukuh tuyni hekal nu Ti-ciw a kayadah mahini katabaki, sakatini i cacay a mihcaan cilalneng u namakayzaay tademawan aniala atu nipatadas hamin i Ti-ciway a cayay tu kasilaculan tu sikitang, simal, gasu, atu yu’ hamin mapatatungusay tu ku pulung nu dingki tu tusakatalakaw. I kitakit kasa kakitizaan, angangan miduduc tu balattu tu caay ka lecad ku piliyung tu cilalneng.

nalimaan cilalneng

cilalneng angangan tatenga’ay ‘nabalucu’an miliyung tu kalat cilal. mahiniay, caay ku akuti’ nu lala’ atu kalenu dada’, hamin zumaay taneng muliyaw sidengki hatu nakayzaay likat nu cilal. cilalneng nalimaan matineng amin u pataduenay anucaay sakakusanay a miala, misumad atu mawawada’ tu likat nu cilal.

sakakusanay cilalneng nalimaan, miliyung tu cilalneng mapacilalay a batili, peng, sapabali a likat nu cilal masumad mala u sapatahkal. pataduenay cilalneng nalimaan, pasu mipili’ tu zayliwan a kapah ku nipaakuti’, misiyki, tahak anipabali, amiduduc tu cilal nizunbayan tu kitizaan patizeng.

miliyungay tu cilalneng angnang izaw

micukaymas tu cilalneng batili, maawas ku likat nu dingki masumad u likat nu cilalan pasu icelan maniyul mala u dingki, miliyung tu ahemi’ay a dadingu padil tu matekesay kapah cilalneng a batili (nika pihaymaw tu kaliwasak nu akuti’), taneng miselep tu sapalawpes tu sapadingki.

micukaymas tu cilneng sapaakuti tu nanam, miliyung tu akuti’ nu cilal paakuti’ tu nanim miliyung tu likat nu cilal paakuti’ tu nanum, a miliyung tu akuti’ nu nanum padingki. miliyuyng tu akuti’ nu cilal a mihedup midepit amisacu’det, pakay kikay atu tinnaw nizanga’an a misupet tu sapatayza i cilalneng a akuti’, pawapen tu dihkuay anisanga’an. mababenis tu sakakuay cilalneng paakuti’ kacacayat atu pataduenay cilalneng pakaakuti’ kacacayat.

Te-kow a 19 MW a cilaneng likat nu dingki u kakitizaan padingki.

miliyung tu cilalneng nu akuti’ amisaungay tu S-te-li-lin a sapihaka , miliyung tu cilalneng paakuti’ tu cikahan, muliyaw miliyung tu cikahan nisupedan a akuti’ padingki (i labi i lalid sa padingki) u nisulupan tu cilalneng a akuti’ kacacayat papulung i cilalneng a batilian, paadidi’ tu sapalawpes.

i Aw-tali-ya-mikawaw tu nu kitakit cilalneng madadebec, cilalneng kazizeng tinaku Nuna3 balat miawas 3,021 km (1,877 mi) makay Ta-won-se tayza i A-te-lay-te-se zazan nu dademecan.

sanad tu cilalneng i paeneng misanga’ tu niyulbali, miliyung tu niyubali a misatabaki tu bali padingki, miliyung tu cilalneng mala u akuti’ mikawaw paabesa’ tu nanum nu bayu, u akuti’ mala u cilalnengay tu.

silac tusil
taneng muliyaw sidingki
mauzipay zayliw, mauzipayay, lala’ay akuti’ nanumay padingki, calalneng, lenuneng laingneng, cililbayuneng balineng, ahecid abesaay nanu kasazuma kasakanatal katatengilan 100% taneng muliyaw sidingki pacakay atu lekakaw a kawaw

tay-kung cilaneng masumad misuped tu dingki, patayza isasa pisulupan tu dingki, pisulupan tu sapatineng, miduduc tu hekal atu hekal likat nu cilal tu tanayu’ apauyu’ icelang adidi’, taneng limadanay atu paenenganay a cilalneng miliyung tu calay, cilalneng miculu tu (kazizeng, balunga’, hikuki), cilalneng kapulungan a nisanga’an tu (dingki nu zazan nahdawlu’, kangpang ), patizeng papulung tu cilalneng (luma’, pikulian luma’, padingkian, pananuman hatiza) mipazeng tu cilalnen, patinaku, cilalneng sulubang, cilalneng kakunuyan, cilalneng takalay dingki, cilalneng dinci hatiza ku kasahiza nu cilalneng ku nipazeng atu micukaymas.

i In-tu li-min a niyazu' nu kaysing cilal, sanad ku likaxt nu cilali caca taneng limadenay a misulupay malalahud sapisahemay.

katukuh ayza, cilalneng caay henay kakatuud ku micukaymasay, miliyung tu cilalneng padingki talakaw henay ku sapalawpes, misumad tu cayay kakapahay a bunday. nika cilal batili i nisanga’ nu tademaw a telay pawapen tu dingk a kapah ku picukaymas, saaca nuzuma a kasahinin, cialneng padingki mababekel tuway tu keyzay, ayza cilalneng a sapalawpes katuudtu i pipacakayay katukuh tu nu dingki calay ka dawmi’ nu aca.

imahin, hamin nu kitakit satabakiay a badahung cilalneng sapad kacacayat, tini i Te-kow nutimulan Pi-al-s-ta-te, u hekal sepat mang enaldepah, paymihcaan ku nipadingki 0.5 mang kunipadingki hawsa.

Lipun sakay malaheci ku kacacudad tu Cin-tu walakli maydih miwada’, u Lipun patizeng amin tu cilalneng sapalikat sapad, tini i Lipun tebanan nu cang-ye-syan-ban-teyn-se, muenengay a binawlan i badahung nu luma’ patizeng tu cilalneng sapalikat sapad palalecad tuwaca katukuh tu 2%, u saayaway ku Lipun sa.

lekakawaw tu-se atu patizeng

cilalan mililid tu patizeng miseyki patizeng tu salingatu. saayaway a cilal patizeng atu lekakawaw a kawaw, u saayaway macukaymas nu Si-la atu Cong-kow, u nipatizeng nu heni pasayza nutimulan pawapen tu tademaw amin pawapen tu likat atu akuti’.

A-mi-lika simalay cilalneng suped tu akiti' a kasisil, u cayay picukaymas tu matekesay a cilalneng dil nu dingki u tatenga'ay miyung tu hekal nu dadingu misaupu tu auti' mala u saayaway katukuh kicay satabakiay cilal a padingkian, kayada ka izaw amaselep ku sapalawpes

sakalukan atu sapahabayan

sakalukan atu sapahabayan, sakay kapah ku mulangaway makay icelang nu cilalneng. miliyung tu nalimaan, anu pipalumaan a demiad, patatudung tu kakayzaan, pasasibay atu malalamelay a sapaluma tu mulangaway kasahini a kapah ku nipalumaan. kanahatu cilalan u sakayadahay a sakasilaculan sa, uzuma mahiniay tahkal ku cilalneng a likat u kahenulan nu sakalukan.

dihkuay a luma’ ngayangay u likat nu cilal misumad tu akuti’ay, tahkal caay ku izaway tu a tatungus tu tizaay a dimiad (i maedebay tu a hekalan) micidekay a nipalumaad nuzuma kapilangaw nu mulangaway atu kaizaw  hamin a mihcaan. cilalneng peng taneng micukaymas i sakalukan atu sapahabayan a pananum.

mahiniay uyni i He-lan a Wi-s-te-lan-se a dihkuay a lima' a ngayangay paluma tu lami', heci atubalu.

saculilan miculu’

1980 a mihcaan cacay ku cilalneng palahad tu kazizeng u balucu’ nu sakawawan. kitakit a cilalneng a kazizeng madademec (kamu nu Amilika, World Solar Challenge) han paypangkiw a mihca u cilalneng a icelang kadademecan tu kazizeng, makay talakaway a cacudadan atu sakaput a kusi madademec mibalat miawas tu teban nu Aw-cow 3,021 katanayu’ (1,877mi) , makay Ta-al-wen-se katukuh A-te-lay-te se ku pidademec a zazan.

misumad akuti’ nu likat

ayzaay a ziday cilalneng ke-ci taneng pasaupu tu cilal, a miyung tu likat a akuti’ ku nanum, lahud atu dingk. saupuay tu akuti’ a cilalneng

(Solar Thermal). sakahini u dadingu padil tu likat nu cilal, saupu i cacay tusil u sapisulup husuan a nglase, tebanay husu a glaase husu taneng palaliw tu simal. makay dadingu padil tu likat nu cilal labuay a husu macakat ku akuti’ nu simal, asilahud, makay lahud micuzuh tu kulupila a pidingki.

caay ku pitangus miyung tu ke-ci a misuped tu cilalneng dada’, nipatizengan taneng miliyung tu likat nu cilal atu akuti’, u sahizaen i piseykian pacumud tu tatungusay a nisanga’an, tinaku satabakiay pasatimul a sasingalan anucaay micukaymas tineng misulup atu haymaw patalkal tu akuti’ nu cilal tu sapatizeng a zayliw. i tatudung a kakitizaan, cilalneng atanayu’ ku picukaymas tu sapalawpes macapi tuwaca a adidi’  ka sumamadanay a sasimalen.

adidi'ay a cilalnenng pilisimetan tu mauningay a nanum.

cilalneng sapakaakuti’ tu nanum

cilalneng akuti’tu nanum kacacayat miliyung tu likat nu cilal a paakuti’ tu nanum. i saisasaay a hekal balattu ( isasa tu 40 pasentu) makay 60% katukuh 70% tu sakauzip akit’ nu nanum taneng micukaymas tu cilalneng paakuti’ kacacayat pawapen tu dihku katukuh 60˚C ku akuti’ nu nanum. u maazihay tu mahiniay cilalneng sapaakuti’ tu nanum milawa husu saupu tu sapaakuti’ (44%) atu galase sapad saupu tu sapaakakuti’ (34%), uzuma sakauzzip kuti’ay a nanum, iza henay nayay ku kulit zayliw galase tu sapisuped (21%), angangan u sapaaakuti’ tu pidanguyan.

pakaakuti’, sapacuedet atu pabali

i Amilika sapadiheku (Amilika a kamu, Heating, Ventilation and Air Conditioning, ngangan, HVAC）han, kacacayast macalap ku misiwbayay a luma’ u sapicukaymas tu dingki 30% (4.65EJ), atu nipatizeng tu luma’ picukaymas tu dingki 50% (10.1 EJ). cilalneng paakuti’, sapacuedet atu pabali nalimaan taneng palasawad tuyni zuma a akuti’.

misakapah tu nanum

cilalneng tadeng miyung i sapidakad milisimed tu cikah a nanum anucaay pangkiw a heciday nu nanum taneng mala u nananuman. mahiniay micukaymas saayawaya a niciluana i 16 lasubu a mihcan A-la-pow nu misakimay. saayaway patizeng tu cacay tabakiay a cilalneng sapihudhud i 1872 a mihca i Ce-li a pisi’elacan a tuse La-s-wi-cya-s-sa-li-na-s (Las Salinas). uini a kusianizaw ku 4700 depah ka ahebal ku pisaupuan tu akuti’ nu cilalneng, paydemiad taneng katukuh 22,700 ku abesaay a ananum, 40 a mihcaan tu ku pikawaw.

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Indonesia-sodis-gross.jpg#/media/File:Indonesia-sodis-gross.jpg

misahemay

cilal palud miliyung tu likal nu cilal midahkad misahemay, kaacak atu misiwduk tu cilekay. tulu ku kasasisuma nu heni, hakuay palud, sapaday  palud atu padil palud. u sadayumay cilal palud nu hakuay a palud, saayaway u Aw-la-s-pey-ney-ti-ke-te. te-so-si-al i 1767 a mihca pastizeng. cacay hakuay palud pasu cacay u maazihay tu a sataheb tu sapalaed tu akuti’ay. taneng kapah ciniza i makudemay a demiad micukaymas, u akuti’ katukuh 90-150˚C.

hwa-sey cilal

cilalnengay a hwa-sey pikawaw miliyung tu cilalneng pasaungay paengil tu hwa-sye., u sikakapah, i maedem ku likat nu kakitizaan (patinaku,

tay-kung pasayza mapacilalay a kakitizaan, walibayu, dadipasan ahebalay ungcuy a lala’, masaenalay a kakitizaan), cilalneng caay kasatezep ku nipadingki, saaca dihkuay luma’ bali acaay ka cunus ku nu Ti-ciw ka diheku nu luma’.  

cilalneng batili a zayliwan taneng mipazeng i pabaw nu nipatizengan a luma’, nu dingkiay a nipatizeng han, mahini cilalneng batili sapad caay ku taneng i sicilalay a sidingki dada’, taneng henay katukuh palaed tu akuti’, taneng kapah miselep tu akuti’ nu labu nipatizengan a luma’, miselep tu dingki nu nipatizeng, saaca liwasakay padingki tu satabakiay a kasatezep nu dingki a maselep ku katalawan. caay kuynu dada’, u cilalneng batili mipazeng i paylumaluma’an, taneng pawapen tu katuuday tu tiniay tu pisakawawan, mikyezay tu paaninay atu sapalawpes nu syakay.

zumaay sitalakaw nu kalat cilal makedal aca cacaay kakaluken paluma tu likenlikenan a kanatal, taneng henay maliwanay a cilalneng pacakay tu padingkiay kusi, kapah sapietan (nika sakay zuma a kanatal, cilalneng a picukaymas lacusa malilid ku sakaluk atu mulangaway.

cilalneng a icelang mubalel tu nayay ku tademaw nu paculilay Helios UAV。

u kalacus

cilalneng sapad u sapalawpes makay 2000 a mihca katukuh 2018 a mihca masele tu 70-90% ku sapalawpes nu padingkian, uzuma a kakitizaan tabakiay a cilalneng padingkian sapalapes kiadidi’an tu nu sumamaday a padingki, nika badahungay a cilalneng talakaw tu ku sapalawpes, pakala tu tuza ka talakaw nu tabakiay a padikian, u mikadumay tu padingkian saayaway mikadum a yadah ku kalisiw.

anu pizazateng tu demiad, icelang nu likat, sapalawpes atu mikadum nipaanin tu kulisiw, cilalneng kacacayat acaay katatungus tu paykalimucu’ nu kitakit. i makudem lamasmas nu udad anucaay apuyu’ay ku nipacilal a kakitizaan, cilalneng a adidi’ ku nipadingki, mikadumay a adidi’ ku sapaini.

tabakiay nu sasaay cilal a padingkian, anu caay kakapah ku nisyekian, amalilid ku hekal atu mauzipay. cilalneng batili sapad siditek ku kauzip. pakala tu 20-30 a mihca. kaizaw tu kakaydihay micukaymas a si, ce peng hakay mapauning ku zumaay, amisakapah milisimet mikuwan. cilalneng sapad uyaanay zayliw atu tennaw cin-peyn malecad ku uyaanay zayliw. kayadah nu kaizawan hwa-sye a tuud siledek sipalawacu’. angangan miida tu kusi i tizaay a hulic mikuwan tu hulican.

sakay lilid dingkiay calay

kasatezep katuku 2017 a mihca 12 a bulad, Aw-cow nuwalian Kun-s-lan-cow macaliway tu 30% muenengay a tademaw i badahung sicilalneng kacacayat, malalecad mipazengayu likat macaliway tu 3.4 ku dingki (saayaway i kitakit). nika talakaway a cilalneng kacacayat sapabeli tu dingku calay u icelang nu dingki a simunday. kakitizaan nu muenengay a tademaw kalahukan adidi’ ku picukaymas tu dingki, angangan u nipacakay tu dingki pabeli tu padingkiy a kusi ku angangan.

ayza nikauzipan a bunday hina kasumad masasibud, lalekalan masasaeletay. sakay dingki mikadum atu mikuwan tu sapaaca tu dingki malecaday tu, nanay ku matatungay a paycacay a kawawana sakakapah. cilalaneng kacacayat mikadum hakay u kapahay anipipili’, anu, taneng ku nipacilal nu tizaay, talakaw ku sapaaca tu dingki saaca alalid sa macakat ku aca, cen-bu maawas ku pasupedan anucaay nu gingku a saicelang amicukel, u dingki taneng panukas pacakay tu padingkiay a kusi (Aw-cow atu Te-kow).

malalitin tu ihekalay atu zumaay a natinengan

[1]cilalneng

[2]cilalneng kamu nu A-mi-li-ka

[3] cila;neng padingki.

[4] cilalneng batili.

[5] cilalneng likat dingki a kikay.

[6] cilalneng likat dingki kasilac.

[7] cilalneng likat dingki kasumad culil nu dingki.

[8] S-ta-lin a inzing.

[9] tay-kkong cilaneng.

[10] tineng suped nalimaan.

[11] lalid nu dingki.