Falklound-Ailounde
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Do Falklound-Ailounde of Malwinen (ängelsk: Falkland Islands, frantsöösk Îles Malouines, spoansk Islas Malvinas) sunt een Ailound-Koppel in dän suudwäästelke Atlantik, sowät 395 Kilomeetere aastelk fon ju suud-argentinske Kuste. Jo heere geographisk tou Suudamerikoa, politisk sunt jo een britisk Uursee-Rebät mäd binnere Autonomie, wier dät Fereende Köönichriek ju Buutepolitik un ju Ferdäägenge foar uurnimt. Uunbeoachted ju britiske Inbesit-Noame fon 1833 wol Argentinien bit däälich n Ounspröäk ap do Ailounde hääbe, wät in 1982 in dän Falklound-Kriech tou Bloudferjooten fierde. Dät rakt Aast-Falklound, Wääst-Falklound un ne Riege litjere Ailounde. Do Ailounde hääbe ne Flakte fon 12.173 km².
Koarte
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]
Befoulkenge un Sproake
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]
Do Ienwoonere fon do Falklound-Ailounde sunt foaraaln uut dät Noude fon Änglound un Skotlound keemen. In do 1840er Jiere sunt uk wäkke uut St. Helena un Chile keemen. In jungere Tied roate dät uk ne Ienwonnerenge uut Näiseelound.
Jo baale n Dialekt fon ju Ängelske Sproake, näämelk Falkloundisk Ängelsk. Düssen Dialekt is stäärk fon do noud-ängelske Dialekte un dät Anglo-Skottiske be'ienflouded, man dät rakt uk Lienwoude uut dät spoanske, besunners in dän Beriek fon ju Buuräi.
Dät rakt 2.955 stoadige Ienwoonere (Stound: 2007), wierfon sik mäd 2.121 Ljuude do maaste in ju Haudstääd Stanley ap Aast-Falklound deellät hääbe. Ju Haud-Siedelenge fon Wäästfalklound is Port Howard, deer lieuwje bloot twountwintich Moanskene. Aal do uur Ienwoonere ferdeele sik ap so naamde "camp settlements", dät sunt litje Buurskuppe.
Ieuwenske do stoadige Ienwoonere rakt dät uk sowät 1.700 britiske Suldoaten, do ap do Ailounde statsjonierd sunt, uumdät ju Loage mäd Argentinien ounspond is.
Ju Befoulkengstichte bedrächt somäd aaltouhoope 0,38 Ljuude ap n Quadroat-Kilomeeter.
Do Falkloundere fertjoonje hier Jäild foar groote Deele mäd Skäiperäi un Fiskeräi.
Fergeenhaid
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext].jpg)
Eer do europäiske Siedlere koomen, wieren do Falklound-Ailounde nit bewoond. In 1592 wuuden jo fon dän Ängelske Seefoarder John-Davis fuunen, hie saach do oaber bloot uut'e Fierte. Hie hiede sik fon Puerto Deseado uut ap ju Säike ätter do uur tjo Skiepe unner dät Kommando fon Thomas Cavendish moaked, man hie waas in n Stoarm keemen, die him ätter Falklound broachte. Dät duurde noch oachteunnjuugentich (98) Jiere, bit do Ailounde foar't eerste Moal unner John Strong betreeden wuuden. Hie roate ju See-Äängte twiske do bee Haud-Ailounde, tou Eere fon dän "Skät-Määster fon ju Marine" un britiske Politiker Anthony Cary, 5. Viscount Falkland, dän Noome Falkland Channel. Die Noome Falkland geen leeter ap dän heele Ailound-Koppel uur.
Ju eerste Siedelenge, Port-Louis ap Aastfalklound, wuude in 1764 unner frantsööske Heerskup fon Louis Antoine de Bougainville gruunded, in 1766 gruundeden do Briten ap Wääst-Falklound ju Siedelenge Port Egmont, man jo looken fon deer oachte Jiere leeter wier ou. Die in Argentinien bruukte Noome Islas Malvinas gungt ap ju frantsööske Beteekenge fon dän Ailoundkoppel "Îles Malouines" tourääch, die sik ap do Seeljuude un Fiskere uut ju bretoniske Hoawenstääd Saint-Malo belukt, do do eerste bekoande Siedlere ap dän Ailound-Koppel wieren.
Port-Louis wuude al in 1766 oun Spanien uurroat. In 1811 stoalde Spanien dän Unnerhoold fon ju Kolonie ien, fertichtede oaber nit ap ju Souveränität uur do Ailounde. Sänt düsse Tied sunt do Falkloundailounde striedich Territorium, tou Begin twiske dät Fereende Köönichriek un Spanien, ätters - un dät bit däälich - twiske dät Fereende Köönichriek un Argentinien. In 1820 wuude die Ailoundkoppel fon Argentinien physisk in Besit nuumen.
Dät Fereende Köönichriek begruundet sien Ounspröäke mäd ne Marine-Statsjoonierenge in 1833. In 1837 wuude ne Kolonioal-Ferwaltenge iengjucht.
In dän Eerste Waareldkriech skaach twiske düütske Krüüsere un aan uurlaine britiske Flottenferbeend ju Seeslacht bie do Falklound-Ailounde. Dät düütske Aast-Asien-Geschwader unner Vize-Admiroal Maximilian Graf von Spee wüül in dän Atlantik in ju Gjuchte fon Düütsklound truchbreeke un wuude ap n 8. Dezember 1914 fon do Briten unner Vize-Admiroal Sir Frederik Doveton Sturdee bienaist heel un aal fernäild.
Ju militäriske Besättenge fon do Ailounde truch Argentinien ap dän 2. April 1982 feruurseekede dän Falklound-Kriech: Dät Fereende Köönichriek oanterde un loundede soogen Wieke leeter mäd sien Troppen ap do Ailounde. Ätter kuute, man blouderge Kampe kuuden do britiske Troppen Argentinien ap n 14. Juni 1982 tou't Apreeken twinge. Sowät 900 Suldoaten fällen, deer wieren 649 Argentiniere bie.
Aaltouhoope kostede die Falkloundkriech moor as duusend Ljuude dät Lieuwend. Sänt düssen Kriech sunt ne grattere Toal fon Suldoaten ap do Ailounde unnerbroacht. In 2005 wieren dät noch sun 1700 Mon. In't lääste Jiertjaand hiede sik die smoorjende Twist in ju meene Weerniemenge äntspond, man sänt deer sowät 60 Milliarden Barrel Oulje fermouded wäide, hääbe sik masse latien-amerikoanske Regierengen ap ju argentinske Siede sloain. Ju politiske Fierenge fon Argentinien fernäierd älk Jier dän argentinske Ounspröäk ap do Ailounde, so uk ju fröiere Präsidentinne Cristina Fernández de Kirchner.
In'n Touhoopehong mäd dän Territorioal-Twist mäd Argentinien heelt ju Regierenge fon do Falklound-Ailounde wuude ap dän tjaande un alfte Meerte 2013 een Foulks-Oustämmenge truchfierd ju uur dän politiske Stoatus fon do Ailounde äntskeede skuul. 99,8 Prosänt fon do Ienwoonere wüülen britisk blieuwe, bloot tjo oankelde Ljuude wieren deer juun. Dät Stäm-Gjucht hieden 1672 Ljuude, ju Bedeeligenge liech bie sowät 92 Prosänt. Ju argentinske Präsidentinne hiede oaber al in't Foaren kweeden, dät ju dät nit ounnieme wüül, wät deer uut kumt. Ätters beteekende ju dät Referendum as "Parodie". Do Briten moakeden bekoand, dät jo deer aal foar dwo wüülen, uum do Ailounde tou ferdäägenjen.
Dierte un Plonten
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]
Ap do Falklound-Ailounde rakt dät fon Natuur uut neen Boome, uk wan n poor fon Moanskene ounplonted wuuden sunt (foar'aaln Näddelboome). Ju natüürelke Flora fon do Ailounde bestoant foar groote Deele uut ferskeedene Oarde fon Gäärse un Klieuwer.
Dät eensige Lound-Suugediert, dät fon Natuur uut ap do Falklound-Ailounde foarkoom, waas die Falklound-Foaks (Dusicyon australis). Uumdät do Ienwoonere Nood uum hiere Skäipe hieden, wuuden do oaber in't njuugentienste Jierhunnert uutrooded. Dät waas uk wäil nit stuur, uumdät do Dierte buute dän Moanske neen natüürelke Fäinde häiwed hieden un somäd uk neen Skjou.
Fonsäärm hääbe Moanskene uur Lound-Suugedierte ienfierd, tou n Biespil Skäipe, Katte, Rotten un dän Argentinske Kamp-Foaks (Lycalopex griseus).
See-Suugedierte rakt dät noch moor: Määnenrubben (Otaria flavescens), Suudamerikoanske Seeboaren (Arctocephalus australis) un Suudelke See-Elefanten (Mirounga leonina) fiende sik deer as Fertreedere fon do Rubben, Woale rakt dät uk ferskeedene uum do Ailounde tou.
Ap do Falklound-Ailounde rakt dät ferskeedene Oarde fon Pinguine, dän Swot-Oogenbruun-Albatross (Thalassarche melanophris), dän Falklound-Pieper (Cistothorus platensis), dän Falklound-Karakara (Phalcoboenus australis) un dän Tuuster-Karakara (Caracara plancus)