Dominica
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dominica (amtelk Commonwealth Dominica) is aan Ailoundstoat in do Litje Antillen, nieper: do Ailounde uur dän Wiend, in ju aastelke Karibik. Die Stoat gungt uur dät heele lieknoomige Ailound un heert tou dän Commonwealth of Nations.
In ju Sproake fon do Uur-Ienwoonere wuude dät Ailound, wier dät masse Bierge rakt, Wai'tukubuli naamd, dät hat sowät as hieren Lieuw is hooch.
Dominica duur nit ferwikseld wäide mäd ju Dominikoanske Republik ap dän aastelken Deel fon Hispaniola - dät is gans uurs n Lound.
Geografie
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Loage un Mäiten
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]
Dät Ailound Dominica heert tou do sonaamde Wääst-Indiske Ailounde, un deerfon tou do Antillen, do ju Karibiske See fon dän rästelken Atlantik ouskeede. Monken do Antillen heert Dominica tou do Litje Antillen, un monken do Litje Antillen tou do sonaamde Ailounde uur dän Wiend, do dät aastelke Skeed fon ju karibiske See uutmoakje. Die noudelke Deel fon do Ailounde uur dän Wiend is ap Ängelsk as "Leeward Islands" bekoand, un fon düsse Leeward Islands is Dominica dät suudelkste Ailound.
Dominica häd een Flakte fon sowät 750 km², is wät minner as 49 km loang un nit moor as 23 km breed. Dät lait twiske do frantsööske Karibik-Ailounde fon two Uursee-Départements: Guadeloupe in't Noude un Martinique in't Suude. Sowät 250 km in't Wääste lait dät uunbewoonde Ailound Aves, dät de facto tou Venezuela heert, uk wan een Riege uur Stoaten deer uk Ounspröäke ap stoalt (fröier uk Dominica).
Natuurruumte
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Dät Ailound häd sin Uursproang in dän Vulkoanismus. Die hoochste Bierich fon Dominica is mäd 1447 Meetere die Morne Diablotins in't Noude fon't Ailound, aan Vulkoan, die foar trüütichduusend bit fjautichduusend Jiere dät lääste Moal uutbreeken is - man daach wier aktiv wäide kon. Hie is die twäidhoochste Bierich fon do Litje Antillen, ätter dän Vulkoan Soufrière ap dät Noaber-Ailound Basse-Terre, dät tou dät frantsööske Uursee-Département Guadeloupe heert. Fuul Bierichlound, heete Wällen un sjoodende Woaterdoaben sunt uk Tjuugen fon dän Vulkoanismus ap Dominica. Buppedät rakt dät junner tropisken Rienwoold mäd een groote Fuulfoold fon Plonten un Dierte.
Wichtige Stääde
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Do fieuw grootste Stääde fon Dominica sunt ätter een Tällenge fon 2005:
- Roseau (16.074 Ienwoonere)
- Portsmouth (3.633 Ienwoonere)
- Berekua (3.195 Ienwoonere)
- Marigot (2.669 Ienwoonere)
- Grand Bay (2.608 Ienwoonere)
Ferwaltengs-Iendeelenge
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]
Dominica wäd apdeeld in sonaamde parishes, dät is uurs niks as dät ängelske Woud foar Säspele. Deeruum heete do uk aal ätter Hillige.
| Nr. | Parish (Säspel) | Haudstääd / (-täärp?) | Flakte km² |
Ienwoonere aaltouhoope |
Ienwoonere/ km² |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Saint Andrew | Wesley | 179,6 | 10.240 | 57 |
| 2 | Saint David | Rosalie | 126,8 | 6.758 | 53 |
| 3 | Saint George | Roseau | 53,5 | 19.825 | 371 |
| 4 | Saint John | Portsmouth | 58,5 | 5.327 | 91 |
| 5 | Saint Joseph | Saint Joseph | 120,1 | 5.765 | 48 |
| 6 | Saint Luke | Pointe Michel | 11,1 | 1.571 | 142 |
| 7 | Saint Mark | Soufrière | 9,9 | 1.907 | 193 |
| 8 | Saint Patrick | Berekua | 84,4 | 8.383 | 99 |
| 9 | Saint Paul | Pont Cassé | 67,4 | 8.397 | 125 |
| 10 | Saint Peter | Colihaut | 27,7 | 1.452 | 52 |
| Dominica | Roseau | 739 | 71.474 | 97 |
Wälle: Central Statistical Office of Dominica (zitierd ätter ju düütsksproakige Wikipedia)
Befoulkenge, Gloowe un Sproake
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]
Ju Ienwooner-Toal fon Dominica is in't Jier 2007 ap 72.000 Ljuude taksierd wuuden. Ju Befoulkenge sät sik ätter een Statistik fon 2001 touhoope uut 86.6% Swotte fon afrikoanske Oustommenge, 9.1% mäd fermiskede Oustommenge, 2.9% Uur-Ienwoonere (Indioanere), 1.3% fon europäiske of uur Oustommenge un 0.2% sunner naiere Ienoardenge. Dät deer so fuul Ljuude fon afrikoanske Oustommenge lieuwje, kumt deerfon, dät do europäiske Kolonioalisten do as Sklouen deer wai broacht hääbe. Wäkke fon düsse Sklouen sunt wächronnen un kuuden bie do Indioanere unnerkuume. Eerste in 1833 hääbe do Briten ju Skloueräi in hiere Kolonien ferbeeden, in ju Foulge sunt Sklouen uut frantsööske Noaber-Kolonien ätter Dominica wai fluchted.
Ju Moorhaid fon ju Ailoundbefoulkenge is roomsk-kathoolsk (61.4%) ieuwenske dät hääbe sonaamde Fräisäärken een groote Betjuudenge. Aaltouhoope sunt (ätter een Statistik fon 2010[1]) 94,4% Kristen, 3% honge nit naier bestimde ethniske Religionen oun, 0,5 % sunt nit religiös, 0,1% sunt Muslime un 2,0% hääbe uurs ne Religion.
Ieuwenske ju Amtssproake Ängelsk is Dominica-Kreoolsk, een Varietät fon dät frantsöösk-basierde Antillen-Kreoolske, dät do Baalere sälwen "Patwa" (fon frantsöösk "Patois") naame, een fuul bruukte Uumgongssproake. Ieuwenske dät wäd uk een sproakelke Varietät mäd dän Noome Kokoy boald, dät is een Mongelse uut dät Dominica-Kreoolske un dät Pidgin-Ängelske fon do Leeward Islands (dän Deel fon do Ailounde uur dän Wiend, wier uk Dominica tou heerd). Do Uur-Ienwoonere fon Dominica hääbe fröier un aleer een Arawak-Sproake boald, man die grootste Deel fon ju indioanske Befoulkenge is in ju touleekene Moorhaidsbefoulkenge apgeen, un do, do noch foar sik sunt, konnen hiere oolde Sproake uk nit moor baale. Een äänelke Sproake is dät Garifuna, dät foaraaln ap dät middel-amerikoanske Fäästlound boald wäd.
Geskichte
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Foargeskichte un Äddere Geskichte
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Do ooldste archäologiske Funste, do moanskelke Besiedelenge ap Dominica bewiese, läite sik twiske 5000 un 3100 foar Kristus datierje.
Loange Tied wuude ju Uur- un Äddergeskichte fon do litje Antillen so deerstoald, dät eerste do "Ciboney" ap dät Ailound lieuwed hääbe, dan do freedelke Arawak keemen sunt, do ap't lääste fon do kriegeriske Kariben uutrooded wuuden.
Tou eerste mout deertou kweeden wäide, dät "Ciboney" uurspröängelk aan Noome foar do wäästelke Taíno-Stomme waas, do in't 15. un 16. Jierhunnerd foaraaln ap Kuba, man uk ap wäkke litjere Ailounde un aan litjen Deel fon dät suudwäästelke Hispaniola woonden - un do Taíno sunt een Arawak-Foulk, un buppedät een Foulk, dät al Buuräi bedrieuwen häd. Eerste in't 20. Jierhunnerd sunt do Ciboney fon een Riege Histoorike truchnunnerbroacht wuuden mäd do Guanahatabey, een Foulk fon Jeegere un Sammlere, dät in't Wääste fon Kuba lieuwde un nit tou do Taíno heerde, wät me deerfon weet, dät die Taíno-Dolmätsker fon Christoph Columbus nit mäd do Guanahatabey baale kuude. Uumdät düt Foulk al in ju äddere Tied fon ju spoanske Kolonioalisierenge uutstuurwen is, is uk nit fuul uur hiere Sproake un Kultuur bekoand. Een poor Loundnoomen wäide ap ju Sproake fon do Guanahatabey touräächfierd, un wäkke Sproakwietenskuppere sjo in düsse Loundnoomen een muugelke Äänelkhaid tou ju Sproake Macorix, ju bit in't 16. Jierhunnerd ap Deele fon Hispaniola boald wuude, un ju Warao-Sproake, ju bit däälich fon dät Foulk fon do Warao uum ju Orinoko-Mundenge loangs ju Atlantik-Kuste fon Venezuela, Guyana un Suriname boald wäd. Deertou paaset ju Fermoudenge, dät do Guanahatabey of touminst Foulke, do do Guanahatabey nai stuuden, wildääge in oolde Tieden grattere Rebätte fon ju Karibik bewoond hääbe - eer do Arawak-Indioanere keemen sunt. Man dät is een Fermoudenge. Dät rakt deer neen skriftelke Wällen, un wan dät so fier tourääch gunge skäl, dät me uur ju Ethnizität fon do eerste Siedlere foar moorere Jierduusende spikkelierje wol, dan is dät heel un aal uunwietenskuppelk.
Twäidens kon uk nit kweeden wäide, dät do Kariben ju arawakiske Befoulkenge uutrooded hieden. Noch bit uum 1920 wuude ap do Litje Antillen fon Indioanere een Arawak-Sproake boald. Daach is bekoand, dät ju Befoulkenge foar kriegeriske Ljuude uut "Carib" of "Canib" Nood hieden, wiertruch dät Woud "Caniba" in't Spoanske uurnuumen wuude un fon deer uut in Masse Sproaken uurgeen. Dät is die Uursproang fon dät Woud "Kanniboale". Do Ailound-Kariben (Kalinago) kontrollierden do Ailounde twiske 1400 un 1700, sunt deer as Bootjere uumetouleeken un hääbe Wieuwljuude roowed. Fermoudelk hääbe jo sik uurloang mäd ju Arawak-Befoulkenge fermisked.
In düsse Tied häd ap dän 3. November 1493 die Seefoarder Christoph Kolumbus wilst sien twäide Raise dät Ailound Dominica äntdäkt, un hie roate dät Ailound sin Noome, uumdät dät juust Sundai waas ("Sundai" hat ap Latiensk "Dominica"). Man Kolumbus betried dät Ailound nit, un dät bleeuw noch loange een Refugium fon do (arawakisk baalende) Ailound-Kariben. In't Jier 1796 wuude dät Ailound St. Vincent britisk, un fon ju deer lieuwjende Misk-Befoulkenge uut Indioanere un fluchtede afrikoanske Sklouen - do uk ju oolde Arawak-Sproake boalden - wuuden duusende deportierd. Dät sunt do Foaroolden fon do Garifuna, do bit däälich, foaraaln ap dät middelamerikoanske Fäästlound, ju Garifuna-Sproake baale, een Arawak-Sproake mäd afrikoanske un karibiske Elemente. Ätter düsse Deportatsjoonen wäch fon St. Vincent waas Dominica dät lääste Ailound, dät noch fon Indioanere kontrollierd waas.
Kolonioaltied
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Al 1627 waas Dominica oun dän Earl of Carlisle keemen, un Änglound eenigede sik in 1635 mäd Frankriek, dät fersoacht hiede, do Bewoonere tou Missionieren, dät me dät Ailound sien oaine Befoulkenge uurläite skuul. In 1748 koom Dominica amtelk tou Frankriek, man do Frantsoosen roaten dät Ailound in 1763 oun do Briten tourääch. In 1768 kreech dät Ailound een oaine legislative Fersammelenge. Fon 1783 bit 1788 wier een poor Jiere frantsöösk. In düsse Tied faalt ju Maroon-Revolte fon 1784, as ju Nit-Wiete Befoulkenge foar hiere Gjuchte apstuude. Fon 1788 oun waas Dominica wier bie do Briten, do dät in 1805 tou een Kolonie ferkloorden. In 1831 kreech ju Nit-Wiete Befoulkenge fulle Burger-Gjuchte, ap dän 1. August 1834 wuude die Slavery Abolition Act gultich, die in do maaste britiske Kolonien ju Skloueräi ferbood. Fluchtede Sklouen fon frantsööske Noaber-Ailounde kuuden ap Dominica unnerkuume. Die Swotte Befoulkengsdeel hiede nu politisken Ienfloud un ferfoulgede fonsäärm uur wirtskuppelke Interessen as ju rieke wiete Minnerhaid, sodät do Wiete bolde Lobbyismus foar moor direkte Kontrolle truch dät britiske Muurlound bedreeuwen. In 1865 wuude dät Ailound Krounkolonie, man praktiske Uutwierkengen hiede dät eerste in 1898, as die Ferwalter Sir Hesketh Bell deer wai soand wuude.
Die Wai ätter ju Uunouhongegaid
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]In 1938 doarsten Paatäien gruunded wäide. In 1951 wuude dät Woal-Gjucht fernäierd, sodät sik dät nit moor oun dät Fermuugen orientierde, un uk Wieuwljuude kreegen een Stäm-Gjucht. In 1957 kreech Dominica aan eersten Chief Minister. In dän Uunouhongegaids-Prozäss wuude eerste in 1958 ju Wäästindiske Föderation gruunded ju uut Dominica un een Riege uur Ailounde bestuude, do touhoope Stappe foar Stappe een uunouhongich Lound wäide skuulen. Man as do Burgere fon Jamaika ap dän 19. September 1961 in een Referendum moorhaidelk foar dän Uutreed fon Jamaika uut ju Föderatsjoon stämden, duurde dät nit loange, un ju Föderatsjoon briek in heel un aal uutnunner. Ju existierde bloot noch bit tou dän 31. Moai 1962. In 1967 kreech Dominica een fiergungende Autonomie, man Ferdäägengs- un Buutepolitik wuuden fääre fon do Briten bedrieuwen. Ap dän 3. November 1978 wuude ju Uunouhongegaid proklamierd, sänt dän 8. Dezember 1978 is Dominica Lid fon do Fereende Natsjoonen.
Dominica as uunouhongich Lound
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Eersten Premierminister wuude Patrick John fon ju sosjoaldemokroatiske DLP. Sien Regierengstied waas bestimd fon persöönelke Foardeels-Noame un Korruptsjoon, wät tou blouderge Demonstratsjoonen fierde. Een nasjonoal Noodstounds-Komitee, dät Commitee for National Salvation (CNS) wäälde ap dän 21. Juni 1979 dän Wirtskupsminister Oliver J. Seraphin tou'n Premier. In dän Juni 1980 wuude Mary Eugenia Charles fon ju Paatäi DFP as Ätterfoulgerske wääld un bleeuw as eersten Wieuwelken Stoats-Boas 15 Jiere in't Boantje. In 1981 roate dät two Putsk-Fersäike juun ju Premier-Ministerske. Die eerste waas fon Frederick Newton organisierd, dän Uppermon fon dät Militär fon Dominica. Die Fersäik slumpede nit, Newton wuude in 1986 aphonged, un dät waas ju eensige Waigjuchtenge in ju Geskichte fon't uunouhongige Dominica. Die twäide Putsk-Fersäik waas ju sonaamde Operation Red Dog, as een Gruppe uum dät amerikoanske Ku-Klux-Klan-Lid Mike Perdue, dän düütsk-kanadisken Neo-Nazi Wolfgang Droege un dän barbardisken Woapen-Smuggler Sydney Burnett-Alleyne ploande, dät Ailound tou stoarmjen un dän fröieren Premier-Minister Patrick John wier ien tou sätten. Ap dän 27. April 1981 wuude Droege touhoope mäd oachte uur Monljuude in't US-amerikoanske New Orleans fääst nuumen, as jo sik mäd een Boot ful Woapen un mäd een Nazi-Foone kloor moakeden uum ap'e Raise tou gungen. Deermäd waas die twäide Fersäik uk al foarbie. In 1995 ferloos ju Premierministerske ju Woal, hieren Ätterfoulger wuude Edison James (UWP). In 2000 wuude wier wääld un Roosevelt Bernard "Rosie" Douglas wuude Premier-Minister. Man hie stoorf noch in dät sälge Jier, ap dän 1. Oktober 2000. Sin Ätterfoulger wuude Pierre Charles, die ap dän 6. Januoar 2004 uk stoorf, ätters koom Roosevelt Skerrit in't Boantje. Skerit is bit däälich (Stound: Januoar 2020) Premier-Minister fon Dominica.
Wällen
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]- Düssen Artikkel stöänt sik foar groote Deele ap ju düütske un ju ängelske Foatenge.