Stefan Vukanović Nemanjić

Stefan Vukanović Nemanjić
Stefan Vukanović Nemanjić na fresci manastira Dečani
Porodica
Roditelji	Vukan Nemanjić
Dinastija	Nemanjići

Stefan Vukanović Nemanjić je bio sin Vukana Nemanjića i brat Đorđa i Dmitra Nemanjića. On je ktitor i graditelj manastira Morača. Knez Stefan je bio sin velikog kneza Vukana, vladara Zete i unuk Stefana Nemanje, raškog velikog župana. Njegov otac titularni kralj Vukan je umro oko 1208. godine. Kralj Đorđe je vladao Zetom do 1216. godine, kada je ona postala deo srpske države. U periodu od 1251–1252. godine sagradio je manastir Moraču.

Biografija

U povelji kralja Uroša Dubrovčanima od 23. avgusta 1254. godine javljaju se kao svedoci knez Đorđe i župan Stefan. Ukoliko je ovde reč o sinovima župana Vukana, to je i prvi pisani trag o Stefanu. Uz njih se javlja i arhiepiskop Arsenije, što svedoči o visokom položaju koji su braća zauzimala u tadašnjoj Srbiji. Đorđe kao Vukanov naslednik figurira u Zeti u prvoj polovini 13. veka. Pomen Stefana pored brata svedoči da je i on imao značajan položaj. Imamo i podatak da je nosio titulu župana. Potpis župana Stefana identičan je potpisu Vukanovog sina na natpisu u Morači, što je još jedan dokaz da se radi o istoj osobi.

Osnivanje manastira Morače

Glavni članak: Manastir Morača

Stefan se ne pominje u zakletvi vernosti mletačkom duždu iz 1208. godine. To je posredan dokaz da je u tom trenutku bio maloletan, te se može zaključiti da je rođen posle 1194. godine. Prvi put ga srećemo u izvorima kada je već bio u zrelim godinama. Stefan je, naime, prvi od Vukanovih potomaka koji je iza sebe ostavio zadužbinu - manastir Moraču. Manastir je smešten jugozapadno od Brskova. Na manastiru se nalazi natpis:

Ovaj sveti hram Presvete Djeve Bogorodice sazidah i ukrasih u ime Uspenja, ja Stefan, sin velikog kneza Vukana, unuk Svetog Simeona Nemanje. I ovo bi u dane blagočestivog kralja našeg Uroša, u leto 6760, indikta 10-tog.

Navedena hronološka odrednica datuje izgradnju manastira u period između 1. septembra 1251. i 31. avgusta 1252. godine. Stefan se kao ktitor pominje bez ikakve titule, što se objašnjava ili njegovom skromnošću ili činjenicom da visoku titulu nije ni nosio.Na fresci u manastiru Dečani piše da je knez. Svakako je priznavao vlast kralja Uroša u to vreme.

Osnivanje manastira Morače potvrđeno je poveljom srpskog kralja Uroša, koja danas nije sačuvana. Jedan njen deo ispisan je na zidu male crkve Svetog Nikole u manastirskoj porti Morače u 17. veku (1639. godine). Da je povelja čuvana u manastiru u 19. veku svedoči Jegor Kovaljevski, Rus koji je 1838. godine boravio u Morači gde je imao priliku da lično u rukama drži povelju. Kovaljevski je ostavio i šture podatke o izgledu povelje. Pisana je u obliku svitka, sadržala je međe manastirskog vlastelinstva.

Stefan na freskama

Manastir Morača, zadužbina Stefana.

Stefan je jedini Vukanov sin koji je naslikan na lozama Nemanjića i to na tri od četiri sačuvane loze: Gračanica, Peć i Dečani. Međutim, pored njegovog imena ne nalazi se titula župana, već titula kneza. Kako je prilikom oslikavanja loza Nemanjića vođena velika pažnja prilikom navođenja titula, objašnjenje treba tražiti u pretpostavci da je Stefan u vreme vladavine kralja Uroša uzdignut za kneza. Kao knez, Stefan je morao dobiti određene teritorije na upravu. Svakako je razumno pretpostaviti da su se one nalazile u državi njegovog oca, odnosno u Duklji, gde je Stefan mogao naslediti svoga brata Đorđa. Ovo, međutim, ne nailazi na potvrdu u istorijskim izvorima.

Manastir Morača obnovljen je u 16. veku, prilikom čega je ponovo oslikan ktitorski portret Stefana. Uz portret se nalazi natpis: "kralj Stefan, sin velikog kneza Vukana, unuk Svetog Simeona Nemanje". Titula kralja svedoči da su Stefana kraljem smatrali njegovi podanici u Duklji. Sa njome nije mogao istupati zvanično, jer su već dve ličnosti u tom trenutku nosile titulu kralja: Uroš i njegov brat Vladislav koji se u izvorima poslednji put javlja 1263/4. godine. Stefan je prikazan na čelu povorke, pored svoje supruge, kao mlad čovek sa dugom bradom, odeven kao plemić. Sudeći prema natpisu na fresci, Stefan se neposredno pred smrt zamonašio.

Na zapadnom zidu naosa oslikani su krstasti motivi koji svedoče o pravoj tituli Stefana - tituli kneza. Brankovićev letopis i Zagrebački rodoslov titulišu Stefana kao velikog kneza. U Zagrebačkom rodoslovu stoji podatak da u Morači počivaju Stefanove "nepovređene mošti svete", što nagoveštava da je Stefan pred smrt kanonizovan.

Literatura

• Blagojević, Miloš (1989). Srbija u doba Nemanjića: Od kneževine do carstva 1168-1371. Beograd: Vajat. 
• Blagojević, Miloš (2006). „Titule prinčeva iz kuće Nemanjića u XII i XIII veku”. Manastir Morača. Beograd: Balkanološki institut SANU. str. 33—44. 
• Blagojević, Miloš (2011). „Nemanjići i državnost Duklje-Zete-Crne Gore” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 83: 7—24. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 06. 2018. g. Pristupljeno 02. 02. 2019. 
• Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Božić, Ivan (1950). „O položaju Zete u državi Nemanjića”. Istoriski glasnik. 3 (1-2): 97—122. 
• Bubalo, Đorđe (2011). „Titule Vukana Nemanjića i tradicija Dukljanskog kraljevstva”. Đurđevi stupovi i Budimljanska eparhija: Zbornik radova. Berane: Episkopija budimljansko-nikšićka. str. 79—93. 
• Kovačević, Jovan (1955). „Tradicija o Dukljanskom kraljevstvu kod Nemanjića”. Istoriski časopis. 5: 291—294. 
• Ćirković, Sima (1970). „Zeta u državi Nemanjića”. Istorija Crne Gore (PDF). knj. 2, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 3—93. 
• Ječmenica, Dejan, Nemanjići drugog reda, Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu (2018)