Željeznica (pritoka Bosne)
| Željeznica | |
|---|---|
 Klisura Željeznice kod Sarajeva | |
| Opšte informacije | |
| Dužina | 30 km |
| Sliv | Crnomorski |
| Vodotok | |
| Izvor | Hrasnički i Godinjski potok (Turovi) |
| Koor. izvora | 43° 38′ 51.7″ N 18° 25′ 06.5″ E / 43.647694° S; 18.418472° I |
| Ušće | Bosna (Osjek) |
| Koor. ušća | 43° 50′ 21.7″ N 18° 17′ 12.6″ E / 43.839361° S; 18.286833° I |
| Geografske karakteristike | |
| Država/e |  Bosna i Hercegovina |
| Oblast |  Republika Srpska |
| Naselja | Trnovo, Kijevo, Grad Istočno Sarajevo, Ilidža |
| Pritoke | Bijela reka, Crna reka |
| Reka na Vikimedijinoj ostavi | |
Željeznica je reka u srednjoj Bosni i Hercegovini, desna pritoka reke Bosne. Pripada Crnomorskom slivu.[1] Nastaje od Hrasničkog i Godinjskog potoka, koji izviru na planini Treskavici (2088 m).
Godinjski potok izvire iz Godinjske pećine, kod sela Godinja, ispod brda Orlovača, na istočnim padinama Treskavice. Pećina je duboka oko 30 metara, a potok izlazi na površinu zemlje 50-ak metara ispod pećine. U blizini sela Duge Njive nalazi se vodopad, na kome je reka padajući sa visine napravila udubljenje u obliku kace, po kome je mesto dobilo naziv Kace.[1]
Ispod Šišana i u blizini Kozije Luke, iz Velikog jezera na Treskavici, otiče potok Glibavac. Ovaj potok, nakon topljenja snega, pada niz stene ispod Kozje Luke u trideset metara duboku provaliju, praveći vodopad Skok, koji leti presušuje. Ovaj vodeni tok se nastavlja u Hrasnički potok.
Hrasnički i Godinjski potok se sastaju kod sela Turovi i formiraju reku Željeznicu.
Nedaleko od svog nastanka Željeznica, nakon nekoliko stotina metara mirnog toka, ulazi u uski kanjon, krečnjačku gredu u kojoj je udubila svoje korito. Ovo korito je voda stvarala stotinama godina, jako udarajući u kamen i nanoseći razne materijale. Udubljenja su široka između 30 i 70 cm i duboka između pola i jednog metra. Pošto se na tom mestu reka naglo sužava, ogromna količina vode stvara slapove i virove, pa izgleda kao da vri. Zbog toga je narod iz okolnih sela ta udubljenja prozvao kazani ili lonci. Kanjon od krečnjaka je dug oko 150 metara, širine 2 metra i dubine 12 metara. Korito Kazana je belo, uglačano, puno džinovskih lonaca i brzaka. Ova veoma redak prirodni fenomen i predstavljaju najatraktivnije mesto u kanjonu Željeznice, zbog koga je ceo kanjon poznat pod imenom Kazani.[2] Do Kazana je reka čista i u njoj se može kupati. Kupanje se ne preporučuje u nastavku rečnog toka, zbog velikog zagađenja,[1] jer prolazi kroz najnaseljeniju i najindustrijalizovaniju regiju Bosne i Hercegovine.
Najveće pritoke Željeznice su Crna reka, koja se uliva ispod Trnova i Bijela reka, koja se uliva kod Donje Presjenice.[1]
U njenom gornjem toku rečno korito je široko od 4 do 10 metara, dok dubina na brzacima iznosi oko 30–50 cm, a u virovima do 1 metra i više. Ispod ušća Bijele i Crne rijeke dubine dostižu i do 3 metra, posebno u tesnim i dubokim virovima.[3]
Do druge polovine 20. veka Željeznica je bila izuzetno bogata ribom, između ostalih bilo je mladica, potočne pastrmke, lipljena, klene, mrene, škobalja. Riba je mogla da se lovi svakom ribolovnom tehnikom. Sada ribe gotovo i da nema, zbog zagađenja.[2]
Na reci se nalazi hidrocentrala Bogatić, instalacione snage 6,5 MW, koja je sagrađena nekoliko godina nakon Drugog svetskog rata.
Ušće Željeznice u Bosnu leži nasuprot selu Osjeku u Sarajevskom polju, Istočno Sarajevo, Republika Srpska. Dužina toka je 30 km. Reka protiče kroz Trnovo, Kijevo, te kroz urbani deo grada Istočno Sarajevo.
Klima
[uredi | uredi izvor]Sliv reke Željeznice obuhvata predjele između velikih planina, Treskavice na zapadu, Jahorine na istoku i jugu, a sa sjeverozapada Bjelašnice. Nadmorska visina ovih predela kreće se između 550 m nadmorske visine (Krupačke stijene), pa sve do 1900 m (Jahorina), odnosno 2000 m (Treskavica i Bjelašnica). Klima sliva reke Željeznice je umjerenokontinentalna u donjem toku (ispod Krupačkih stijena). Na visinama iznad 600 metara nadmorske visine je umjerenokontinentalna klima pretplaninskog tipa, iznad 1100 mnm planinska, dok je na visinama preko 1700 metara planinska klima alpskog tipa. Srednje godišnje temperature u periodu 1961-1990 su se kretale u rasponu od 9 °C do 8 °C u donjem toku Željeznice, a od 8 °C do 6 °C u gornjem slivu.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v g BH putovanja & 4. 8. 2016.
- ^ a b BH putovanja & 4. 6. 2016.
- ^ TO Istočno Sarajevo 2012, str. 8.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- „Do Kazana Željeznica je biser”. BH putovanja. Sarajevo: Denameda d. o. o. 176. 4. 8. 2016. Arhivirano iz originala 8. 10. 2017. g. Pristupljeno 19. 6. 2017.
- „Prvo kazani na Željeznici, a onda”. BH putovanja. Sarajevo: Denameda d. o. o. 13. 4. 6. 2016.[mrtva veza]
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
- Turistički vodič — Sarajevsko-romanijska regija (PDF). Pale: TO Istočno Sarajevo. 2012. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 4. 2015. g. Pristupljeno 19. 6. 2017.
- http://www.zone-2000.net/service/books_img/Kroz_planine_Bosne_i_Hercegovine_1935.pdf Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. avgust 2016)
