Shkenca në mesjetën Islame
|
Shkenca në mesjetën Islame i referohet zhvillimit të shkencës nën civilizimin Islam mes shekujve VIII dhe XV, vite të cilat njihen edhe si Vitet e Arta Islame.[1] Kjo shkencë gjithashtu njihet edhe si shkenca arabe, shkaku se shumica e teksteve të kësaj periudhe u shkruan në gjuhën arabe, lingua franca e civilizimit Islam. Civilizimi Islam në vete përfshiu shkencëtarët më produktivë të kohës, të cilët nuk ishin të gjithë arabë, por nga ata kishte jo arabë si dhe jo myslimanë e që të gjithë vepronin në ombrellën e civilizimit Islam në territoret Islame.
Një numër i madh i shkencëtarëve modernë si Bertrand Russell[2], Robert Briffault, Will Durant, Fielding H. Garrison[3], Alexander von Humboldt, Muhammad Iqbal, Abdus Salam dhe Hossein Nasr konsiderojnë se shkenca moderne ka lulëzuar nga shkencëtarët myslimanë, të cilët ishin pionierë të metodave shkencore duke paraqitur qasjen moderne empirike, eksperimentale dhe kuantitative të hetimeve shkencore. Disa skolastikë, si Donald Routledge Hill, Ahmad Y Hassan,[4] Abdus Salam,[5] dhe George Saliba,[6] i referohen arritjeve si: "Revolucioni shkencor Islam".[7][8]
Përmbledhje
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Lindja e shkencës në botën islamike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Vitet e arta islame
Gjatë zgjerimit të hershëm të territoreve Islame, arabët myslimanë fillimisht të udhëhequr nga Khalid ibn al-Walid pushtuan Perandorinë Sassanido-Persiane dhe më shumë se gjysmën e Perandorisë Bizantine- Romake dhe themeluan Perandorinë Arabe përmes Lindjes së Mesme, Azisë Qendrore dhe Afrikës Veriore përcjellë nga zgjerimet tjera përmes Pakistanit, Italisë jugore dhe Gadishullit Iberian. Si rezultat i këtij zgjerimi qeveria Islame trashëgoi diturinë dhe aftësitë e Lindjes së Mesme Antike, Greqisë Antike, Persisë Antike si dhe Indisë dhe këto dituri i zhvilloi dhe zgjeroi më tej gjatë gjithë Viteve të Arta Islame. Studiuesit myslimanë dituritë e gjetura në territoret në të cilat shtrihej shteti Islam i zgjeruan dhe zhvilluan më tej në një shkallë shumë të lartë shkencore si dhe bënë zbulime të reja në lëmit përkatëse.[9]
Arti i prodhimit të letrës u mor nga dy të burgosur kinezë të Betejës së Talasit në vitin 751, ku si rezultat i kësaj u krijuan fabrika letre në Samarkand dhe Bagdad. Arabët përparuan teknikën kineze duke përdorur lecka lineni në vend të livoreve të manit.
Shkencëtarët myslimanë dhe bizantinë dallonin shumë në qëndrimet e tyre ndaj shkencës. Bizantinët shtuan shumë pak në shkencën e huazuar nga greko-romakët duke qëndruar në tmerr të prirësve të tyre. Kjo mund të sqarohet nga fakti se zgjerimi Islam jashtë Arabisë kishte përfshirë tre nga qytetet e tyre prodhuese, si Aleksandria, Kartaga dhe Antiohi. Për shkak të humbjes së qeverisë shumë të aftë dhe të centralizuar si dhe për shkak të zgjerimit arab në Anatoli, shumica e qyteteve Bizantine nuk mund t'i përkushtoheshin arti dhe shkencës dhe me të madhe iu kthyen zhvillimit të bujqësisë ekzistenciale për të siguruar ekzistencën.
Shumica e shkencëtarëve shumë të njohur arabë dhe iranianë jetuan dhe vepruan gjatë viteve të arta islame.
Numri i punimeve origjinale në gjuhën arabe, të shkruara në shkencën e matematikës është shumë më i madh se numri i punimeve të shkruara në gjuhën greke dhe latine së bashku.[10]
Metoda shkencore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Shkencëtarët myslimanë i vunë theks më të madh eksperimentimit se sa popujt e civilizimeve më të hershme, (shembull filozofët grek më shumë i vunë theks racionalitetit se sa eksperimentimit), kjo ishte për shkak të përqendrimit të madh në vrojtimin empirik të gjetur në Kur'an dhe sunnet,[11][12]
[13][14] dhe për shkak të themelimit rigoroz të metodave historike në shkenën e hadithit.[11] Ata paraqitën për herë të parë kuantifikimin, vrojtimin preciz, eksperimentin e kontrolluar dhe përshkrimin e kujdesshëm. Qasja e tyre e re ndaj hetimit shkencorë çoi drejt zhvillimit të metodës shkencore në botën Islame. Në praktikë vrojtimi eksperimental dhe eksperimentet kuantitative të Ibn al-Haytham (Alhacen) në librin e tijë të Optikës (1021) shihen si fillimi i metodës moderne shkencore. Zhvillues tjerë të metodës shkencore llogariten edhe Geber, Ibn Sina, dhe Abū Rayhān al-Bīrūnī. Zhvillimi më i rëndësishëm i metodës shkencore, përdorimi i eksperimentimit dhe kuantifikimit për të dalluar mes teorisë garuese shkencore, u bë kryesisht me orientimin empirik që u paraqit nga shkencëtarët myslimanë.
Rosanna Gorini shkruan: Sipas shumicës së historianëve al-Haytham ishte pionieri i metodës moderne shkencore. Me librin e tij ai ndryshoi kuptimin e termit optikë dhe themeloi eksperimentet si normë e dëshmimit në këtë fushë. Hulumtimet e tijë nuk janë të bazuara në teori abstrakte, por në dëshmi të eksperimentuara dhe eksperimentet e tijë ishin sistematikë dhe të përsëritshëm."[15]
Metodat e mëhershme eksperimentale u zhvilluan nga Geberi (metodat për kimi), Muhammad al-Bukhari (metodat për histori dhe shkencën e hadithit),[11] al-Kindi (metodat për shkencat e tokës), Avisina (metodat për mjekësi), Abū Rayhān al-Bīrūnī (metodat për astronomi dhe mekanikë),[16] Ibn Zuhr (metodat për operim) dhe Ibn Khaldun (metodat për shkencat shoqërore). Zhvillimi më i rëndësishëm i metodës shkencore, i përdorimit të eksperimentimit dhe kuantifikimit për tu shquar nga teoria konkurruese shkencore e vënë në orientimin e përgjithshëm empirik, u paraqit nga shkencëtarët myslimanë.
Ibn al-Haytham, pionieri i optikës moderne,[17] përdori metodën shkencore për të arritur rezultatet e paraqitura në librin e tij Libri i Optikës. Në praktikë ai kombinoi vrojtimet, eksperimentimet dhe argumentet racionale për të treguar se teoria e tij moderne e të pamurit, ku rrezet e dritës janë të emituara nga objekti e jo nga syri, që është shkencërisht saktë, e që në teorinë antike të të pamurit, përmbajtur nga Ptolemeu dhe Euklidi (ku mendonin se syri është ai që emiton rreze ndaj objektit) dhe ajo e përmbajtur nga Aristoteli (ku objektet emitojnë grimca kah syri) ishin gabim.[18] Dihet se Roger Bacon kishte njohuri mbi punën e bërë nga Ibn al-Haytham.
Ibn al-Haytham zhvilloi metoda rigoroze eksperimentale të testimit shkencorë të kontrolluar me qëllim të vërtetimit të hipotezës teorike dhe hamendjes induktive të mbështetur në dëshmi. Metoda shkencore e Ibn al-Haythamit ishte shumë e ngjashme me metodën shkencore moderne dhe përbëhej nga procedurat vijuese:[19]
- Vëzhgimi
- Paraqitja e problemit
- Formulimi i hipotezës
- Testimi i hipotezës duke përdorur eksperimentin
- Analiza e rezultateve të eksperimentit
- Interpretimi i të dhënave dhe formulimi i konkludimeve
- Publikimi i zbulimeve
Zhvillimi i metodës shkencore konsiderohet të jetë bazik për shkencën moderne dhe disa, posaçërisht filozofët e shkencës dhe shkencëtarët praktikë, i konsiderojnë hetimet e mëhershme të jenë para-shkencore. Për këtë arsye disa e konsiderojnë Ibn al-Haythamin si "shkencëtari i parë".[20]
Në Modeli i Lëvizjeve, Ibn al-Haytham gjithashtu përshkruan një version të hershëm të briskut të Okamit, ku ai vë në veprim një numër minimal hipotezash duke marrë parasysh tiparet që e karakterizojnë lëvizjet astronomike, siç ai tenton t'i eliminojë nga modeli i tij planimetrik, hipotezat kosmologjike, të cilat nuk mund të vëzhgohen nga Toka.[21]
Institutet Shkencore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Një numër i madh i instituteve të pa njohura në botën antike, njihen nga bota mesjetare islame. Si shembuj më të mirë janë: spitalet publike (që i zëvendësuan tempujt shërues dhe tempujt për fjetje)[22] dhe spitalet psikiatrike,[23] bibliotekat publike dhe bibliotekat e huazimit, diplomat akademike, observuesi astronomik si instiut hulumtues[22] (si kundërshtim ndaj vrojtimit privat që ishte rast në antikë),[24] dhe ligji i besimit (Waqf).[25][26]
Universitetet e para që nxjerrin në qarkullim diploma ishin: universiteti mjekësorë - spitalorë i mesjetës islame në Bimaristan ku diplomat mjekësore që nga shekulli XIX u jepeshin studentëve të Mjekësisë islame, të cilët ishin të kualifikuar të punonin si mjekë. Sir John Bagot Glubb shkroi:[27]
- "Në kohën e Mamunëve, shkollat mjekësore ishin shumë të aktive në Bagdad. Spitali i parë i lirë publik u hap në Bagdad në kohën e Kalifatit n Haroon-ar-Rashid. Sikur që sistemi zhvillohej, mjekët dhe kirurgët emëroheshin të ligjëronin në shkollat mjekësore dhe të nxjerrin në qarkullim diploma për ata, të cilët konsideroheshin të kualifikuar për të praktikuar mjekësinë. Spitali i parë në Egjipt u hap në vitin 872 dhe pastaj spitale publike u hapën në gjithë perandorinë nga Spanja dhe Magribi gjer në Persi."
Libri i Rekordeve Botërore të Genisit njeh Universitetin Al Karaouine në Fez, Maroku si universitetin më të vjetër në botë, i themeluar në vitin 859.[28] Universiteti Al-Azhar i themeluar në Kajro, Egjipt në shekullin e X ofronte lloje të ndryshme të gradave, duke përfshirë edhe gradat post diplomike dhe shpesh llogaritet si universiteti i parë i plotë.
Një numër i madh i vetive të dallueshme të bibliotekës moderne për herë të parë u paraqitën në botën islame, ku bibliotekat nuk shërbyen vetëm për mbledhjen e dorëshkrimeve siç ishte rasti me bibliotekat antike, por gjithashtu shërbyen si biblioteka publike, si biblioteka huazimi, si qendra udhëzimi, si qendra për shpërndarjen e diturisë shkencore dhe ideve si vende për takime dhe diskutime dhe në disa raste edhe si bujtina për shkollarët ose si konvikte për nxënësit. Koncepti i katalogut të bibliotekës gjithashtu u paraqit në biblioteka mesjetare islame ku librat u organizuan në gjini dhe kategori specifike.[29]
Një veti tjetër e përbashkët gjatë Viteve të arta islame ishte numri i madh i gjenive universalë myslimanë, dijetarë të cilët kontribuuan në fusha të ndryshme të diturisë. Gjenitë e përgjithshëm myslimanë njiheshin si "Hakiim" dhe kishin dituri të gjerë në fusha të ndryshme të besimit islam dhe të mësimit jofetar, të njëjtë sikur Leonardo da Vinci, i periudhës së rilindjes evropiane. Dijetarët e tillë ishin aq të shumtë gjatë Viteve të arta islame sa që ishte e rrallë të gjesh dijetar i cili ishte i përqendruar dhe i specializuar në vetëm një fushë studimi në një kohë.[30] Ndër gjenitë universal myslimanë njihen: el-Biruniu, el-Xhahiz, el-Kindi, Ebu Bekër Muhammed er-Razi, Ibn Sina, el-Idrisi, Ibn Baxhe, Omar Kajami, Ibn Zuhr, Ibn Tufejl, Ibn Ryshd, es-Sujuti[31] Geberi, el-Harezmi, Banū Mūsā, Abas ibn Firnas, Farabiu, el-Masudi, el-Mukaddasi, Alhaceni, Omer Hajami, el-Gazaliu, el-Hazini, Avempace, el-Xhazari, Ibën Nefisi, Nasir ed-Din et-Tusi, Ibn Shatiri, Ibn Halduni, Taki ed-Din si dhe shumë të tjerë.[30]
Rishikimi shoqërorë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Përshkrimi i parë, i dokumentuar, i rishikimit shoqërorë, (ang.: peer review) është gjetur në librin Etika e fizikanit të shkruar nga Is'haq bin Ali al-Rahwi, i cili jetoi gjatë viteve 854–931 në al-Raha, Siri. Ai përshkruan procesin e rishikimit të parë shoqërorë mjekësor. Në punimin e tij, sikurse në manualët e tjerë mjekësor arab, shkruan që mjeku duhet gjithmonë të bëjë kopje të shënimeve të gjendjes shëndetësore të pacientit në çdo vizitë. Pasi që pacienti të jetë shëruar ose të ketë vdekur, shënimet janë ekzaminuar nga këshilli mjekësor lokal i mjekëve tjerë, të cilët do të rishikonin shënimet e mjekut për të vërtetuar nëse shoqja e tij/saj përmban standardet e kërkuara të kujdesit mjekësor. Nëse rishikimet e tyre janë negative, mjeku mund të ballafaqohej me hedhje në gjyq për keqtrajtim të pacientit.[32]
Rënia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Shkenca islame dhe numri i shkencëtarëve myslimanë besohet se ka filluar të bie që nga shekulli XII ose XIII. Besohej se pas shekullit XIII nga civilizimi islam akoma do të lindin shkencëtarë të rastit, por ata u bënë përjashtim e jo diçka e zakonshme. Disa dijetarë, sërish vënë në pikëpyetje "fotografinë" tradicionale të rënies, duke vënë në pah aktivitetet e vazhdueshme astronomike si shenjë të vazhdimit të traditës shkencore krijuese përtej shekullit XVI, nga të cilët puna e astronomit dhe shkencëtarit Ibn al-Shatir, (1304–1375), në Damask konsiderohet si shembulli më i vlefshëm dëshmues.[33][34] Ngjashëm ishte edhe për sferat tjera të shkencs islame si mjekësia, ku njihen me punët e tyre Ibn al-Nafis dhe Şerafeddin Sabuncuoğlu si dhe shkencat shoqërore ku dallohet Ibn Khaldun me veprën Muqaddimah (1370), që vetvetiu dëshmon se shkenca po binte në Irak, al-Andalus dhe Magrib, por po vazhdonte të rrjedhë në Persi, Siri dhe Egjipt.[35]
Një nga shkaqet e rënies konsiderohet ngjarja kur shkolla ortodokse Ash'ari teologjikisht sfidoi shkollën teologjike më racionale në Mu'tazili, ku shembull i shquar është libri nga al-Ghazali, Moskoherenca e Filozofëve. Disa dijetarë e kanë vënë në pyetje këtë pikëpamje ku një numër i konsiderueshëm vënë në pah se shkolla Ash'ari përmbante shkencën dhe kundërshtonte filozofinë spekulative dhe se disa nga shkencëtarët e mëdhenj myslimanë si Alhazen, Biruni, Ibn al-Nafis dhe Ibn Khaldun ishin pasues të shkollës Ash'ari.[31][35]
Ndër arsyet tjera për rënien e shkencës islame njihen: konflikti mes myslimanëve sunitë dhe shiave, luftërat e kryqëzatave, luftërat me Perandorinë Mongole në tokat Islame mes shekujve XI dhe XIII, posaçërisht Perandoria Mongole në shekullin e XIII pati ndikim të madh. Mongolët shkatërruan bibliotekat islame, vrojtuesit, spitalet dhe universitetet, duke arritur kulmin në Betejën e Bagdadit në vitin 1258. Pushtimi i qytetit Abbasid që ishte qendër kapitale dhe intelektuale në vitin 1258 shënoi fundin e Viteve të Arta Islame.[36]
Që nga shekulli XIII disa myslimanë tradicionalë besonin se pushtimit e Kryqëzuesëve dhe Mongolëve kanë qenë dënim për myslimanët nga Zoti për shkak të largimit nga sunneti, qëndrim i cili u mbajt edhe nga gjeniu universal Ibn al-Nafis.[37] Ata besonin gjithashtu se ai zëvendësim arriti nga numri i madh i luftërave dhe konflikteve që krijuan klimën në të cilën shkenca Islame ishte më pak e suksesshme se më parë. Arsye tjetër për përshkrimin e kësaj rënie merret edhe përçarja në ciklet e paanësisë bazuar në modelin e famshëm Asabiyyah krijuar nga Khalduni (lindja dhe rënia e kombeve) që vë në pah se rënia është rezultat i faktorëve ekonomik dhe politik e jo religjioze.[35] Me rënien e Spanjës Islame në vitin 1492, zhvillimi shkencor dhe teknologjik përgjithësisht ra në duart e të krishterëve evropianë dhe qoi në atë që sot njihet si Rilindja evropiane dhe revolucioni shkencor.
Ndikimi në shkencën evropiane
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kontribut drejt rritjes së shkencës evropiane ishte kërkimi i skolastikëve evropianë për dituri të reja, të cilat mund të gjendeshin vetëm në mesin e myslimanëve posaçërisht në Spanjën Islae dhe në Sicili. Këta skolastikë përkthyen tekstet e reja shkencore dhe filozofike nga gjuha arabe në gjuhën latine.
Njëri nga përkthyesit më produktiv në Spanjë ishte Zherardi nga Kremona i cili përktheu 87 libra nga arabishtja në latinisht, duke përfshirë: nga Muhammad ibn Mūsā al-Khwārizmī librin Algjebra dhe Almukabala, nga Jabir ibn Aflah librin Elementa astronomica,[38] nga al-Kindi librin Në Optikë, nga Ahmad ibn Muhammad ibn Kathīr al-Farghānī librin Në Elementet e Astronomisë në Lëvizjet Qiellore, nga al-Farabi librin Klasifikimi i Shkencës,[39] arritjet nga al-Razi në alkiminë dhe mjekësinë Islame,[40] arritjet nga Thabit ibn Qurra dhe Hunayn ibn Ishaq,[41] si dhe arritjet nga Arzachel, Jabir ibn Aflah, Banū Mūsā, Abū Kāmil Shujā ibn Aslam, Abu al-Qasim dhe Ibn al-Haytham (duke përfshirë edhe Librin e Optikës).[42]
Punimet e tjera të përkthyera nga arabishtja në latinisht gjatë shekullin të XIII janë: arritjet nga Muhammad ibn Jābir al-Harrānī al-Battānī dhe Muhammad ibn Mūsā al-Khwārizmī,[38] arritje e Abu al-Qasim (duke përfshirë librin al-Tasrif),[42][43] nga Muhammad al-Fazari librin Great Sindhind (bazuar në Surya Siddhanta, arritjet nga Brahmagupta),[44] arritjet nga al-Razi dhe Ibn Sina (duke përfshirë Libri i Kurimit dhe Kanuni i Mjekësisë),[45], arritjet nga Averroes,[43] arritjet nga Thabit ibn Qurra, al-Farabi, Ahmad ibn Muhammad ibn Kathīr al-Farghānī, Hunayn ibn Ishaq dhe të nipit të tijë Hubaysh ibn al-Hasan,[46], arritjet nga al-Kindi, nga Abraham bar Hiyya librin Liber embadorum, nga Ibn Sarabi librin De Simplicibus,[43] arritjet nga Qusta ibn Luqa,[47], arritjet nga Maslamah Ibn Ahmad al-Majriti, Ja'far ibn Muhammad Abu Ma'shar al-Balkhi dhe al-Ghazali,[42] arritjet nga Nur Ed-Din Al Betrugi duke përfshirë librin Mbi Lëvizjet e Qiejve,[40][48] nga Ali ibn Abbas al-Majusi librin enciklopedik , Libri Komplet i Artit Mjekësor,[40] nga Abu Mashar librin Hyrje në Astrologji,[49] arritjet nga Maimonides, Ibn Zezla (Byngezla), Masawaiyh, Serapion, al-Qifti, dhe Albe'thar.[50] nga Abū Kāmil Shujā ibn Aslam libri Algjebra,[38], arritjet e Geberit në alkimi dhe De Proprietatibus Elementorum, një libër arab mbi gjeologjinë shkruar nga pseudo-Aristeli.[40] Në fillim të shekullit XIII Marku nga Toledo përktheu Kur'anin si dhe arritje të ndyshme mjekësore Islame.[51]
Fibonacci prezantoi llogaritësin e parë komplet evropian të sistemit numerik Hindu-Arabik nga burimet arabe në librin e tij Liber Abaci (1202).[40] Nga Al-Khazini libri Zij as-Sanjari u përkthye në gjuhën greke nga Gregory Choniades në shekullin e XIII dhe u studjua në Perandorinë Bizanine.[52] Përmirësimet astronomike ndaj modelit Ptolemeik të bëra nga al-Battani, Averroes, Mo'ayyeduddin Urdi (Urdi lemma), Nasīr al-Dīn al-Tūsī (Tusi-couple) dhe Ibn al-Shatir më vonë u adoptuan në modelin heleocentrik Kopernikan. Ligji i gravitacionit nga Al-Kindi (Alkindus) ndikoi në fizikanin Robert Hooke në definimt e gravitetit celestial i cili më vonë inspiroi në definimin e ligjit univerzal të gravitetit nga Isak Njutën. Librat nga Abū al-Rayhān al-Bīrūnī, Ta'rikh al-Hind dhe Kitab al-qanun al-Mas’udi u përkthyen në latinisht si Indica dhe Canon Mas’udicus. Komenti nga Ibn al-Nafis në pjsën e fundit nga libri i Ibn Sinas Kanuni i Mjekësisë u përkthye në latinisht nga Andrea Alpago, (vdiq në vitin 1522) dhe u botua në Evropë në vitin 1547. Libri nga Ibn al-Nafis, Komente mbi Anatominë e Kanunit të Avicenës, që fillimisht përshkruante qarkullimin pulmonar, gjithashtu mund të jetë përkthyer në gjuhë latine dhe të jet bërë e qarkullueshme në Evropë gjatë kohës së njëjtë dhe mund të ketë patur ndikim në studjuesit Michael Servetus dhe Realdo Colombo.[53] Përkthimi i arritjeve nga Omar Khayyám në algjebër dhe gjeometri, më vonë ndikuan në zhvillimin e gjeometrisë jo eEuklidiane në Evropë gjatë shekullit të XVIII[54][55] Libri nga Ibn Tufail, Hayy ibn Yaqdhan, u përkthye në gjuhën latine nga Edward Pococke në vitin 1671 dhe në gjuhën angleze nga Simon Ockley në vitin 1708 dhe u bë një nga librat më të rëndësishëm që lajmëroi Revolucionin Shkencor."[56] Libri nga Ibn al-Baitar, Kitab al-Jami fi al-Adwiya al-Mufrada, gjithashtu kishte ndikim në Evropë pasi u përkthye në latinisht në vitin 1758.[57]
Fushat e studimit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në Mesjetë, posaçërisht në Vitet e Arta Islame skolastikët myslimanë bënë arritje të dukshme në shkencë, matematikë, mjekësi, astronomi, inxhinieri dhe në shumë fusha tjera. Gjatë kësaj kohe filozofia e hershme Islame u zhvillua dhe ishte qendrore në diskutimet shkencore, ku figura kryesore ishin shkencëtarët dhe filozofët.
Shkencat agrokulturore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Shkencat agrokulturore të myslimanëve
Gjatë revolucionit agrokulturorë të myslimanëve, shkencëtarët myslimanë bënë përparime të dukshme në botanikë dhe qaun në themelimin e shkencave agrokulturore. Botanikët dhe agronomët myslimanë demonstruan dituri të përparuara agronomike, agroteknike dhe ekonomike në sferat si meteorologjia, klimatologjia, hidrologjia si dhe në ekonominë dhe menaxhimin e ndërmarrjeve agrokulturore. Ata, gjithashtu, demonstruan dituri agrokulturore në sferat si pedologjia, ekologjia agrokulturore, ujitja, përpunimi i tokës, mbjellja, shpërndarja e plehut, zhdukja e barërave dëmtuese, mbjellja, prerja e druve, shartimi, krasitja e hardhive, profilaksisë, fitoterapia, kujdesi dhe zhvillimi i kulturave bimore dhe mbledhje dhe grumbullim të të vjelave.[58]
Në shekullin e XIII Ibn al-Baitar botoi librin Kitab al-Jami fi al-Adwiya al-Mufrada që konsiderohet një nga përpilimet më të mëdha botanike që përmban detaje të së paku 1,400 bimëve të ndryshme nga të cilat 200 nga këto bimë ishin zbulime të tija origjinale.[57]
Shkencat e aplikuara
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Fielding H. Garrison në librin e tij Historia e Mjekësisë shkruan: "Saracenët ishin origjinues jo vetëm të algjebrës, kimisë dhe gjeologjisë, por të shumë përparimeve ose përmirësimeve të civilizimit siç janë dritat e rrugëve, kanatat e dritareve, fishekzjarrët, instrumentet spango, kultivimi i frutave, parfumet, erëzat etj."
Në shkencat e aplikuara një numër i madh i arritjeve të dukshme u bënë nga shkencëtarët dhe inxhinierët myslimanë të mesjetës duke përfshirë shkencëtarët si Abbas Ibn Firnas, Taqi al-Din dhe pjesërisht al-Jazari, i cili konsiderohet pionier i robotikës dhe i inxhinierisë së ditëve tona.[59] Disa nga zbulimet që u bënë nga myslimanët e mesjetës janë: kamera obskura, kafeja, fluturakja me ajër, sipërfaqet kontrolluese të fluturimit, sapuni, shamponi, destilimi i pastër, lëngëzimi, kristalizimi, purifikimi, oksidimi, avullimi, filtrimi, alkooli i destiluar, acidi urinor, acidi nitrik, alembik, boshti dhëmbor, valvula, pompa piston këmbyesve thithëse, ora mekanike të nxitura nga uli dhe pesha, roboti humanoid i programueshëm, mbyllësi me kombinim, kuiltimi, çarku i ngritur me majë, bisturi, sharra e dorës, forcepsët, katguti kirurgjik, mulliri me erë, inokulimi, vaksina kundër smallpoksit, pena me ngjyrë, kriptoanaliza, analiza e frekuencës, , qelqi i zbukuruar dhe qelqi kuarc, qilimi Persian, çeku modern, globi qiellorë, raketat eksplozive, torpedo dhe kopshtet artificiale të kënaqësisë.
Astrologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Astrologjia islame
Astrologjia Islame, (arabisht: ilm al-nujum), paraqet studimin e qiejve nga ana e myslimanëve të hershëm. Në burimet e hershme arabe fjala ilm al-nujum përdorej për të nënkuptuar së bashku astronominë dhe astrologjinë. Në kohën e mesjetës u bë dallimi i qartë mes termit ilm al-nujum (shkenca e yjeve) dhe termit ilm al-falak (shkenca e orbitave qiellore) që i referohet astrologjisë dhe ilm al-haya (shkenca e kuptimit të qiejve), që i referohet astronomisë. Që të dyja fushat i kishin rrënjët në traditën greke, persiane dhe indiane. Skolastikët myslimanë dituritë rreth këtyre shkencave i mësuan nga traditat e këtyre popujve, i studiuan dhe i zhvilluan në nivel shumë të lartë për përdorim praktik në jetën e tyre.
Dallimi i parë semantik mes astrologjisë dhe astronomisë u bë nga al-Biruni në shekullin e XI, megjithëse ai vetë refuzoi të studiojë astrologjinë.[60] Studimi i astrologjisë ishte gjithashtu u përgënjeshtrua edhe nga astronomë tjerë myslimanë të asaj kohe, nga ata ishin al-Farabi, Ibn al-Haytham, Abisina dhe Averroes. Arsyet e tyre për përgënjeshtrimin e astrologjisë ishin edhe për shkak të metodave të përdorura nga astrologët që ishin hipotetike e jo empirike edhe për shkak të pikëpamjeve të astrologëve që shkaktonin konflikt me islamin ortodoks.[61]
Astronomia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Astronomia Islame
Në astronomi punët e astronomit egjipitano-grek Ptolemi, pjesërisht në librin Almagest dhe arritjet indiane të Brahmaguptës dukshëm u rafinuan gjatë viteve nga astronomët myslimanë. Tabelat astronomike tëEl-Kuarizmit dhe Maslamah Ibn Ahmed el-Majritit shërbyen si burim shumë i rëndësishëm i informimit për mendimtarët e latinizuar evropianë për rizbulimin arritjet në astronomi, ku u shkurajua interesi ekstensiv në astrologji.
Në shekullin XI, astronomët myslimanë filluan të dyshojnë në sistemin e Ptolemeut, një ndër mendimtarët që dyshote ishte Ibn el-Haytham dhe ishin të parët që mbikëqyrën eksperimentet e elaboruara të lidhur me fenomenet astronomike, duke filluar me njoftimin e Ebū el-Reyhān el-Bīrūnī me metodën eksperimentale në astronomi.[62] Shumë nga ata bënë ndryshime dhe përmirësime në modelin e Ptolemeut dhe propozuan modele alternative jo Ptolemeike me strukturë gjeocentrike. Pjesërisht, kritikat dhe përmirësimt nga el-Battani, Ibn el-Haytham, dhe Averroes dhe modelet jo-Ptolemeike nga astronomët në Maragha, Nasir el-Din el-Tuzi (çifti-Tuzi), Mo'ayyeduddin Urdi (Urdi lemma) dhe Ibn el-Shatir më vonë u adoptuan në modelin heleocentrik Kopernikan,[63][64] dhe argumentet e Kopernikut për rrotullimin e Tokës, ishin të ngjashme me ato nga el-Tusi dhe Ali el-Qushji. Disa i referohen arritjeve nga shkolla Maragha si "Revolucioni Maragha", "Revolucioni Shkollor Maragha", ose "Revolucioni shkencorë para Rilindjes".[6]
Ndër kontributet tjera nga astronomët myslimanë përfshijnë zbulimin e Rrugës së Qumështit nga el-Biruni i cili mendonte që është tërësi e shumë yjeve nebularë,[62] zhvillimin e modelit planetarë pa asnjë epicikël nga Ibn Bajjah (Avempace),[65] shkrimet optike nga Ibn el-Haytham që më vonë kanë shpier në themelimin e astronomisë teleskopike evropiane,[66] zhvillimin e astrolaboratorëve universal [67] zbulimin i një numri të madhë të instrumenteve tjera astronomike, vazhdimin e kërkimeve rreth lëvizjes së planetëve pasi Ja'far Muhammed ibn Mūsā ibn Shākir zbuloi se trupat e rëndë dhe sferat qiellore bien nën ligje të njëja fizike sikur Toka,[68] eksperimentet e para të shtjelluara lidhur me fenomenet astrnomike dhe dallimin e parë mes astronomisë dhe astrologjisë nga Abū al-Rayhān al-Bīrūnī,[69] përdorimin e vrojtimit të saktë empirik dhe teknikave eksperimentuese,[70] ndarjen e filozofisë natyrore nga astronomia nga Ibn al-Haytham,[71] dhe dëshminë e parë të vrojtimit empirik të rrotullimit të Tokës nga al-Tusi dhe al-Qushji.[72] Disa astronomë myslimanë, gjithashtu kanë diskutuar mundësinë e modelit heleocetrik dhe orbita eliptike[73], ndër to janë Ja'far ibn Muhammed Ebu Ma'shar el-Balkhi, Ibn el-Haytham, Ebū el-Rayhān el-Bīrūnī, Ebu Said Sinjari, 'Umar el-Katibi el-Qazwini dhe Qutb el-Din el-Shirazi.[74]
Kimia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikuj kryesore: Alkimia islame
Kimisti i shekullit të XIX-të Geber (Jabir ibn Hayyan), konsiderohet babai i kimisë,[75][76][77] për shkak të shtjellimit të metodës së parë shkencore eksperimentale në kimi, gjithashtu edhe të alembikut, retortit, distilimit të pastër, lëngëzimit, kristalizimit, purifikimit, oksidimit, avullimit dhe filtrimit.[77]
Al-Kindi ishte i pari i cili refuzoi studimin e alkimisë tradicionale dhe të teorisë së transformimit të metaleve,[78] i përcjellë nga Abū Rayhān al-Bīrūnī,[79] Ibn Sina,[80] dhe Ibn Khaldun. Ibn Sina, gjithashtu zbuloi distlimin e avullt dhe prodhoi vajin e parë thelbësor që çoi në zhvillimin e armaterapisë. Razi i pari distiloi vajgurin, zbuloi vajgurin dhe llampat me vajgur, brumin e sapunit dhe formulën për sapun dhe antiseptikë. Në librin e tij Dyshime rreth Galenit, al-Razi ishte gjithashtu i pari që përmes përdorimit të metodës shkencore dëshmoi se teoria e elementeve klasike e Aristotelit dhe toria e humorizmiz e Galenit ishin të gabuara. Në shekullin e XIII Nasīr al-Dīn al-Tūsī filloi një version të hershëm të ligjit të ruajtjes së masës, duke vë në pah se trupi i lëndës është në gjendje të ndryshojë, por nuk është në gjendje të zhduket.[81] Alexander von Humboldt i sheh kimistët myslimanë si themelues të kimisë.[82]
George Sarton në librin e tijë Introduction to the History of Science shkroi:
- "Ne gjejmë në shkrimet e tija (Jabir, Geber) pikëpamje të shquara mbi metodën e hulumtimit shkencorë kimikë, teorinë mbi formimin gjeologjik të metaleve (gjashtë metalet ndryshojnë thelbësisht për shkak të proporcioneve të ndryshme të sulfurit dhe merkurit në to); përgatitjen e substancave të ndryshme, arsenit dhe antimonit nga sulfidet e tyre)."[83]
Shkencat e tokës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Shkencëtarët myslimanë, posaçërisht Abū Rayhān al-Bīrūnī, realizuan një numër të madh kontributesh mbi shkencat e tokës.[84] Biruni llogaritet babai i gjeodezisë për kontributet e tija të rëndësishme në këtë fushë,[85] gjithashtu dhe me kontributet e tija në gjeografi dhe gjeologji.
Përveç shkrimeve tjera rreth gjeologjisë në librin e tijë gjeologjia i Indisë Biruni shkroi:
- "Por nëse shikon baltën e Indisë me sytë e tu dhe mediton në natyrën e sajë, nëse merr parasysh gurët e rrumbullakët të gjetur në tokë, me gjithë gjërmimin e thellë, gurët që janë të mëdhenj gati sa malet dhe ku lumenjtë kanë rrymë të dhunshme, gurët që janë me përmasa më të vogla në largësi më të mëdha nga malet dhe ku rrymimet rrjedin më ngadalë, gurët që paraqiten të pluhurosur në formën e rërës, ku rrymimet fillojnë të stagojnë afër gojave të tyre dhe afër detit - nëse konsideron gjithë këtë mezi do të mendosh se India dikur ishte deti, që nëpërmjet shkallëve ka qenë e mbushur nga stogjet e rrjedhave."[86]
John J. O'Connor dhe Edmund F. Robertson në librin e tyre MacTutor History of Mathematics archive shkruajnë:
- "Kontribute të rëndësishme në gjeodezi dhe gjeografi gjithashtu ka dhënë al-Biruni. Ai paraqiti teknikat e matjes së tokës dhe distancave duke përdorur trekëndëzimin. Ai e gjeti se radiusi i tokës është 6339.6 km, vlerë e pa arritur në perëndim gjer në shekullin e XVI. Masudic canon i tij përmbanë tabelë me koordinata të 600 vendeve, ku gati për të gjitha vendet kishte njohuri direkte."
Në gjeologji Ibn Sina në librin e tij Libri i Kurimit dha dy hipteza rreth maleve. Në hartografi, Harta nga Piri Reis krijuar nga hartografi osman Piri Reis në vitin 1513, ishte një nga hartat më të hershme të botës që përfshinë Amerikat dhe siç duket e para që përfshinë Antartikun. Harta e tij e botës konsiderohej më e sakta gjatë shekullit të XVI-të.
Traktatet më të hershme të njohur e që kanë të bëjnë me ambientalizmin dhe shkencën ambientale e posaçërisht me ndotjen ishin traktatet arabe të shkruara nga al-Kindi, al-Razi, Ibn Al-Jazzar, al-Tamimi, al-Masihi, Ibn Sina, Ali ibn Ridwan, Abd-el-latif, dhe Ibn al-Nafis. Punimet e tyre mbuluan një numër të mëdha të temave lidhur me ndotjen si ndotja e ajrit, ndotja e ujit, ndotja e tokës, trajtimi pa kujdes i plehrave të ngurtë bashkiak dhe vlerësimi i ndikimit ambiental i vendeve të caktuara.[87] Kordoba, al-Andalus gjithashtu kishte kontenierët e parë të plehrave dhe paisjet për hedhjen e plehrave.[88]
Matematika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Matematika islame
John J. O'Connor dhe Edmund F. Robertson në librin e tyre MacTutor History of Mathematics archive shkruajnë:
- "Hulumtimet e tanishme pikturojnë pikturë të re të borxhit që ne i kemi matematikës Islame. Papritmas, shumë ide për të cilat më herët mendohej të jenë koncepte të reja brilante nga matematikanët evropianë të shekullit të XVI, XVII dhe XVIII, tani dalin të jenë ide të matematikanëve myslimanë/arabë gati katër shekuj më të hershme."[89]
El-Kuarizmi (780-850), nga emri i të cilit rrjedh algoritmi, dukshëm kontribuoi në algjebër e cila u emërua sipas librit të tij Kitab al-Jabr, libr i parë i algjebrës elementare.[90] Ai gjithashtu paraqiti atë që tani njihet si Numrat arab, që prejardhjen origjinale e kanë nga India, megjithëse matematikanët myslimanë bënë disa pastrime në sistemin numerik, siç është paraqitja e pikës decimale. El-Kindi (801-873) ishte pionier në kriptanalizë dhe kriptologji. Ai i paraqiti sqarimet e para të njohura të kriptanalizës dhe analizës së frekuencës në veprën e tjë Dorëshkrimi mbi Deshifrimin e Porosive Kriptografike.[91][92]
Dëshmia e parë e njohur nga induksioni matematikor është paraqitur në librin e shkruar nga El-Karaxhi rreth vitit 1000, i cili e përdori atë për të dëshmuar teoremën e binomit, trekëndëshin e Paskalit dhe shumën e kubeve të numrave.[93] Historiani i matematikës, F. Woepcke,[94] e çmon matematikanin Al-Karaxhi si "i pari, i cili paraqiti teorinë e analizës matematike algjebrike." Ibn el-Haytham ishte matematikani i parë, i cili derivoi formulën për shumën e katër fuqive dhe përdorimin e metodës së induksionit, ai zhvilloi metodë për determinimin e formulës së përgjithshme për shumën e çdo fuqie, që ishte bazike për zhvillimin e analizës matematike të integralit.[95] Poeti dhe matematikani persian i shekullit të XI, Omar Khayyám, ishte i pari i cili gjeti zgjedhje të përgjithëshme gjeometrike për ekuacionet kubike dhe çoi në themelet e zhvillimit të gjeometrisë analitike, gjeometrisë algjebrike dhe gjeometrisë joeuklidiane. Sheref el-Din el-Tusi (1135-1213) gjeti zgjedhjet algjebrike dhe numerike të ekuacioneve kubike dhe ishte i pari që zbuloi derivatin e polinomeve kubike, një rezultat i rëndësishëm në analizën matematike diferenciale.[96]
Ndër arritjet tjera të matematikanëve myslimanë janë edhe zbulimi trigonometrisë sferike,[97] zbulimi i të gjitha funksioneve trigonometrike, përveç sinusit dhe kosinusit, zhvillimi i gjeometrisë analitike nga Ibn el-Hajtam, mohimi i parë i gjeometrisë së Euklidit dhe postulati i paraleleve nga Nasīr el-Dīn el-Tūsī, tentimi i parë në gjeometrinë joeuklidiane nga Sadr el-Din, zhvillimi i algjebrës simbolike nga Abū al-Hasan ibn Alī al-Qalasādī,[98] dhe përparime tjera të shumta në algjebër, aritmetikë, analizë matematike, kriptografi, gjeometri, teorinë e numrave dhe trigonometri.
Mekanika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në fushën mekanike të fizikës, Ja'far Muhammad ibn Mūsā ibn Shākir (800-873) nga Banū Mūsā ishte pionier i astrofizikës dhe mekanikës qiellore si dhe zbuluesi i parë, se trupat qiellorë dhe sferat qiellore ishin temë e ligjit të njëjtë fizikë sikur edhe Toka, përkundër antikëve të cilët besonin se sferat qiellore përmbajnë rregulla të veta të ligjeve fizike të ndryshme nga ligjet e Tokës.[68] Në librat e tijë Lëvizja Yjore dhe Forca e Tërheqjes, ai gjithashtu ishte i pari i cili zbuloi se ekziston forcë e tërheqjes në mes të trupave qiellorë,[99], zbulim të cilin Robert Briffault e shehë si parathënës i ligjit universal të gravitetit të Njutnit.[100] Thābit ibn Qurra (836-901) refuzoi nocionet Peripatetike dhe Aristoteliane të "vendit neutral" për çdo element. Në vend të tyre ai propozoi teorinë e lëvizjes, në të cilën edhe lëvizjet tatëpjetë dhe lëvizjet përpjetë janë të shkaktuara nga pesha dhe se rregulli i universit është rezultat i dy tërheqjeve garuese (jadhb): njëra nga këto është "mes elementeve sublunare dhe qiellore" dhe tjetra është "mes tëgjitha pjesëve të çdo elementi ndaras".[101] Al-Kindi (801-873) përshkroi një koncept të hershëm të relativitetit paradrejtues të teorisë së më vonshme të relativitetit, të paraqitur nga Albert Einstein në shekullin e XX-të. Sikur Ajnshtajni edhe el-Kindi pohoi se bota fizike dhe fenomenet fizike janë relative, se koha, hapësira, lëvizja dhe trupat fizikë janë të gjithë relativë ndaj njëri tjetrit dhe të pa varur dhe jo absolutë dhe ata janë relativë ndaj objekteve të tyre dhe ndaj vëzhguesit.[102]
Ibn al-Haytham (965-1039) diskutoi teorinë e tërheqjes në mes masave dhe siç duket ishte në dijeni për madhësinë e shpejtimit gjatë gravitacionit dhe zbuloi se trupat qiellorë "i përgjigjeshin ligjeve të fizikës".[103] Ibn al-Haytham gjithashtu zbuloi ligjin e inercionit, i njohur si Ligji i parë i lëvizjes i Njutnit, në deklarmin se trupi lëvizë përgjithmonë përveç nëse ndonjë forcë e jashtme e ndërpret lëvizjen e tijë ose ia ndërron drejtimin e lëvizes.[104] Ai gjithashtu zbuloi konceptin e impulsit, pjesë e Ligjit të dytë të lëvizjes të Njutnit.[105] edhe pse nuk e kuantifikoi matematikisht këtë koncept.
Fituesi i Çmimit Nobel, Abdus Salam, mbi Ibn al-Haytham shkroi:
- "Ibn-al-Haitham (Alhazen, 965-1039 CE) ishte njëri nga fizikanët më të mëdhenjë i të gjitha kohërave. Ai bëri kontribute eksperimentale të rendit të lartë në optikë. Ai shpalli se rrezja e dritës, duke kaluar përmes masës merr rrugën e cila është më e lehta dhe "më e shpejta". Në këtë shpallje ai parashihte Ligjin i Kohës së Fundit i Fermatit shekuj më parë. Ai ka parapa ligjin e inercionit, që më vonë emërohet Ligji i parë i lëvizjes i Njutnit. Pjesa e V e "Opus Majus" nga Roger Baconi praktikisht është një shënim nga "Optika" e Ibn el Haithamit."[106]
Ibn Sina (980-1037) zbuloi konceptin e impulsit, kur u referua tek shtysi i të qenurit proporcional me peshën e shpejtësisë së kohës, paraprirës i konceptit të impulsit në Ligjin e Dytë të Lëvizjes të Njutnit.[107] Kështu që ai konsiderohet babai i konceptit bazik të impulsit në fizikë.[108] Teoria e tijë e lëvijes ishte gjithashtu konsistente me konceptin e inercionit në Ligjin e Parë të Lëvizjes të Njutnit.[107] Abū Rayhān al-Bīrūnī (973-1048) ishte i pari që kuptoi se nxitimi është i lidhur me lëvizjen jo uniforme, gjithashtu pjesë e Ligjit të Dytë të Lëvizjes të Njutnit.
Al-Biruni, dhe më vonë al-Khazini, ishin të parët që aplikuan metodën shkencore eksperimentale në mekanikë, posaçërisht në fushën e statikës dhe dinamikës, pjesërisht për përcaktimin e peshave speciale, siç janë ato të bazuara në teorinë e barazpeshës dhe përcaktimit të peshës. Fizikantët myslimanë njësuan statikën dhe dinamikën në shkencën e mekanikës dhe kombinuan fushat e hidrostatikës me dinamikën për t'i dhënë jetë hidrodinamikës. Ata aplikuan teoritë matematike të raportit dhe teknikave infinitesimale dhe paraqitën teknikat e algjebrës dhe kalkulimit në fushëne statikës. Ata gjithashtu ishin të parët që përgjithësuan teorinë e qendrës së gravitetit dhe të parët që aplikuan atë në trupat tredimensionalë. Ata gjithashtu themeluan teorinë e mundësisë së konsiderimit të levës dhe krijuan "shkencën e gravitetit" e cila më vonë u zhvillua më tej në Evropën e Mesjetës.[109]
Në vitin 1121, el-Khazini, në librin e tië "Libri i Barazpeshimit të Urtsisë, ishe i pari që propozoi se graviteti dhe energjia potenciale e gravitetit e trupit ndryshon varësisht nga largësia nga qendra e Tokës. Ky fenomen nuk u dëshmua deri në paraqitjen e Ligjit të Gravitetit Universaltë Njutnit, shekuj më vonë. Në statikë, al-Khazini i pari pastër dalloi forcën, masën dhe peshën dhe tregoi veëdije mbi peshën e ajrit dhe rritjen e saj në dendësi me lartësi dhe zbuloi se dendësia më e madhe e ujit ishte më afër qendrës së Tokës.[110] Ibn Bajjah (Avempace) (d. 1138), ishte ai i cili argumentoi se gjithmonë ka forcë reaksioni për çdo forcë të ushtruar, të cilin Shlomo Pines e sheh si paraprisës i idesë së Gottfried Leibnizit për forcën, e cila përbën bazën e Ligjit të Tretë të Lëvizjes të Njutnit.[111] Teoria e tijë e lëvizjes kishte ndikim të rëndësishëm në fizikantët e mëvonshëm si Galileo Galilei.[112] Hibat Allah Ebu'l-Barakat el-Bagdaadi (1080-1165) shkroi libër kritikë ndaj fizikës së Aristotelit të titulluar el-Mu'tabar, ku ishte i pari i cili kundërshtoi idenë e Aristtelit se forca konstante prodhon lëvizje uniforme, pasi kuptoi se forca e aplikuar vazhdimisht prodhon nxitje, që është ligji fundamental i mekanikës klasike dhe një parashikim i hershëm i Ligjit të Dytë të Lëvizjes të Njutnit,[113], mendim të cilin ai nuk ia referoi forcave vepruese si të barabarta me forcën tendosëse.[114] Sikur Njutni, ai përshkroi nxitimin si kusht të ndryshimit të shpejtësisë.[115] Averroes (1126–1198) ishte i pari, i cili e definoi dhe mati forcën si " raport në të cilin puna është bërë me ndryshimin e energjisë kinetike si kusht i trupit material"[116] dhe i pari, i cili me të drejtë kundërshtoi "se efekti dhe masa e forces ndryshon në kushte kinetike në masën materiale rezistente."[117] Zhvillimet myslimane në mekanikë ishin themelet e zhvillimit të më vonshëm të mekanikës klasike në Evropën e hershme moderne.[118]
Mjekësia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Artikulli kryesor: Mjekësia Islame
Mjekët myslimanë arritën përparime dhe kontribute të rëndesishme, të cilat ndikuan në zhvillimin e mjekësisë duke përfshië anatominë, optalmologjinë, patologjinë, shkencat farmaceutik| (duke përfshirë farmacinë dhe farmacologjinë), fiziologjinë dhe operimin. Mjekët myslimanë ndërtuan disa nga spitalet më të vjetra, të cilat më vonë u shpërndanë edhe në Evropë gjatë Kryqëzatave, të inspiruar nga spitale e Lindjes së Mesme.[119]
Al-Kindi shkroi librin De Gradibus, në të cilin ai fillimisht demonstroi përdorimin e kuantifikimit dhe matematikës në mjekësi dhe pjesërisht në fushën e farmacologjisë. Ky përfshinë zhvillimin e shkallës matematike për të kuantifikuar fuqinë e barërave dhe sistemin, i cili do të lejonte mjekun të përcaktojë në mënyrë të përparuar ditët më kritike të sëmundjes së pacientit.[120] Razi (Rhazes) (865-925), babai i pediatrisë,[121] dokumentoi raste klinike të përvojës së tijë dhe ruajti dokumente shumë të vyeshme të sëmundjeve të ndrysme.. Libri i tijë His Libri Gjithëpërfshirës i Mjekësisë", i cili prezantoi fruthin dhe linë e zezë ishte shumë i ndikueshëm në Evropë. Në librin e tijë Dyshime mbi Galenin, al-Razi ishte gjithashtu i pari, i cili përmes përdorimit të eksperimentit dëshmoi se edhe teoria e humorizmit e Galenit edhe teoria e elementit klasik e Aristotelit janë të gabuara.[122] Ai gjithashtu prezantoi urnalizën dhe testin fekal.[123]
Abu al-Qasim (Abulcasis), shihet si babai i operimit,[124] shkri librin Kitab el-Tasrif (1000), enciklopedi 30 volumëshe mjekësore, e cila u mësua nga shkollat mjekësore myslimane dhe evropiane deri në shekullin e XVII. Ai zbuloi një numër të madh të instrumenteve kirurgjike, duke përfshirë instruentet e para unike me gruan,[125] gjithashtu dhe përdorimin kirurgjik të katgutit dhe gërshërëve, ligaturës, gjilpërës kirurgjike, bisturit, kuretës, retraktorit, sungjerit kirurgjik, zërit, grepit kirurgjik, shfurës kirurgjike, spekulumit,[126] dhe suvas.[127] Në vitin 1021, Ibn al-Haytham (Alhacen) arriti përparim të rëndësishëm në operim të syrit pasi që studioi dhe mirë e sqaroi procesin e të pamurit dhe percepcionit vizual në librin e tijë Libri i Optikës, 1021.[125]
Ibn Sina, konsiderohet babai i mjekësisë moderne dhe njëri nga mendimtarët dhe shkollarët e mjekësisë më të mëdhenjë në histori,[119] shkroi librat Kanuni i Mjekësisë (në vitin 1020) dhe Libri i Kurimit (në shekullin e XI), të cilat qëndruan tekste të standarde të shkruara edhe në univrsitetet myslimane dhe në ato evropiane deri ë shekullin e XVII. Ndër kontributet e Ibn Sinas përfshihen edhe prezantimi i eksperimentimit dhe kuantifikimit sistematik në studimin e fiziologjisë,[128] zbulimi i natyrës ngjitëse të smundjeve, prezantimi i izolimit për të kufizuar përhapjen e vazhdueshme të sëmundjeve, prezantimi i mjekësisë eksperimentale, prezantimi i mjekësisë së bazuar në dëshmi, sprovat klinike,[129] sprovat e rastësishme të kontrolluara,[130][131] testi i efiçencës[132][133] dhe farmacologjia klinike,[134] rëndësia e dietetikëve dhe ndikimi i klimës dhe ambientit në shëndet,[135] dallimi i mediastinitis nga pleuritisi, natyra e vazhduesme e tuberkulozës, shpërndarja e sëmundjeve përmes erës dhe dheut dhe përshkrimi i parë i kujdesëshëm i problemeve të lëkurës, sëmundjet e përcjellura përmes seksit, pervesiteti dhe vuajtjet nervore,[119] gjithashtu dhe përdorimi i akullit për të shëruar ethet dhe ndarja e mjekësisë nga farmacologjia, gjë e cila ishte e rëndësishme për zhvillimin e shkencave farmaceutike.[125]
Ibn Zuhr konsiderohet pionier i operimit eksperimental,[136] për paraqitjen e metodës eksperimentale në operim në shekullin e XII, gjithashtu ishte i pari i cili praktikoi testimin në kafshë me qëllim të eksperimentimit të procedurave kirurgjike para aplikimit të tyre tek njerëzit.[137] Ai gjithashtu realizoi autopsitë e para në njerëz dhe në kafshë.[138]
Në vitin 1242, Ibn al-Nafis, i cili konsiderohet pionier i fiziologjisë kardiovaskulare,[139] ishte i pari i cili përshkruajti qarkulimin pulmonar dhe qarkullimin koronar,[140] që formojnë bazën e sistemit të qarkullimit për të cilat konsiderohet babai i teorisë së qarkullimit[141] dhe një nga fiziologët më të mëdhenjë të historisë.[142] Ai gjithashtu përshkroi konceptin më të hershëm të metabolizmit,[143] dhe zhvilloi sistem të ri të fiziologjisë dhe të psikologjisë për t'i zëvendësuar sistemet e zhvilluar nga Ibn Sina dhe Galeni duke zhvlerësuar shumë nga teoritë e tyre të gabuara si: teoritë mbi katër humorët, pulsimin,[144] eshtrat, muskujt, zorrët, shqisat, kanalet e së ithtës, ezofagun, stomakun, etj.[145]
Ibn al-Lubudi (1210-1267) refuzoi teorinë e katër humorëve të përmbajtur nga Galeni dhe Hipokrati dhe zbuloi se trupi dhe mbrojtja e tijë varet posaçërisht nga gjaku, gjithashtu refuzoi idenë e Galenit se gratë mund të prodhojnë spermë dhe zbuloi se lëvizja e arterieve nuk janë të varura nga lëvizja e zemrës, se zemra është organi i parë, i cili formohet në trupin e fetsit (e jo truri siç thoshte Hipokriti) edhe atë se eshtrat që formojnë kafkën mund të rriten në tumore.[146]
Tashrih al-badan (Anatomia e trupit) nga Mansur ibn Ilyas (c. 1390) përmbante dagrame gjithëprëfshirëse të strukturës së trupit, të sistemit nervor dhe të sisemit të qarkullimit.[147] Gjatë Vdekjes së Zezë mga çuma në shekullin e XIV el-Andalus, Ibn Khatima dhed Ibn el-Khatib zuluan se sëmundjet shkaktohen nga mikroorganizmat, të cilët hynë në trupin e njeriut.[148] Zbulimet tjera mjekësore, të cilat për herë të parë u paraqitën nga myslimanët janë: zbuimi i sistemit të imunitetit, paraqitja e mikrobiologjisë, përdorimi i kashëve për testim dhe kombinimi i mjekësisë me shkencat tjera (duke përfshirë agrokulturën, botanikën, kiminë dhe farmacologjinë),[125] gjithashtu janë edhe zbulimi i shiringës injektuese nga Ammar ibn Ali el-Mawsili në shekullin e IX në Irak, hapja e barnatores së parë në Bagdad në vitin 754, ndarja e mjekësisë nga farmacia në shekullin XII dhe zbulimi i mbi 2,000 substancave mjekësore e kimike.[149]
Shkencat neurologjike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Psikologjia Islame
Në shkencat neurologjike dhe psikologji, al-Kindi (Alkindi) ishte i pari i cili eksperimentoi me terapinë me muzikë,[150] dhe Ali ibn Sahl Rabban al-Tabari ishte i pari i cili studioi psikoterapinë.[151] Koncepti i shëndetit mendorë u paraqit nga Ahmed ibn Sahl al-Balkhi,[152] i cili ishte pionier i terapisë njohëse, psikofiziologjisë, mjekësisë psikomatike dhe ishte i pari i cili studioi psikologjinë njohëse dhe psikologjinë mjekësore, dallimin mes neurozës dhe psikozës dhe i klasifikoi çrregullimet nevrotike.[151] Al-Razi (Razes) bëri përparime të dukshme në psikiatri në tekstet e tija referuese El-Mansuri dhe Al-Hawi, të cilat prezentonin definicione, simptome dhe trajtime për çrregullime mendore dhe për probleme lidhur me shëndetin mendorë. Ai gjithashtu udhëhoqi sallën psikiatrike në spitalin e Bagdadit. Institute të tilla nuk ekzistonin në Evropë në atë kohë për shkakë të frikës së posedimit nga djalli.[153]
Al-Farabi shkroi traktatet e para të psikologjisë sociale dhe u morr me studim të ndjenjave.[151] Në Andaluzi, Abulcasis ishte pionier i operimit neurologjik, kurse Ibn Zuhr bëri përshrimin e parë të saktë të çrregullimeve neurologjike dhe kontribuoi në neurofarmacologjinë moderne dhe Averroes këshilloi për sëmundje pankreatike.[154] Pionierë tjerë të psikofiziologjisë dhe mjekësisë psikomatike ishin: Ali ibn Abbas al-Majusi[152] dhe Ibn Sina i cili gjithashtu parashikoi testin e asociacioneve të fjalëve,[153] ishte pionier i neuropsikiatrisë në Kanuni i Mjekësisë,[155] dhe përshkroi eksperimentin e parë të të menduarit në vetë njohje dhe vetëdije.[156]
Ibn al-Haytham, për punën e tijë në psikologjinë e perceptimit vizual kon në librin e tijë "Libri i Optikës"[157] ku ishte shkencëtari i parë i cili argumentoi se të pamurit gjendet në tru e jo në sy, konsiderohet themelues i psikofizikës dhe psikologjisë eksperimentale,[158] Ai theksoi se përvoja personale ka ndikim në atë se çka shohin njerëzit dhe si e shohin atë njerëzit dhe se të pamurit dhe perceptimi janë subjektive.[157] Ai ishte gjithashtu i pari i cili kombinoi fizikën dhe psikologjinë për të formuar psikofizikën dhe hetimet dhe eksperimentet e tija në psikologji dhe të pamurit vizual përfshinë ndjesi, ndryshime në ndjeshmëri, ndjenjën e të prekurit, perceptimin e ngjyrave, perceptimin e errësirës, sqarimin psikologjik të iluzionit të Hënës dhe të pamurit me dylbi.[158] Biruni gjithashtu ishte pionier i psikologjisë eksperimentale sikur që ishte i pari i cili përshkroi eksperimentalisht konceptin e kohës së reagimit.[159]
Optika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Libri i Optikës
Në fushën e optikës, Ibn Sahl (c. 940-1000), një matematikan dhe fizikan i lidhur me oborrin e Bahdadit, shkroi traktatin Mbi Pasqyrat dhe Thjerrëzat që Djegin në vitin 984, në të cilin ai paraqiti të kuptuarit e tijë, se si pasqyrat dhe thjerrëzat e lakuara përkulin dhe dhe fokusojnë dritën. Ibn Sahl tani konsiderhet si zbulues i parë i ligjit të përthyerjes, zakonisht i quajtur ligji i Snellit, sipas fizikanit holandez Willebrord Snellius (1580 - 1626).[160][161] Ai përdori ligjin e tijë për të punuar format e thjerrzave që fokusojnë dritën pa formim gjeometrik, të njohura si thjerrëz asferike.
Ibn al-Haytham (Alhacen) (965-1039), babai i optikës dhe pionieri i metodës shkencore në librin e tijë Libri i Optikës, zhvilloi një teori të gjërë të dritës dhe optikës që sqaronte të pamurit, përdorimin e gjeometrisë dhe anatomisë, që thoshte se çdo pikë në një hapësirë ose objekt të ilustruar rrezaton rreze drite në çdo drejim, por vetëm një rreze nga çdo pikë, bie në drejtim të syrit, mund të shihet. Rrezet tjera bien në kënde të ndrysme dhe nuk shihen. Ai përdori shembullin nga camera obscura dhe kamera me vrimë, që prodhojnë fotografi inverte, për të përmbajtur argumentin e tij. Ai e kuptoi se drita udhëtonte me një shpejtësi të madhe por të kufizuar dhe se përthyerja shkaktohej nga shpejtësia e ndryshme në substanca të ndryshme. Kjo teori është e kundërt nga ajo e Platonit mbi të pamurit e objekteve se objektet shihen nga rrezet që emetohen nga syri. Alhacen pohoi se rrezet e dritës janë rrjedhë të pjesës së minutës që kanë udhëtuar me shpejtësinë e fundme. Ai përmirësoi përshkrimet e atëherëshme të përthyerjes së dritës dhe zbuloi ligjet e përthyerjes.
Ai gjithashtu studioi pasqyrat sferike dhe parabolike dhe kuptoi dhe kuptoi se si përthyerja nga thjerrëza lejon fotografitë të fokusohen dhe të zmadhohen. Ai kuptoi matematikisht se përse pasqyrat sferike prodhojnë shmangie. Libri i tijë Libri i Optikës është radhitur ndër më të ndikueshmit ntë historinë e fizikës,[162] për inicimin e revolucionit shkencorë në optikë[163] dhe perceptimin pamor.[164]
Ai gjithashtu realizoi eksperimetet e para mbi shpërndarjen e dritës në gjyrat e saja përbërëse. Puna e tijë më e madhe Kitab al-Manazir u përkthye në gjuhën latine në Mesjetë, gjithashtu u përkthye edhe libri i tij, i cili merrej me ngjyrat e perëndimin e Diellit. Një kohë të gjatë u mor me teoritë e fenomeneve të ndryshm fizike si hija, eklipsa dhe yberi. Ai gjithashtu u mundua të sqarojë shikimin me dylbi dhe iluzionin e Hënës. Përmes këtyre studjimeve të zgjeruara në optikë ai konsiderohet babai i optikës moderne.
Ibn al-Haytham gjithashtu me të drejtë kundërshtoi duke pohuar se ne i shohim objektet përshkak të rrezeve të dritës së diellit, të cilat ai besonte se, janë rrjedha të pjesëve të vogla të cilat udhëtojnë në vija të drejta, reflektohen nga objektet në drejtim të syve tonë. Ai kuptoi se drita duhet të udhëtojë në një shpejtësi të madhe por të kufizuar (jo pa mbarim) dhe se përthyerja shkaktohet nga shpejtësia e ndryshme në substanca të nryshme. Ai gjithashtu studioi pasqyrat sferike dhe parabolike dhe kuptoi se si përtherja nga thjerrëta do të lejojë fotografitë të fokusohen dhe të zenë vend zmadhimi. Ai kuptoi matematikisht përse pasqyra sferike prodhon shformim.
Robert S. Elliot mbi Ibn al-Haytham (Alhacen) shkroi:
- "Alhazen ishte njëri nga studentët më të aftë të optikës në tëgjitha kohërat dhe botii shtatë volume traktatesh mbi këtë temë që kishin famë të madhe në Mesjetë dhe patën ndikim të madhë në mendimin erendimor, dukshëm patën ndikim mbi fizikanët Roger Bacon dhe Jahnes Kepler."[165]
Ibn Sina (980-1037) u pajtua se shpejtësia e dritës është e kufizuar duke pohuar se " nëse perceptimi i dritës është shkak i emetimit të disa pjesëve të caktuara të burimit të shndëritshëm, shpejtësia e dritës duhet të jetë ee kufizuar."[166] Ebū Rayhān el-Bīrūnī (973-1048) gjithashtu u pajtua se drita ka shpjtësi të caktuar dhe ai ishte i pari që zbuloi se shpejtësia e dritës është shumë më e madhe se shpejtësia e zërit. Qutb al-Din al-Shirazi (1236-1311) dhe Kamāl al-Dīn al-Fārisī (1260-1320) dhanë sqarimin e parë të saktë për fenomenin e ylberit. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.[167]
Shkencat shoqërore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Sociologjia Islame
Gjatë civilizimit Islam u bënë kontribute të dukshme në shkencat shoqërore.
Abū al-Rayhān al-Bīrūnī (973-1048) u përshkrua si "antropologu i parë".[168] Ai shkroi studime të detajuara krahasuese në antropologjinë e njerëzve, religjioneve dhe kulturave të Lindjes së Mesme, Mesdheut dhe Azisë Jugore. Antropologjia e religjionit e Birunit ishte e mundëshme vetëm për skolastikët e zhytur thellë në traditën e kombeve.[169] Biruni u vlerësua nga shumë skolastikë myslimanë për antropologjinë e tijë islame.[170] Biruni gjithashtu shihet edhe si babai i indologjisë.[127] Al-Saghani (d. 990) shkroi disa nga komentet e hershme në historinë e shkencës të cilat përfshinë një krahasim mes skolastikëve "antikë" (duke përfshirë babilonët, egjiptasit, grekët dhe indianët antikë) dhe "modernë" (shkencëtarët myslimanë të kohës së tijë).[171] Al-Muqaddasi (b. 945) gjithashtu dha kontribut të madhë në shkencat shoqërore.
Ibn Khaldun (1332-1406), konsiderohet paraardhës i disa shkencave shoqërore[172] si demografisë,[85] historisë kulturore,[173] historiografisë,[174] filozofisë së historisë,[175] sociologjisë,[85][175] dhe shkencave shoqërore,[176] dhe shihet si një nga paraardhësit e ekonomisë moderne[177][178]. Ai më së miri njihet për librin e tij Muqaddimah (latinizuar si Prolegomenon). Disa nga idetë e tija të paraqitura në librin Muqaddimah ishin mbi fushat si filozofia sociale, teoritë mbi konfliktet shoqërore, kohezioni strukturorë, kapitali shoqërorë, rrjeti shqërorë, dialektika, lakorja e Lafferit, metoda historike, animi sistemik, rënia dhe ngritja e civilizimeve, unazat kundërvepruese, teoria e sistemeve dhe përgjegjësia korporale dhe shoqërore.
Franz Rosenthal në librin e tijë History of Muslim Historiography' (sq.: Historia e Historiografisë Myslimane) shkruan:
- "Historiografia myslimane në të gjitha kohërat ka qenë e bashkruar në lidhjet më të afërta me zhvillimin e përgjithshëm të shkollimit në Islam dhe pozita e diturisë historike në edukimin myslimanë ka ushtruar ndikimi vendimtar mbi nivelin intelektuarl në shkrimin historik....Myslimanët arritën përparim të përcaktuar përtej shkrimeve të mëhershme historike në të kuptuarit sociologjik të historisë dhe sistematizimin e historiografisë. Zhvillimi i shkrimeve moderne historike duket se ka arritur shpejtësi dhe sasi të konsiderueshme përmes përdorimit të literaturës myslimane e cila mundësoi që historianët perëndimorë, që nga shekulli XVII e këtej, të shohin seksion të madhë të botës përmes syve të huaj. Historiografia myslimane indirekt dhe me modesti ndihmoi t'i japë formë mendimit historik të ditës së sotme."[179] Ai gjithashtu paraqiti metoden shkencore në shkencat shoqërore.[180]
Zoologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Mendimi evolutiv Islam
Në fushën e zoologjisë biologët myslimanë zhvilluan mbi evolucionin dhe selektimit natyrorë të cilat u mësuan gjerësish në shkollat mesjetare Islame. John William Draper, bashkëkohës i Darvinit, konsideroi se "teoria Muhamedane e evolucionit" u zhvillua "shumë më përpara se sa ne jemi të vendosur të e bëjmë, duke i zgjeruar ato madje edhe në gjëra jo organike dhe në minerale." Sipas al-Khazini, ides mbi evolucionin u shtrinë gjerësisht mes "njerëzve të zakonshëm" në botën Islame të shekullit të XII.[181]
Biologu i parë mysliman i cili zhvilloi teorinë e evolucionit ishte al-Jahiz (781-869). Ai shkroi mbi efektet e mjedisit në gjasat e një kafshe për të mbijetuar dhe i pari përshkrujati "luftën për ekzistencë" dhe një formë të hershme të selektimit natyrorë.[182][183] Al-Jahiz ishte gjithashtu i pari i cili i diskutoi zinxhirët ushqimorë,[184] dhe gjithashtu ishte përkrahës i hershëm i determinizmit ambiental, duke argumentuar se mund të determinojë karakteristikat fizike të banorëve të një komuniteti të caktuar dhe se origjina e ngjyrave të ndryshme të lëkurave të njerëzve është rezultat i ambientit.[185]
Ibn al-Haytham shkroi një libër në të cilin argumentoi evolucionin (pa selektimin natyrorë), si dhe shkencëtarë e skolastikë të tjerë të shumtë myslimanë si Ibn Miskawayh, Vëllezërit e pastërtisë, al-Khazini, Abū Rayhān al-Bīrūnī, Nasir al-Din Tusi dhe Ibn Khaldun diskutuan dhe zhvilluan këto ide. Të përkthyera latinisht këto punime filluan të paraqiten në perendim pas rilindjes dhe duket të kenë patur ndikim në shkencën Perendimore.
Libri al-Fawz al-Asghar i shkruar nga Ibn Miskawayh dhe libri Enciklopedia e Vëllezërve të Pastërtisë (Letrat e shkruara nga Ikhwan al-Safa) nga Vëllezërit e Pastërtisë shprehnin ide evolutive mbi atë se si llojet evoluuan nga lënda, në avull dhe pastaj në ujë, pastaj në minerale, pastaj në bimë, pastaj në kafshë, pastaj në majmunë dhe pastaj në njerëz. Këto punime u njohën në Evropë dhe ka të ngjarë që ndikuan në paraqitjen e Darvinizmit.[186]
Historiografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Historiografia e shkencës Islame
Historia e shkencës në botën Islame, si e gjithë historia, është e mbushur me pyetje për interpretim. Historianët e shkencës në përgjithësi konsiderojnë se studimi i shkencës Islame, si e gjithë historisë, duhet parë brenda rrethanave të veçanta në kohë dhe vend. A. I. Sabra hapi përmbledhje të kohëve të fundit të shkencës arabe duke shënuar, "Besoj se askush nuk do të dojë të kundërshtojë propozimin se e gjithë historia është histori lokale... dhe historia e shkencës nuk është përjashtim."[187]
Disa skolastikë i ikën një pikpamjeje të tillë lokale hitorike dhe kërkuan të identifikojnë lidhjet mes Islamit dhe shkencës që aplikohen në të gjitha kohërat dhe vendet. Historiani dhe filozofi persian Seyyed Hossein Nasr pa lidhje më pozitive në "një shkencë Islame e cila ishte shpirtërore dhe jo sekulare" e cila "vë në dukje rrugën drejt një shkence të re Islame, e cila do t'u ikte gabimeve jo humaniste dhe jo shpirtërore."[188][189] Disa historianë të shkencës vënë në pyetje vlerën e tërheqjes së kufive që etiketojnë shkencat dhe shkencëtarët praktikojnë ato posaçërisht termet kulturore, të civilizimit dhe ato gjuhësore.[190]
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Shkenca arabe - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Bertrand Russell (1945), History of Western Philosophy, book 2, part 2, chapter X
- ^ Fielding H. Garrison, History of Medicine
- ^ Ahmad Y Hassan dhe Donald Routledge Hill (1986), Islamic Technology: An Illustrated History, p. 282, Cambridge University Press. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Abdus Salam, H. R. Dalafi, Mohamed Hassan (1994). Renaissance of Sciences in Islamic Countries, p. 162. World Scientific, ISBN 9971-5-0713-7. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b George Saliba (1994), A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam, p. 245, 250, 256-257. New York University Press, ISBN 0-8147-8023-7. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Abid Ullah Jan (2006), After Fascism: Muslims and the struggle for self-determination, "Islam, the West, and the Question of Dominance", Pragmatic Publishings, ISBN 978-0-9733687-5-8. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Salah Zaimeche (2003), An Introduction to Muslim Science, FSTC. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Bernard Lewis, What Went Wrong?
- ^ N. M. Swerdlow (1993). "Montucla's Legacy: The History of the Exact Sciences", Journal of the History of Ideas 54 (2), p. 299-328 [320]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b c Ahmad, I. A. (3 qeshor, 2002), The Rise and Fall of Islamic Science: The Calendar as a Case Study Arkivuar 27 shkurt 2008 tek Wayback Machine - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead., Faith and Reason: Convergence and Complementarity, Al Akhawayn University. Retrieved on 2008-01-31.
- ^ :"Vrojtoni natyrë dhe ndikoni mbi të."|Kur'ani}} (cf. C. A. Qadir (1990), Filozofia dhe Shkenca në Botën Islame, Routledge, Londër)
(cf. Bettany, Laurence (1995), "Ibn al-Haytham: përgjigje në të mësuarit multikulturolo-shkencorë?", Physics Education 30: 247-252 [247]) - ^ :" Mos iu qas asaj për të cilën nuk ke njohuri, pse të dëgjuarit, të pamët dhe zemra, për të gjitha këto ka përgjegjësi. - Kur'ani, Suretu El Israë 36
- ^ :"Është fakt se në krijimin e qiejve e të tokës, në ndërrimin e natës e të ditës, të anijes që lundron në det që u sjell dobi njerëzve, në atë shi që e lëshon All-llahu prej së larti e me të ngjall tokën pas vdekjes së saj dhe përhapë në te nga çdo lloj gjallese, në qarkullimin e erërave dhe reve të nënshtruara mes qiellit e tokës, (në të gjitha këto), për një popull që ka mend ka argumente. Kur'ani, Suretu El Bekare 164
- ^ Rosanna Gorini (2003). "Al-Haytham the Man of Experience. First Steps in the Science of Vision", International Society for the History of Islamic Medicine. Institute of Neurosciences, Laboratory of Psychobiology and Psychopharmacology, Rome, Italy. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Al-Biruni
- ^ R. L. Verma "Al-Hazen: father of modern optics", Al-Arabi, 8 (1969): 12-13. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ D. C. Lindberg, Theories of Vision from al-Kindi to Kepler, (Chicago, Univ. of Chicago Pr., 1976), pp. 60-7. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Bradley Steffens (2006). Ibn al-Haytham: First Scientist, Morgan Reynolds Publishing, ISBN 1-59935-024-6. (cf. Bradley Steffens, "Who Was the First Scientist?", Ezine Articles.) - {{en}
- ^ Bradley Steffens (2006). Ibn al-Haytham: First Scientist, Morgan Reynolds Publishing, ISBN 1-59935-024-6. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Roshdi Rashed (2007). "The Celestial Kinematics of Ibn al-Haytham", Arabic Sciences and Philosophy 17, p. 7-55 [35-36]. Cambridge University Press. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b Peter Barrett (2004), Science and Theology Since Copernicus: The Search for Understanding, p. 18, Continuum International Publishing Group, ISBN 0-567-08969-X. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Ibrahim B. Syed PhD, "Islamic Medicine: 1000 years ahead of its times", Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine, 2002 (2), p. 2-9 [7-8]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Micheau Francoise, Institutet Shkencore në Lindjen e Afërt Mesjetare, f. 992-3, në Harv Morelon Rashed, 1996 f. 985-1007
- ^ Harv Gaudiosi, 1988
- ^ Harv Hudson, 2003, f.32}}
- ^ John Bagot Glubb (cf. Quotations on Islamic Civilization) - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ The Guinness Book Of Records, Published 1998, ISBN 0-553-57895-2, P.242 - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Francoise Micheau, Institutet Shkencore në Lindjen e Afërt Mesjetare, f.988-991 në Harv Morelon Rashed, 1996, f. 985-1007
- ^ a b Karima Alavi, Tapestry of Travel Arkivuar 27 mars 2009 tek Wayback Machine, Center for Contemporary Arab Studies, Georgetown University. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b Ziauddin Sardar, Ziauddin Sardar, 1998, Shkenca në Filozofinë islame, Filozofia islame, Routledge Encyclopedia of Philosophy, http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H016.htm, 3 shkurt, 2008
- ^ Ray Spier (2002), "The history of the peer-review process", Trends in Biotechnology 20 (8), p. 357-358 [357]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ George Saliba, A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam, (New York: New York University, 1994), p.vii: "The main thesis, for which this collection of articles cam be used as evidence, is the one claiming that the period often called a period of decline in Islamic intellectual history was, scientifically speaking from the point of view of astronomy, a very productive period in which astronomical thories of the highest order were produced." - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ David A. King, "The Astronomy of the Mamluks", Isis, 74 (1983):531-555 - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b c Ahmad Y Hassan, Fakte Pas Renies së Shkencës Islame Pas Shekullit të Gjashtëmbëdhjetë - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Erica Fraser. The Islamic World to 1600 Arkivuar 15 gusht 2009 tek Wayback Machine, University of Calgary. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Nahyan A. G. Fancy (2006), "Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288)", p. 49 & 59, Electronic Theses and Dissertations, University of Notre Dame.[1] Arkivuar 4 prill 2015 tek Wayback Machine - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b c V. J. Katz, A History of Mathematics: An Introduction, p. 291. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ For a list of Gerard of Cremona's translations see: Edward Grant (1974) A Source Book in Medieval Science, (Cambridge: Harvard Univ. Pr.), pp. 35-8 or Charles Burnett, "The Coherence of the Arabic-Latin Translation Program in Toledo in the Twelfth Century," Science in Context, 14 (2001): at 249-288, at pp. 275-281. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b c d e Jerome B. Bieber. Medieval Translation Table 2: Arabic Sources Arkivuar 18 mars 2001 tek Wayback Machine, Santa Fe Community College. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ D. Campbell, Arabian Medicine and Its Influence on the Middle Ages, p. 6. - [Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b c Salah Zaimeche (2003). Aspects of the Islamic Influence on Science and Learning in the Christian West, p. 10. Foundation for Science Technology and Civilisation. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b c D. Campbell, Arabian Medicine and Its Influence on the Middle Ages, p. 3. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ G. G. Joseph, The Crest of the Peacock, p. 306. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ M.-T. d'Alverny, "Translations and Translators," pp. 444-6, 451 - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ D. Campbell, Arabian Medicine and Its Influence on the Middle Ages, p. 4-5. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ D. Campbell, Arabian Medicine and Its Influence on the Middle Ages, p. 5. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexicon - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Charles Burnett, ed. Adelard of Bath, Conversations with His Nephew, (Cambridge: Cambridge University Press, 1999), p. xi. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ D. Campbell, Arabian Medicine and Its Influence on the Middle Ages, p. 4. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ M.-T. d'Alverny, "Translations and Translators," pp. 429, 455 - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ David Pingree (1964), "Gregory Chioniades and Palaeologan Astronomy", Dumbarton Oaks Papers 18, p. 135-160. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Anatomy and Physiology, Islamic Medical Manuscripts, United States National Library of Medicine. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ D. S. Kasir (1931). The Algebra of Omar Khayyam, p. 6-7. Teacher's College Press, Columbia University, New York. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Boris A. Rosenfeld and Adolf P. Youschkevitch (1996), "Geometry", p. 469, in (Morelon & Rashed 1996, pp. 447-494)
- ^ Samar Attar, The Vital Roots of European Enlightenment: Ibn Tufayl's Influence on Modern Western Thought, Lexington Books, ISBN 0-7391-1989-3. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b Russell McNeil, Ibn al-Baitar Arkivuar 15 tetor 2007 tek Wayback Machine, Malaspina University-College.
- ^ Toufic Fahd (1996), "Botany and agriculture", in Roshdi Rashed, ed., Encyclopedia of the History of Arabic Science, Vol. 3, p. 813-852 [849]. Routledge, London and New York. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ http://www.mtestudios.com/news_100_years.htm Arkivuar 19 nëntor 2008 tek Wayback Machine 1000 Years of Knowledge Rediscovered at Ibn Battuta Mall], MTE Studios. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ S. Pines (September 1964). "The Semantic Distinction between the Terms Astronomy and Astrology according to al-Biruni", Isis 55 (3), p. 343-349. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Harv Saliba, 1994, faqe:60 & 67-69
- ^ a b Dr. A. Zahoor (1997), Abu Raihan Muhammad al-Biruni Arkivuar 26 qershor 2008 tek Wayback Machine, Hasanuddin University. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ M. Gill (2005). Was Muslim Astronomy the Harbinger of Copernicanism? Arkivuar 21 prill 2006 tek Wayback Machine - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Richard Covington (May-June 2007). "Rediscovering Arabic science", Saudi Aramco World, p. 2-16. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Bernard R. Goldstein (March 1972). "Theory and Observation in Medieval Astronomy", Isis 63 (1), p. 39-47 [40-41]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ O. S. Marshall (1950). "Alhazen and the Telescope", Astronomical Society of the Pacific Leaflets 6, pp. 4-11. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Krebs, Robert E. (2004). Groundbreaking Scientific Experiments, Inventions, and Discoveries of the Middle Ages and the Renaissance (në anglisht). Greenwood Press. fq. 196. ISBN 0-3133-2433-6.
- ^ a b George Saliba (1994). "Early Arabic Critique of Ptolemaic Cosmology: A Ninth-Century Text on the Motion of the Celestial Spheres", Journal for the History of Astronomy 25, p. 115-141 [116]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ S. Pines (September 1964). "The Semantic Distinction between the Terms Astronomy and Astrology according to al-Biruni", Isis 55 (3), p. 343-349.
- ^ Toby Huff, The Rise of Early Modern Science, p. 326. Cambridge University Press, ISBN 0-521-52994-8.
- ^ Roshdi Rashed (2007). "The Celestial Kinematics of Ibn al-Haytham", Arabic Sciences and Philosophy 17, p. 7-55. Cambridge University Press.
- ^ F. Jamil Ragep (2001), "Tusi and Copernicus: The Earth's Motion in Context", Science in Context 14 (1-2), p. 145–163. Cambridge University Press. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Seyyed Hossein Nasr (1964), An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines, (Cambridge: Belknap Press of the Harvard University Press), p. 135-136 - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ A. Baker and L. Chapter (2002), "Part 4: The Sciences". In M. M. Sharif, "A History of Muslim Philosophy", Philosophia Islamica. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ John Warren (2005). "War and the Cultural Heritage of Iraq: a sadly mismanaged affair", Third World Quarterly, Volume 26, Issue 4 & 5, p. 815-830. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Dr. A. Zahoor (1997). JABIR IBN HAIYAN (Geber) Arkivuar 30 qershor 2008 tek Wayback Machine. University of Indonesia. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b Paul Vallely, How Islamic Inventors Changed the World Arkivuar 29 dhjetor 2015 tek Wayback Machine, The Independent, 11 March 2006. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Felix Klein-Frank (2001), "Al-Kindi", in Oliver Leaman & Hossein Nasr, History of Islamic Philosophy, p. 174. London: Routledge. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Michael E. Marmura (1965). "An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines. Conceptions of Nature and Methods Used for Its Study by the Ikhwan Al-Safa'an, Al-Biruni, and Ibn Sina by Seyyed Hossein Nasr", Speculum 40 (4), p. 744-746. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Robert Briffault (1938). The Making of Humanity p. 196-197. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Farid Alakbarov (Summer 2001). A 13th-Century Darwin? Tusi's Views on Evolution, Azerbaijan International 9 (2). - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Dr. Kasem Ajram (1992). Miracle of Islamic Science, Appendix B. Knowledge House Publishers. ISBN 0-911119-43-4. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Dr. A. Zahoor and Dr. Z. Haq (1997). Quotations From Famous Historians of Science, Cyberistan. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Plinio Prioreschi, "Al-Kindi, A Precursor Of The Scientific Revolution", Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine, 2002 (2): 17-19.
- ^ a b c H. Mowlana (2001). "Information in the Arab World", Cooperation South Journal 1. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ A. Salam (1984), "Islam and Science". In C. H. Lai (1987), Ideals and Realities: Selected Essays of Abdus Salam, 2nd ed., World Scientific, Singapore, p. 179-213. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ L. Gari (2002), "Arabic Treatises on Environmental Pollution up to the End of the Thirteenth Century", Environment and History 8 (4), pp. 475-488. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ S. P. Scott (1904), History of the Moorish Empire in Europe, 3 vols, J. B. Lippincott Company, Philadelphia and London.
F. B. Artz (1980), The Mind of the Middle Ages, Third edition revised, University of Chicago Press, pp 148-50.
(cf. References Arkivuar 29 shkurt 2008 tek Wayback Machine, 1001 Inventions) - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead. - ^ John J. O'Connor and Edmund F. Robertson (1999). Arabic mathematics: forgotten brilliance? Arkivuar 19 maj 2018 tek Wayback Machine MacTutor History of Mathematics archive. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Eglash (1999), p.61 - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Simon Singh, The Code Book, p. 14-20. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ [url=http://www.muslimheritage.com/topics/default.cfm?ArticleID=372 Al-Kindi, Cryptgraphy, Codebreaking and Ciphers ] - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Victor J. Katz (1998). History of Mathematics: An Introduction, p. 255-259. Addison-Wesley. ISBN 0-321-01618-1. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ F. Woepcke (1853). Extrait du Fakhri, traité d'Algèbre par Abou Bekr Mohammed Ben Alhacan Alkarkhi. Paris. -Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Victor J. Katz (1995). "Ideas of Calculus in Islam and India", Mathematics Magazine 68 (3), p. 163-174. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ J. L. Berggren (1990). "Innovation and Tradition in Sharaf al-Din al-Tusi's Muadalat", Journal of the American Oriental Society 110 (2), p. 304-309. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Syed, M. H. (2005). Islam and Science (në anglisht). Anmol Publications PVT. LTD. fq. 71. ISBN 8-1261-1345-6.
- ^ Stampa:MacTutor Biography
- ^ K. A. Waheed (1978). Islam and The Origins of Modern Science, p. 27. Islamic Publication Ltd., Lahore. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Robert Briffault (1938). The Making of Humanity, p. 191. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Mohammed Abattouy (2001). "Greek Mechanics in Arabic Context: Thabit ibn Qurra, al-Isfizarı and the Arabic Traditions of Aristotelian and Euclidean Mechanics", Science in Context 14, p. 205-206. Cambridge University Press. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ The Theory of Relativity, Foundation for Science Technology and Civilisation, 2003. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Duhem, Pierre (1908, 1969). To Save the Phenomena: An Essay on the Idea of Physical theory from Plato to Galileo, p. 28. University of Chicago Press, Chicago. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Dr. Nader El-Bizri, "Ibn al-Haytham or Alhazen", in Josef W. Meri (2006), Medieval Islamic Civilization: An Encyclopaedia, Vol. II, p. 343-345, Routledge, New York, London. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Seyyed Hossein Nasr, "The achievements of Ibn Sina in the field of science and his contributions to its philosophy", Islam & Science, December 2003. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Abdus Salam (1984), "Islam and Science". In C. H. Lai (1987), Ideals and Realities: Selected Essays of Abdus Salam, 2nd ed., World Scientific, Singapore, p. 179-213. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b A. Sayili (1987), "Ibn Sīnā and Buridan on the Motion of the Projectile", Annals of the New York Academy of Sciences 500 (1), p. 477–482:
- ^ Seyyed Hossein Nasr, "Islamic Conception Of Intellectual Life", in Philip P. Wiener (ed.), Dictionary of the History of Ideas, Vol. 2, p. 65, Charles Scribner's Sons, New York, 1973-1974. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Mariam Rozhanskaya and I. S. Levinova (1996), "Statics", in Roshdi Rashed, ed., Encyclopedia of the History of Arabic Science, Vol. 2, p. 614-642 [642], Routledge, London and New York: :"Using a whole body of mathematical methods (not only those inherited from the antique theory of ratios and infinitesimal techniques, but also the methods of the contemporary algebra and fine calculation techniques), Arabic scientists raised statics to a new, higher level. The classical results of Archimedes in the theory of the centre of gravity were generalized and applied to three-dimensional bodies, the theory of ponderable lever was founded and the 'science of gravity' was created and later further developed in medieval Europe. The phenomena of statics were studied by using the dynamic apporach so that two trends - statics and dynamics - turned out to be inter-related withina single science, mechanics. The combination of the dynamic apporach with Archimedean hydrostatics gave birth to a direction in science which may be called medieval hydrodynamics. [...] Numerous fine experimental methods were developed for determining the specific weight, which were based, in particular, on the theory of balances and weighing. The classical works of al-Biruni and al-Khazini can by right be considered as the beginning of the application of experimental methods in medieval science." - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Salah Zaimeche PhD (2005). Merv, p. 5-7. Foundation for Science Technology and Civilization. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Shlomo Pines (1964), "La dynamique d’Ibn Bajja", in Mélanges Alexandre Koyré, I, 442-468 [462, 468], Paris.
(cf. Abel B. Franco (October 2003). "Avempace, Projectile Motion, and Impetus Theory", Journal of the History of Ideas 64 (4), p. 521-546 [543].) - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead. - ^ Ernest A. Moody (1951). "Galileo and Avempace: The Dynamics of the Leaning Tower Experiment (I)", Journal of the History of Ideas 12 (2), p. 163-193. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Shlomo Pines ; Titulli: Ebu'l-Barakāt el-Bagdādī , Hibat Allah; encikloperia: Fjalori i Biografisë Shkencore; Vëllimi: 1; faqe: 26-28; Botues: Charles Scribner's Sons; Vend botimi: New York City; Viti:1970; ISBN: 0684101149
(cf. Abel B. Franco (October 2003). "Avempace, Projectile Motion, and Impetus Theory", Journal of the History of Ideas 64 (4), p. 521-546 [543].) - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead. - ^ Abel B. Franco (October 2003), "Avempace, Projectile Motion, and Impetus Theory", Journal of the History of Ideas 64 (4):521-546 [543])
- ^ A. C. Crombie, Augustine to Galileo 2, p. 67. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Ernest A. Moody (June 1951). "Galileo and Avempace: The Dynamics of the Leaning Tower Experiment (II)", Journal of the History of Ideas 12 (3), p. 375-422 [375]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Ernest A. Moody (June 1951). "Galileo and Avempace: The Dynamics of the Leaning Tower Experiment (II)", Journal of the History of Ideas 12 (3), p. 375-422 [380]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Mariam Rozhanskaya and I. S. Levinova (1996), "Statics", in Roshdi Rashed, ed., Encyclopedia of the History of Arabic Science, Vol. 2, p. 614-642 [642], Routledge, London and New York:
- "Arabic statics was an essential link in the progress of world science. It played an important part in the prehistory of classical mechanics in medieval Europe. Without it classical mechanics proper could probably not have been created."
- ^ a b c George Sarton, Introduction to the History of Science.
(cf. Dr. A. Zahoor and Dr. Z. Haq (1997), Quotations From Famous Historians of Science, Cyberistan. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead. - ^ Felix Klein-Frank (2001), Al-Kindi, in Oliver Leaman and Hossein Nasr, History of Islamic Philosophy, p. 172. Routledge, London. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ David W. Tschanz, PhD (2003), "Arab Roots of European Medicine", Heart Views 4 (2). - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ G. Stolyarov II (2002), "Rhazes: The Thinking Western Physician", The Rational Argumentator, Issue VI. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Rafik Berjak and Muzaffar Iqbal, "Ibn Sina—Al-Biruni correspondence", Islam & Science, December 2003. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ A. Martin-Araguz, C. Bustamante-Martinez, Ajo V. Fernandez-Armayor, J. M. Moreno-Martinez (2002). "Neuroscience in al-Andalus and its influence on medieval scholastic medicine", Revista de neurología 34 (9), p. 877-892. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b c d Bashar Saad, Hassan Azaizeh, Omar Said (October 2005). "Tradition and Perspectives of Arab Herbal Medicine: A Review", Evidence-based Complementary and Alternative Medicine 2 (4), p. 475-479 [476]. Oxford University Press. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Khaled al-Hadidi (1978), "The Role of Muslim Scholars in Oto-rhino-Laryngology", The Egyptian Journal of O.R.L. 4 (1), p. 1-15. (cf. Ear, Nose and Throat Medical Practice in Muslim Heritage Arkivuar 1 tetor 2011 tek Wayback Machine, Foundation for Science Technology and Civilization.) - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b Zafarul-Islam Khan, At The Threshhold Of A New Millennium – II, The Milli Gazette. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Katharine Park (March 1990). "Ibn Sina in Renaissance Italy: The Canon and Medical Teaching in Italian Universities after 1500 by Nancy G. Siraisi", The Journal of Modern History 62 (1), p. 169-170. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ David W. Tschanz, MSPH, PhD (August 2003). "Arab Roots of European Medicine", Heart Views 4 (2). - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Jonathan D. Eldredge (2003), "The Randomised Controlled Trial design: unrecognized opportunities for health sciences librarianship", Health Information and Libraries Journal 20, p. 34–44 [36]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Bernard S. Bloom, Aurelia Retbi, Sandrine Dahan, Egon Jonsson (2000), "Evaluation Of Randomized Controlled Trials On Complementary And Alternative Medicine", International Journal of Technology Assessment in Health Care 16 (1), p. 13–21 [19]. Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ D. Craig Brater and Walter J. Daly (2000), "Clinical pharmacology in the Middle Ages: Principles that presage the 21st century", Clinical Pharmacology & Therapeutics 67 (5), p. 447-450 [449]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Walter J. Daly and D. Craig Brater (2000), "Medieval contributions to the search for truth in clinical medicine", Perspectives in Biology and Medicine 43 (4), p. 530–540 [536], Johns Hopkins University Press. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ D. Craig Brater and Walter J. Daly (2000), "Clinical pharmacology in the Middle Ages: Principles that presage the 21st century", Clinical Pharmacology & Therapeutics 67 (5), p. 447-450 [448]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ The Canon of Medicine, The American Institute of Unani Medicine, 2003.
- ^ Rabie E. Abdel-Halim (2006), "Contributions of Muhadhdhab Al-Deen Al-Baghdadi to the progress of medicine and urology", Saudi Medical Journal 27 (11): 1631-1641. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Rabie E. Abdel-Halim (2005), "Contributions of Ibn Zuhr (Avenzoar) to the progress of surgery: A study and translations from his book Al-Taisir", Saudi Medical Journal 2005; Vol. 26 (9): 1333-1339. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Islamic medicine Arkivuar 8 shkurt 2012 tek Wayback Machine, Hutchinson Encyclopedia. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Chairman's Reflections (2004), "Traditional Medicine Among Gulf Arabs, Part II: Blood-letting", Heart Views 5 (2), p. 74-85 [80]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Husain F. Nagamia (2003), "Ibn al-Nafīs: A Biographical Sketch of the Discoverer of Pulmonary and Coronary Circulation", Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine 1, p. 22–28.
- ^ Chairman's Reflections (2004), "Traditional Medicine Among Gulf Arabs, Part II: Blood-letting", Heart Views 5 (2), p. 74-85 [80].
- ^ George Sarton (cf. Dr. Paul Ghalioungui (1982), "The West denies Ibn Al Nafis's contribution to the discovery of the circulation", Symposium on Ibn al-Nafis, Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait)
(cf. The West denies Ibn Al Nafis's contribution to the discovery of the circulation Arkivuar 25 gusht 2009 tek Wayback Machine, Encyclopedia of Islamic World) - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead. - ^ Dr. Abu Shadi Al-Roubi (1982), "Ibn Al-Nafis as a philosopher", Symposium on Ibn al-Nafis, Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait (cf. Ibn al-Nafis As a Philosopher Arkivuar 6 shkurt 2008 tek Wayback Machine, Encyclopedia of Islamic World).
- ^ Nahyan A. G. Fancy (2006), "Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288)", p. 3 & 6, Electronic Theses and Dissertations, University of Notre Dame.[2] Arkivuar 4 prill 2015 tek Wayback Machine - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Dr. Sulaiman Oataya (1982), "Ibn ul Nafis has dissected the human body", Symposium on Ibn al-Nafis, Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait (cf. Ibn ul-Nafis has Dissected the Human Body Arkivuar 23 tetor 2009 tek Wayback Machine, Encyclopedia of Islamic World). - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ L. Leclerc (1876), Histoire de la medecine Arabe, vol. 2, p. 161, Paris.
(cf. Salah Zaimeche, The Scholars of Aleppo: Al Mahassin, Al Urdi, Al-Lubudi, Al-Halabi, Foundation for Science Technology and Civilisation) - ^ H. R. Turner (1997), p. 136—138.
- ^ Ibrahim B. Syed, Ph.D. (2002). "Islamic Medicine: 1000 years ahead of its times", Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine 2, p. 2-9.
- ^ S. Hadzovic (1997). "Pharmacy and the great contribution of Arab-Islamic science to its development", Medicinski Arhiv 51 (1-2), p. 47-50.
- ^ Saoud, R. "The Arab Contribution to the Music of the Western World" (PDF). Marrë më 2007-01-12.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead. - ^ a b c Amber Haque (2004), "Psychology from Islamic Perspective: Contributions of Early Muslim Scholars and Challenges to Contemporary Muslim Psychologists", Journal of Religion and Health 43 (4): 357-377 [361-363] - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b Nurdeen Deuraseh and Mansor Abu Talib (2005), "Mental health in Islamic medical tradition", The International Medical Journal 4 (2), p. 76-79. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b Ibrahim B. Syed PhD, "Islamic Medicine: 1000 years ahead of its times", Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine, 2002 (2), p. 2-9 [7]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Martin-Araguz, A.; Bustamante-Martinez, C.; Fernandez-Armayor, Ajo V.; Moreno-Martinez, J. M. (2002). "Neuroscience in al-Andalus and its influence on medieval scholastic medicine", Revista de neurología 34 (9), p. 877-892. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ S Safavi-Abbasi, LBC Brasiliense, RK Workman (2007), "The fate of medical knowledge and the neurosciences during the time of Genghis Khan and the Mongolian Empire", Neurosurgical Focus 23 (1), E13, p. 3. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Seyyed Hossein Nasr; Oliver Leaman (1996). History of Islamic Philosophy. Routledge. fq. 315 & 1022-1023. ISBN 0415131596.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead. - ^ a b Bradley Steffens (2006). Ibn al-Haytham: First Scientist, Chapter 5. Morgan Reynolds Publishing. ISBN 1-59935-024-6.
- ^ a b Omar Khaleefa (Summer 1999). "Who Is the Founder of Psychophysics and Experimental Psychology?", American Journal of Islamic Social Sciences 16 (2). - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Muhammad Iqbal, The Reconstruction of Religious Thought in Islam, "The Spirit of Muslim Culture" (cf. [3] Arkivuar 1 qershor 2009 tek Wayback Machine and [4]) - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ K. B. Wolf, "Geometry and dynamics in refracting systems", European Journal of Physics 16, p. 14-20, 1995.
- ^ R. Rashed, "A pioneer in anaclastics: Ibn Sahl on burning mirrors and lenses", Isis 81, p. 464–491, 1990.
- ^ H. Salih, M. Al-Amri, M. El Gomati (2005). "The Miracle of Light", A World of Science 3 (3). UNESCO. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Sabra, A. I.; Hogendijk, J. P., The Enterprise of Science in Islam: New Perspectives, MIT Press, fq. 85–118, ISBN 0262194821
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead. - ^ Hatfield, Gary (1996), "Was the Scientific Revolution Really a Revolution in Science?", përmbledhur nga Ragep, F. J.; Ragep, Sally P.; Livesey, Steven John (red.), Tradition, Transmission, Transformation: Proceedings of Two Conferences on Pre-modern Science held at the University of Oklahoma, Brill Publishers, fq. 500, ISBN 9004091262
{{citation}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead. - ^ R. S. Elliott (1966). Electromagnetics, Chapter 1. McGraw-Hill. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ George Sarton, Introduction to the History of Science, Vol. 1, p. 710. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Al-Farisi - Al-Farisi}} - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Akbar S. Ahmed (1984). "Al-Beruni: The First Anthropologist", RAIN 60, p. 9-10. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ J. T. Walbridge (1998). "Explaining Away the Greek Gods in Islam", Journal of the History of Ideas 59 (3), p. 389-403. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Richard Tapper (1995). "Islamic Anthropology" and the "Anthropology of Islam", Anthropological Quarterly 68 (3), Anthropological Analysis and Islamic Texts, p. 185-193. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Franz Rosenthal (1950). "Al-Asturlabi and as-Samaw'al on Scientific Progress", Osiris 9, p. 555-564 [559]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Akbar Ahmed (2002). "Ibn Khaldun’s Understanding of Civilizations and the Dilemmas of Islam and the West Today", Middle East Journal 56 (1), p. 25.
- ^ Mohamad Abdalla (Summer 2007). "Ibn Khaldun on the Fate of Islamic Science after the 11th Century", Islam & Science 5 (1), p. 61-70. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Salahuddin Ahmed (1999). A Dictionary of Muslim Names. C. Hurst & Co. Publishers. ISBN 1-85065-356-9. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ a b Dr. S. W. Akhtar (1997). "The Islamic Concept of Knowledge", Al-Tawhid: A Quarterly Journal of Islamic Thought & Culture 12 (3). - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Akbar Ahmed (2002). "Ibn Khaldun’s Understanding of Civilizations and the Dilemmas of Islam and the West Today", Middle East Journal 56 (1), p. 25. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ I. M. Oweiss (1988), "Ibn Khaldun, the Father of Economics", Arab Civilization: Challenges and Responses, New York University Press, ISBN 0-88706-698-4.
- ^ Jean David C. Boulakia (1971), "Ibn Khaldun: A Fourteenth-Century Economist", The Journal of Political Economy 79 (5): 1105-1118.
- ^ Historiography. The Islamic Scholar. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Ibn Khaldun, Franz Rosenthal, N. J. Dawood (1967), The Muqaddimah: An Introduction to History, p. x, Princeton University Press, ISBN 0-691-01754-9. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ John William Draper (1878). History of the Conflict Between Religion and Science, p. 154-155, 237. ISBN 1-60303-096-4. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Conway Zirkle (1941). Natural Selection before the "Origin of Species", Proceedings of the American Philosophical Society 84 (1), p. 71-123. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Mehmet Bayrakdar (Third Quarter, 1983). "Al-Jahiz And the Rise of Biological Evolutionism", The Islamic Quarterly. London. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Frank N. Egerton, "A History of the Ecological Sciences, Part 6: Arabic Language Science - Origins and Zoological", Bulletin of the Ecological Society of America, April 2002: 142-146 [143] - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Lawrence I. Conrad (1982), "Taun and Waba: Conceptions of Plague and Pestilence in Early Islam", Journal of the Economic and Social History of the Orient 25 (3), pp. 268-307 [278]. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Muhammad Hamidullah and Afzal Iqbal (1993), The Emergence of Islam: Lectures on the Development of Islamic World-view, Intellectual Tradition and Polity, p. 143-144. Islamic Research Institute, Islamabad. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ A. I. Sabra, Situating Arab Science: Locality versus Essence," Isis, 87(1996):654-70; reprinted in Michael H. Shank, ed., The Scientific Enterprise in Antiquity and the Middle Ages," (Chicago: Univ. of Chicago Pr., 2000), pp. 215-231. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ F. Jamil Ragep, "Freeing Astronomy from Philosophy: An Aspect of Islamic Influence on Science," Osiris, topical issue on Science in Theistic Contexts: Cognitive Dimensions, n.s. 16(2001):49-50, note 3 - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ Seyyed Hossein Nasr, Science and Civilization in Islam Arkivuar 29 tetor 2007 tek Wayback Machine - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- ^ George Saliba (1999). Whose Science is Arabic Science in Renaissance Europe? - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
Materiale të tjera
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Stefano Bigliardi (2014) "On Harmonizing Islam and Science: A Response to Edis and a Self-Criticism." Social Epistemology Review and Reply Collective 3, no. 6, pp. 56-68.
- Stefano Bigliardi (2014) Islam and the Quest for Modern Science. Conversations with Adnan Oktar, Mehdi Golshani, M. Basil Altaie, Zaghloul El-Naggar, Bruno Guiderdoni, and Nidhal Guessoum. Foreword by Leif Stenberg. Istanbul: Swedish Research Institute in Istanbul (Transactions).
- Stefano Bigliardi (2014) "Stenmark’s Multidimensional Model and the Contemporary Debate on Islam and Science" Theology and Science 12, pp. 8-29.
- Stefano Bigliardi (2014) "The Contemporary Debate on the Harmony between Islam and Science: Emergence and Challenges of a New Generation" Social Epistemology, 28 (2), pp. 167-186.
- Stefano Bigliardi (2012) "Barbour’s Typologies and the Contemporary Debate on Islam and Science" Zygon: Journal of Religion and Science 47 (3), pp. 501-519.
- Daffa, Ali Abdullah al-; Stroyls, J.J. (1984). Studies in the exact sciences in medieval Islam (në anglisht). New York: Wiley. ISBN 0-471-90320-5.
- Jan P. Hogendijk; Abdelhamid I. Sabra (2003). The Enterprise of Science in Islam: New Perspectives. MIT Press. ISBN 0-262-19482-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Reviewed by Robert G. Morrison at [5]
- Hill, Donald Routledge, Islamic Science And Engineering, Edinburgh University Press (1993), ISBN 0-7486-0455-3 - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- Toby E. Huff, The Rise of Early Modern Science: Islam, China and the West. New York: Cambridge University Press, 1993, 2nd edition 2003. ISBN 0-521-52994-8. Reviewed by George Saliba at [6] - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- Toby E. Huff, "Science and Metaphysics in the Three Religions of the Books", Intellectual Discourse, 8, #2 (2000): 173-198. - Transclusion error: {{En}} is only for use in File namespace. Use {{lang-en}} or {{in lang|en}} instead.
- Kennedy, Edward S. (1970). "The Arabic Heritage in the Exact Sciences". Al-Abhath (në anglisht). 23: 327–344.
- Kennedy, Edward S. (1983). Studies in the Islamic Exact Sciences (në anglisht). Syracuse University Press. ISBN 0-8156-6067-7.
- Rashed, Roshdi (1996). Encyclopedia of the History of Arabic Science. ISBN 0-415-02063-8.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Saliba, George (2007). Islamic Science and the Making of the European Renaissance. The MIT Press. ISBN 0-262-19557-7.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Seyyed Hossein Nasr (1976). Islamic Science: An Illustrated Study (në anglisht). Kazi Publications. ISBN 1-56744-312-5.
- Seyyed Hossein Nasr (2003). Science & Civilization in Islam (bot. 2nd). Islamic Texts Society. ISBN 1-903682-40-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Sezgin, Fuat (1997). Geschichte Des Arabischen Schrifttums 1: Quranwissenschaften, Hadit, Geschichte, Fiqh, Dogmatik, Mystik (në gjermanisht). Brill. ISBN 90-04-04153-2.
- Sezgin, Fuat (1997). Geschichte Des Arabischen Schrifttums 2: Poesie. Bis CA. 430 H (në gjermanisht). Brill. ISBN 90-04-03131-6.
- Sezgin, Fuat (1997). Geschichte Des Arabischen Schrifttums 3: Medizin-Pharmazie Zoologie-Tierheilkunde (në gjermanisht). Brill. ISBN 90-04-03131-6.
- Sezgin, Fuat (1997). Geschichte Des Arabischen Schrifttums 4: Alchimie-Chemie Botanik-Agrikultur (në gjermanisht). Brill. ISBN 90-04-02009-8.
- Sezgin, Fuat (1997). Geschichte Des Arabischen Schrifttums 5: Mathematik (në gjermanisht). Brill. ISBN 90-04-04153-2.
- Sezgin, Fuat (1997). Geschichte Des Arabischen Schrifttums 6: Astronomie (në gjermanisht). Brill. ISBN 90-04-05878-8.
- Sezgin, Fuat (1997). Geschichte Des Arabischen Schrifttums 7: Astrologie-Meteorologie Und Verwandtes (në gjermanisht). Brill. ISBN 90-04-06159-2.
- Sezgin, Fuat (1997). Geschichte Des Arabischen Schrifttums 8: Lexikographie. Bis CA. 430 H (në gjermanisht). Brill. ISBN 90-04-06867-8.
- Sezgin, Fuat (1997). Geschichte Des Arabischen Schrifttums 9: Grammatik. Bis CA. 430 H (në gjermanisht). Brill. ISBN 90-04-07261-6.
- Sezgin, Fuat (2000). Geschichte Des Arabischen Schrifttums X: Mathematische Geographie und Kartographie im Islam und ihr Fortleben im Abendland. Historische Darstellung. Teil 1 (në gjermanisht). Frankfurt am Main.
{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) - Sezgin, Fuat (2000). Geschichte Des Arabischen Schrifttums XI: Mathematische Geographie und Kartographie im Islam und ihr Fortleben im Abendland. Historische Darstellung. Teil 2 (në gjermanisht). Frankfurt am Main.
{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) - Sezgin, Fuat (2000). Geschichte Des Arabischen Schrifttums XII: Mathematische Geographie und Kartographie im Islam und ihr Fortleben im Abendland. Historische Darstellung. Teil 3 (në gjermanisht). Frankfurt am Main.
{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) - Suter, Heinrich (1900). Die Mathematiker und Astronomen der Araber und ihre Werke. Abhandlungen zur Geschichte der Mathematischen Wissenschaften Mit Einschluss Ihrer Anwendungen, X Heft (në gjermanisht). Leipzig.
{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)
Lidhje të jashtme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- https://web.archive.org/web/20081013122434/http://www.el-hikmeh.net/files/ceshte_shkenca_islame_-_profdr_sejjid_husejn_nas.pdf - [undefined] Error: {{Lang-xx}}: no text (help)
- http://www.horizonti.com/artikujt/artikulli_2003_01_29_1120.php Arkivuar 13 tetor 2008 tek Wayback Machine - [undefined] Error: {{Lang-xx}}: no text (help)
- http://www.alb-net.com/pipermail/alb-islam/2000-October/000046.html Arkivuar 6 shtator 2008 tek Wayback Machine
Video lidhje
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Welt der Wunder Spezial Das Geheimwissen des Islam 1 von 5 - Stampa:De
- Welt der Wunder Spezial Das Geheimwissen des Islam 2 von 5 - Stampa:De
- Welt der Wunder Spezial Das Geheimwissen des Islam 3 von 5 - Stampa:De
- Welt der Wunder Spezial Das Geheimwissen des Islam 4 von 5 - Stampa:De
- Welt der Wunder Spezial Das Geheimwissen des Islam 5 von 5 - Stampa:De