Reformat e Ataturkut

Reformat e Ataturkut (turqisht: Atatürk İnkılâpları) ishin një seri ndryshimesh politike, ligjore, fetare, kulturore, sociale dhe ekonomike, të dizajnuara për të kthyer Republikën e re të Turqisë në një shtet-komb laik, modern, të zbatuara nën udhëheqjen e Mustafa Kemal Atatürk në përputhje me ideologjinë qemaliste. Partia e tij politike, Partia Republikane Popullore (CHP) e drejtonte Turqinë si një shtet njëpartiak, i zbatoi këto reforma duke filluar nga viti 1923. Me vdekjen e Ataturkut, pasardhësi i tij Ismet Inony, vazhdoi sundimin njëpartiak dhe reformat e stilit kemalist derisa CHP humbi kundër Partisë Demokratike në zgjedhjet e dyta, vërtet shumëpartiake të Turqisë në vitin 1950.

Harta e Turqisë në vitin 1927 e cila u publikua para reformës së alfabetit

Në qendër të reformave ishte besimi se shoqëria turke duhej të "perëndimorezohej" (modernizimi i arritur duke adoptuar kulturën perëndimore në fusha të tilla si politika (reformat politike), ekonomia (reformat ekonomike), stili i jetesës (reformat sociale), ligji (reformat ligjore), alfabeti (reformat arsimore) etj.) si politikisht ashtu edhe kulturalisht për të përparuar. Reformat përfshinin një sërë ndryshimesh themelore institucionale që i dhanë fund shumë traditave dhe ndoqën një program të planifikuar me kujdes për të zbërthyer sistemin kompleks që ishte zhvilluar gjatë shekujve të mëparshëm.

Reformat filluan me modernizimin e kushtetutës, duke përfshirë miratimin e Kushtetutës së re të vitit 1924 për të zëvendësuar Kushtetutën e vitit 1921 dhe përshtatjen e ligjeve dhe jurisprudencës evropiane me nevojat e republikës së re. Kjo u pasua nga një laicizëm dhe modernizim i plotë i administratës, me fokus të veçantë në sistemin arsimor.

Elementet e sistemit politik të vizionuar nga Reformat e Ataturkut u zhvilluan në faza, por deri në vitin 1935, kur pjesa e fundit e reformave të Ataturkut hoqi referimin për Islamin në Kushtetutë; Turqia u bë një republikë laike dhe demokratike, republikë që e merr sovranitetin e saj nga populli. Sovraniteti turk i takon kombit turk, i cili delegon vullnetin e tij në një parlament njëdhomësh të zgjedhur (pozicioni në 1935), Asambleja e Madhe Kombëtare Turke. Preambula thirret gjithashtu në parimet e nacionalizmit, të përcaktuara si "mirëqenia materiale dhe shpirtërore e Republikës" (pozicioni në 1935). Natyra bazë e republikës është laïcité, barazia sociale, barazia para ligjit, dhe pandashmëria e republikës dhe e kombit turk." Kështu, ajo synon të themelojë një shtet-komb unitar (pozicioni më 1935) me ndarje të pushteteve bazuar në parimet e demokracisë laike.

Historikisht, reformat e Ataturkut pasojnë periudhën e Tanzimatit ("riorganizimit") të Perandorisë Osmane, që filloi në vitin 1839 dhe përfundoi me Epokën e Parë Kushtetuese në vitin 1876, regjimi autoritar i Abdyl Hamiti II nga 1878-1908 që futi reforma të mëdha në arsim dhe burokracia, si dhe përvoja e Perandorisë Osmane në pluralizmin e zgjatur politik dhe sundimin e ligjit nga xhonturqit gjatë Epokën e Dytë Kushtetuese nga viti 1908 deri më 1913, dhe përpjekjet e ndryshme për të laicizuar modernizimin e perandorisë në shtet një partiak të Komitetit të Bashkimit dhe Përparimit nga 1913–1918.

Qëllimet

Bashkimi kombëtar

Artikulli kryesor: Shfuqizimi i Sulltanatit Osman

Qëllimi i reformave të Ataturkut ishte ruajtja e pavarësisë së Turqisë nga sundimi i drejtpërdrejtë i forcave të jashtme (vendet perëndimore). Procesi nuk ishte utopik (në kuptimin që nuk është ideja e një lideri se si duhet të jetë një shoqëri e përsosur, por është një forcë bashkuese e një kombi), në atë që Ataturku bashkoi shumicën myslimane turke nga 1919 deri në 1922 në Luftën për Pavarësi Turke dhe dëbimi i forcave të huaja që pushtuan atë që Lëvizja Kombëtare Turke e konsideronte si atdheun turk. Ai shpirt luftarak u bë forca bashkuese që krijoi identitetin e një shteti të ri dhe në vitin 1923 u nënshkrua Traktati i Lozanës, duke i dhënë fund Perandorisë Osmane dhe duke njohur ndërkombëtarisht Republikën e sapothemeluar të Turqisë. Nga viti 1923 deri në vitin 1938, u krijuan një sërë reformash radikale politike dhe sociale. Ata transformuan Turqinë dhe futën në një epokë të re modernizimi, duke përfshirë barazinë civile dhe politike për minoritetet sektare dhe gratë.

Reformimi i Islamit

Artikulli kryesor: Shfuqizimi i Hilafetit

Perandoria Osmane ishte një shtet islamik në të cilin kreu i shtetit, sulltani, mbante edhe postin e kalifit. Sistemi shoqëror ishte i organizuar rreth strukturës së miletit. Struktura e miletit lejoi një shkallë të madhe vazhdimësie fetare, kulturore dhe etnike në të gjithë shoqërinë, por në të njëjtën kohë lejoi që ideologjia fetare të përfshihej në sistemin administrativ, ekonomik dhe politik. Dikush mund ta përkufizojë këtë mënyrë jetese si islamizëm: "besimi se Islami duhet të udhëheqë jetën shoqërore dhe politike si dhe jetën personale".

Ishin dy seksione të grupit elitar në krye të diskutimeve për të ardhmen. Këta ishin “reformistët islamikë” dhe “perëndimorët”. Shumë qëllime bazë ishin të përbashkëta për të dy grupet. Disa intelektualë laikë, madje edhe disa mendimtarë myslimanë të prirur për reforma, pranuan pikëpamjen se përparimi shoqëror në Evropë kishte ndjekur reformimin protestant, siç shprehet në Histoire de la civilisation en Europe (1828) të François Guizot. Mendimtarët myslimanë të prirur për reforma arritën në përfundimin nga përvoja luterane se reforma e Islamit ishte e domosdoshme. Abdullah Xhevdet, İsmail Fenni Ertuğrul dhe Kılıçzâde İsmail Hakkı (İsmail Hakkı Kılıçoğlu), të cilët ishin mendimtarë perëndimorë, e morën frymëzimin e tyre më tepër nga margjinalizimi i mëvonshëm i fesë në shoqëritë evropiane. Për ta, një fe e reformuar kishte vetëm një rol të përkohshëm për të luajtur si instrument për modernizimin e shoqërisë, pas së cilës ajo do të lihej mënjanë (nga jeta publike dhe do të kufizohej në jetën personale). Sulmi i gjithanshëm ndaj Islamit në një shoqëri kryesisht myslimane ishte i pamend. Një version i rikonfiguruar i Islamit mund të zgjidhet për të shërbyer si një mjet për përparim dhe ndriçim. Arritja e Ataturkut ishte përforcimi i bazës së përbashkët dhe vendosja e vendit në një rrugë të shpejtë reformash.

Për republikanët (anëtarët e Partisë Republikane Popullore (CHP)), sulltanati dhe kalifati ishin institucione të korruptuara dhe duhej të zëvendësoheshin me qeverisje dhe administratë moderne që do të mbronte të gjithë muslimanët dhe do të përmbushte rolin e tyre në përputhje me nevojat e kombeve moderne turke. Qeveria e vonë osmane u modelua sipas institucioneve ekonomike dhe politike perëndimore. Kalifët osmanë në vend që të ishin udhëheqës myslimanë të respektuar nga kombet e tjera, dukej se ishin simbol i bindjes ndaj kombeve të tjera. Reformat iu drejtuan "udhëheqjes tradicionale islame" për shkak të idesë se 'sovraniteti kombëtar dhe autoriteti islamik' janë në konflikt. Institucionet e ‘ulemave’ të quajtura Shejh-el-Islam dhe ministria e Sheriatit u hoqën dhe kjo u pasua me rënien e numrit të tyre. Nuk kishte më institucion fetar që lëshonte fetva. Heqja e këtyre institucioneve zyrtare i dha një ndikim të madh praktikimit të fesë në popullin turk.

Krijimi i një Islami modern të reformuar ishte qëllimi kryesor i Republikës së re Turke. Këto reforma synonin gjithashtu uljen e ndikimit të kulturës arabe dhe islame në shoqërinë turke, për kulturën evropiane. Si rezultat i kësaj reforme u ul edhe regjistrimi i studentëve në Fakultetin e Teologjisë në Universitetin e Stambollit.