Qyteti ligjor (Çeki)

Në Republikën Çeke, një qytet ligjor (çekisht: statutární město) është një korporatë komunale që i është dhënë statusi i qytetit me Akt të Parlamentit. Është më prestigjioz se titulli i thjeshtë město ("qytet"), i cili mund t'i jepet nga kabineti dhe kryetari i Dhomës së Deputetëve një bashkie që aplikon për të.

Dallimet e qytetit statutor

Statusi ligjor i qytetit është pjesërisht ceremonial; kryetari i bashkisë quhet primátor, sesa starosta i bashkive të tjera. Qytetet statutore lejohen të ndahen në bashki qytetesh vetëqeverisëse (njëjës městský obvod) ose pjesë të qytetit (njëjës městská část) me këshillat e tyre të zgjedhur; një qytet i tillë ligjor duhet të nxjerrë një statut (statut) që kufizon pushtetin tek bashkitë. Megjithatë, vetëm shtatë qytete të ligjshme e kanë bërë këtë. Qytetet Brno, Plzeň, Ústí nad Labem dhe Pardubice janë të ndara në bashki të qytetit dhe Liberec ka vetëm një bashki të qytetit me pjesën tjetër të qytetit që administrohet drejtpërdrejt. Brno është e ndarë në pjesë të qytetit, dhe Opava ka tetë pjesë të qytetit me pjesën tjetër të qytetit që administrohet drejtpërdrejt. Gjithashtu kryeqyteti i Pragës, ndonëse nuk është qytet ligjor de jure, është i ndarë në bashki të ngjashme vetëqeverisëse.

Historia

Modeli rrjedh nga origjina e tij e zakonshme në Austro-Hungari. Deri në vitin 1928, 11 qytete në tokat çeke morën titullin ligjor të qytetit: Praga, Liberec, Brno, Jihlava, Kroměříž, Olomouc, Uherské Hradiště, Znojmo, Opava, Frýdek, dhe Bielsko (që u bë pjesë e Polonisë më 1920). Më 1 dhjetor 1928 numri i tyre u reduktua në pesë (Pragë, Liberec, Brno, Olomouc dhe Opava). Në vitin 1942 Plzeň u bë një qytet ligjor.^[1]

Midis viteve 1949 dhe 1967, instituti i qyteteve statutore u anulua nga reforma në vetëqeverisje dhe krijimi i rajoneve. Vetëm Praga mbeti një qytet de facto statutor. Pas vitit 1967, disa qytete morën pozitë të ngjashme si Praga (Brno, Plzeň, Ostrava dhe Ústí nad Labem), por titulli ligjor i qytetit nuk u përdor.^[1]

Koncepti u rinovua pas rënies së komunizmit me Aktin mbi Komunat në 1990, i cili krijoi 13 qytete statutore përveç Pragës, kryeqyteti i cili është ende një qytet de facto statutor.^[1]

Ndryshe nga Austria, përpara se të shfuqizoheshin distriktet e Republikës Çeke, vetëm tre qytetet më të mëdha (Brno, Ostrava dhe Plzeň) përbënin një distrikt (okres) më vete; të tjerët ishin pjesë (edhe pse gjithmonë kryeqytet, përveç Havířov) e një distrikti me komuna më të vogla. Ndërsa prestigji i lidhur me statusin ligjor të qytetit u rrit, 12 qytete të tjera statutore u krijuan nga Ligji për Komunat në vitin 2000^[2] dhe katër ndryshimet e tij të mëvonshme.

Ka vetëm dy qytete të ligjshme, Havířov dhe Třinec, që nuk janë selitë e distrikteve të tyre me të njëjtin emër.

Lista

Që nga gushti 2018, ka 26 qytete statutore (plus Praga), që përfshijnë të gjitha qytetet çeke me mbi 40 mijë banorë (dhe Třinec):

Emri	Popullsia^[3]	Sipërfaqja (km²)	Rajoni	Qyteti ligjor që nga^[1]
Prague	1,384,732	496	Prague
Brno	400,566	230	South Moravian	1990
Ostrava	284,765	214	Moravian-Silesian	1990
Plzeň	185,599	138	Plzeň	1990
Liberec	107,982	106	Liberec	1990
Olomouc	102,293	103	Olomouc	1990
České Budějovice	97,377	56	South Bohemian	1990
Hradec Králové	93,906	106	Hradec Králové	1990
Pardubice	92,362	78	Pardubice	1990
Ústí nad Labem	91,342	94	Ústí nad Labem	1990
Zlín	74,255	103	Zlín	1990
Havířov	69,694	32	Moravian-Silesian	1990
Kladno	69,078	37	Central Bohemian	2000
Most	63,882	87	Ústí nad Labem	2000
Opava	55,600	91	Moravian-Silesian	1990
Jihlava	53,986	88	Vysočina	2000
Frýdek-Místek	53,938	52	Moravian-Silesian	2006
Teplice	50,959	24	Ústí nad Labem	2003
Karviná	49,724	57	Moravian-Silesian	2003
Karlovy Vary	49,353	59	Karlovy Vary	1990
Chomutov	47,023	29	Ústí nad Labem	2006
Děčín	46,799	118	Ústí nad Labem	2006
Mladá Boleslav	46,428	29	Central Bohemian	2003
Jablonec nad Nisou	46,226	31	Liberec	2012
Prostějov	43,563	39	Olomouc	2012
Přerov	41,661	58	Olomouc	2006
Třinec	34,266	85	Moravian-Silesian	2018