Pellazgët

Pellazgët (greqisht: Πελασγοί) janë populli me i vjetër ne Ballkan që mendohet se u asimiluan në helenë e popullsi të tjera pas ardhjes së indoeuropianëve aty. Pellazgët janë përmendur si një popull specifik nga disa autorë grekë, duke përfshirë Homerin, Herodotin dhe Tukididin, dhe thuhej se kishin banuar zona të ndryshme si, në Thrakë, Argos, Kretë dhe Kalkidë. Në shekullin e 5-të para Krishtit, fshatrat e mbijetuar me sa duket ruajtën një gjuhë të përbashkët jogreke.

Banimet e pellazgëve sipas autorëve më të vjetër grekë.

Emri ‘pellazg’ sot i referohet kryesisht ose paraardhësve të grekëve, ose të gjithë banorëve të Greqisë përpara shfaqjes së grekëve. Në përgjithësi, "pellazg" ka kuptimin e gjerë të të gjithë banorëve autoktonë të rajonit të Detit Egje dhe kulturave të tyre, "një term i mbajtur për çdo popull të lashtë, primitiv dhe me sa duket indigjen në botën greke".

Gjatë periudhës klasike, enklavat me atë emër mbijetuan në disa vende të Greqisë kontinentale, Kretës dhe rajoneve të tjera të Egjeut. Popullatat e identifikuara si "pellazge" flisnin një gjuhë ose gjuhë që në atë kohë grekët i identifikuan si "barbare", megjithëse disa shkrimtarë të lashtë megjithatë i përshkruanin pellazgët si grekë. Mbijetoi gjithashtu një traditë se pjesë të mëdha të Greqisë dikur kishin qenë pellazge përpara se të helenizoheshin. Këto pjesë ranë kryesisht, por jo ekskluzivisht, brenda territorit i cili nga shekulli i 5-të para erës sonë ishte i banuar nga ata folës të greqishtes së lashtë që u identifikuan si Jonianë dhe Eolianë.

GJUHA E PELLAZGËVE

Në mungesë të njohurive të caktuara për identitetin (apo identitetet) e pellazgëve, janë propozuar teori të ndryshme. Disa nga teoritë më të përhapura të mbështetura nga gjuhëtarët profesionistë janë paraqitur më poshtë. Meqenëse greqishtja klasifikohet si gjuhë indo-evropiane, pyetja kryesore shqetësuese është nëse pellazgjishtja ishte një gjuhë indo-evropiane. Gjuhëtarët modernë kanë hedhur poshtë mendimet e studiuesve të shekujve të kaluar dhe me zbulimet e reja pellazgjishtja nuk është pranuar si gjuhë indoeuropiane. Ose të paktën nuk e dimë nëse të gjithë popujt e quajtur ‘pellazgë’, kishin të njëjtën gjuhë, pasi disa mendojnë se pellazg ka kuptimin e shumë popujve të ndryshëm që ishin të lashtë në Greqi, por që nuk flisnin si grekët.

Gjuhë greke

Sir Edward Bulwer-Lytton, një shkrimtar dhe intelektual anglez, argumentoi se pellazgët flisnin greqisht bazuar në faktin se zonat e banuara tradicionalisht nga "pellazgët" (d.m.th. Arkadia dhe Atika) flisnin vetëm greqisht dhe shumë pak fjalë dhe mbishkrime pellazge të mbijetuara tradhëtojnë veçoritë gjuhësore greke pavarësisht identifikimit klasik të pellazgjishtes si gjuhë barbare. Sipas Thomas Harrison nga Universiteti Saint Andrews, etimologjia greke e termave pellazgjikë të përmendur te Herodoti si θεοί (që rrjedh nga θέντες) tregon se "pellazgët flisnin një gjuhë të paktën 'të ngjashme me' greqishten". Sipas studiuesit klasik francez Pierre Henri Larcher, nëse kjo përkatësi gjuhësore është e vërtetë, atëherë dëshmon se pellazgët dhe grekët ishin i njëjti popull.

Anadolliane

Në Anadollin perëndimor, shumë toponime me prapashtesën "-ss-" rrjedhin nga prapashtesa mbiemërore që shihet edhe në gjuhën kuneiforme luviane dhe disa palaike; shembulli klasik është Tarhuntassa e Epokës së Bronzit (me kuptimin e lirshëm "Qyteti i Zotit të stuhisë Tarhunta"), dhe më vonë Parnassus i lidhur ndoshta me fjalën luviane parna- ose "shtëpi". Këto elemente kanë çuar në një teori të dytë se pellazgjishtja ishte në njëfarë mase një gjuhë anadolliane, ose se ajo kishte ndikime zonale nga gjuhët anadollake.

Thrake

Vladimir I. Georgiev, një gjuhëtar bullgar, pohon se pellazgët flisnin një gjuhë indo-evropiane dhe ishin, më konkretisht, të lidhur me thrakët, duke u mbështetur në modelin e ndryshimit të tingullit, se fjala pelasgoi është e afërt me rrënjën proto-indo-evropiane dhe greke të fjalës Πέλαγος, pelagos "deti".

Georgiev sugjeron gjithashtu se pellazgët ishin një nëngrup i popujve të detit të Epokës së Bronzit dhe të identifikueshëm në mbishkrimet egjiptiane si ekzonimi PRŚT ose PLŚT. Megjithatë, ky emër egjiptian është lexuar më shpesh si një i afërm i një ekzonimi hebraik, פלשת Peleshet (Pəlešeth) - domethënë Filistejtë Biblikë.

Shqipe

Në vitin 1854, një diplomat austriak dhe specialist i gjuhës shqipe, Johann Georg von Hahn, e identifikoi gjuhën pellazgjike me protoshqipen. Kjo teori nuk mbështetet nga asnjë provë shkencore dhe shihet si një mit nga studiuesit modernë. Ka dhe autorë të tjerë të shekujve të kaluar, shumë të pakët në numër, që kanë mbështetur prejardhjen e shqipes nga pellazgjishtja, po ata janë hedhur poshtë nga zbulimet e fundit dhe nga akademitë e shkencave, përfshirë dhe Akademinë shqiptare.

Propagandat nacionaliste moderne shqiptare i mëshojnë shumë prejardhjes së shqipes nga pellazgjishtja, dhe kjo bëhet më shumë nga autorë që nuk kanë as formimin minimal në arkeologji apo histori antike. Për të dalë në konkluzione të tilla duhet të jesh njohës i mirë i arkeologjisë, gjuhëve të vjetra greke e latine si dhe të jesh ekspert i mitologjisë dhe religjoneve antike. Nacionalistët apo etnocentristët shqiptarë i mëshojnë kësaj teorie për t’i nxjerrë shqiptarët më të vjetrit në Ballkan apo Greqi, mirëpo teoria më e pranuar akademike është se shqiptarët rrjedhin nga ilirët dhe kanë zbritur në territoret e Shqipërisë së sotme pas pushtimit romak. Shqipja është pranuar më shumë si gjuhë indoevropiane me origjinë kryesisht thrako-ilire nga gjuhëtarët akademik si Eqrem Çabej, Shaban Demiraj etj. Ndërsa pellazgjishtja nuk konsiderohet si gjuhë indoevropiane dhe që këtu bie lidhja. Kohët e fundit as statistikat gjenetike nuk i lidhin shqiptarët me pellazgët. E vetmja lidhje është territori i Epirit pasi autorët thonë se pellazgët dikur banonin në Epir, mirëpo nacionalistët nuk e pranojnë që shqiptarët në Epir kanë filluar në banojnë në Mesjetën e hershme dhe nuk kanë lidhje me antikitetin atje.

I. Pellazgët në Greqi.

Mendohet se pellazgët e pushtuan Greqinë para shekullit të 12-të para Krishtit. Përmendja më e hershme e Pellazgëve është tek Homeri (Hom. Il. 2.681), i cili numëron disa fise thesaliane që pajisnin një kontingjent nën komandën e Akilit, dhe midis tyre "ata që banonin në Argosin pellazg". Homeri flet gjithashtu për Epirin si vendbanim kryesor i pellazgëve; sepse Akili i drejtohet Zeusit si Dodonaie, Pelasgike, Δωδωναῖε, Πελασγικέ. (Il. 16.233.) Dhe kjo përputhet me përshkrimin e Hesiodit për Dodonën si "selia e Pellazgëve". (Fragm. xviii.) Pra, në “Lutëset” e Eskilit, mbreti deklaron se është sundimtar i vendit nëpër të cilin rrjedhin lumenjtë Algus dhe Strymon, dhe gjithashtu i të gjithë tokës së Perrhabejve, pranë Paionëve dhe Malet e Dodonase, deri në det. Herodoti na tregon se ka gjetur gjurmë të Pellazgëve në Dodonë, ku thotë se ata adhuronin të gjithë perënditë, pa u dhënë atyre emra (2.52).

Straboni (v. 221, C.) thotë: “Pothuajse të gjithë bien dakord për pellazgët, se ata ishin një fis i lashtë (φῦλον) i përhapur në të gjithë Heladën (Greqinë) dhe veçanërisht pranë Eolëve në Thesali... Dhe ajo pjesë e Thesalisë quhet Argosi Pellazgjik, që shtrihet nga bregu midis daljes së Peneit dhe Termopileve deri në vargmalin e Pindit, ku pellazgët ishin zotër të atij rajoni.

Dëgjojmë gjithashtu për Pellazgët në Boeoti, ku kanë banuar për njëfarë kohe, pasi, në bashkëpunim me thrakët, ata dëbuan Aonët, Temikët, Lelegët dhe Hyantët. Më pas ata u dëbuan nga banorët e mëparshëm dhe u strehuan në Athinë nën malin Hymettos, pjesë e qytetit e cila u quajt sipas emrit të tyre. Dhe historianët e Atikës flasin për vendbanimin e tyre atje dhe thonë se për shkak të prirjes së tyre migratore ata quheshin Pelargoi, Πελαργοί (lejlekë) nga populli atik. (Strab. v. f.221.) Qendrimi i tyre i përkohshëm në Atikë tregohet nga Herodoti, i cili thotë (6.137) se ata kishin një pjesë të tokës nën malin Hymettos që u ishte caktuar atyre si shpërblim për shërbimet e tyre në ndërtimin e murit të Akropolit në Athinë. Më pas, thotë Hekateu, ata u përzunë nga athinasit nga zilia, sepse toka e tyre ishte më e kultivuara. Athinasit, megjithatë, thotë Herodoti, ia atribuojnë dëbimin e tyre sjelljes së tyre të shthurur. Tukididi gjithashtu (2.17) përmend vendbanimin pellazgjik poshtë Akropolit dhe orakullin që lidhej me ta aty.

Në pjesët e sipërpërmendura Herodoti flet për pellazgët si të huaj me origjinë. Në një fragment tjetër (8.44) ai na tregon se athinasit ishin më parë pellazgë dhe quheshin të tillë, me mbiemrin Kranai. Ata u quajtën me radhë Kekropidë, Erektheidë dhe Jonë.

Straboni (xiii. f.621) përmend një legjendë që banorët e malit Phrikion afër Termopileve zbritën në vendin ku më pas u ngrit Kyme dhe e gjetën atë në zotërimin e pellazgëve, të cilët kishin vuajtur nga Lufta e Trojës, por që megjithatë kishin nën zotërim Larisën, e cila ishte rreth 70 stade nga Kyme.

Gjurmët e Pellazgëve i gjejmë në disa pjesë të Peloponezit. Herodoti (1.146) flet për pellazgët arkadë dhe (7.94) na tregon se Jonët në Akaea më parë quheshin Egjialët pellazgë (ose pellazgë të bregdetit). Pasi Danaosi dhe Ksuthi erdhën në Peloponez, ata u quajtën vërtet Jonë, nga Joni, biri i Ksuthit.

Në fragmentin e Eskilit të përmendur më parë (Lutëset. 250) Argosi quhet pellazgjik; mbreti i Argosit quhet edhe anaz pelasgon, ἄναζ Πελασγῶν (5.327), dhe gjatë gjithë dramës fjalët Argiv dhe Pellazg përdoren pa dallim nga njëra-tjetra. Kështu, gjithashtu, në Prometheus Vinctus (5.860), Argolis quhet "toka pellazge". Në një fragment të Sofokliut (Inaku) mbretit i drejtohen si zot i Argosit dhe i Pellazgëve Tyrrhenë.

Straboni (vii. f.321) flet për Pellazgët që zotëronin një pjesë të Peloponezit, së bashku me fise të tjera barbare, dhe (v. f. 221) thotë se Efori, me autorësinë e Hesiodit, e nxjerr origjinën e pellazgëve tek Likaoni, i biri i Pellazgut, dhe se ai deklaron se mendimi i tij është se ata fillimisht ishin arkadë, të cilët zgjodhën një jetë ushtarake dhe, duke nxitur shumë të tjerë të bashkoheshin me ta, e përhapi emrin gjerësisht, si midis grekëve, ashtu edhe kudo që ata shkonin. "Gjenealogjia hyjnore ose heroike arkadiane," thotë z. Grote (Hist. Greqia, vëll. i. ch. ix.), "fillon me Pellazgun, të cilin Hesiodi dhe Asius e konsideronin si një njeri indigjen, megjithëse Arkesilaosi Argeiani e paraqiste atë si vëlla të Argosit dhe bir të Zeusit nga Niobe, e bija e Phoroneusit: ky logograf dëshironte të krijonte një origjinë të përbashkët midis Argeianëve dhe Arkadianëve.

Sipas Dionisit të Halikarnasit, Likaoni, i biri i Pellazgut, jetoi tetëmbëdhjetë breza përpara Luftës së Trojës dhe shpërngulja e Oenotianëve nën Oenotrin, djalin e Likaonit, në brezin e ardhshëm, është, sipas fjalëve të Pausanias (8.3, cituar nga Niebuhr), "kolonia më e hershme, qoftë e grekëve apo barbarëve, për të cilën është ruajtur një kujtim .”

Pausanias (8.2) jep legjendën popullore aktuale midis arkadëve, se Pellazgu ishte njeriu i parë i lindur atje; mbi të cilën ai vëren me naivitet: “Por ka të ngjarë që edhe njerëz të tjerë të kenë lindur me Pellazgun; sepse si mund të kishte mbretëruar pa nënshtetas?” Sipas kësaj legjende, Pellazgu është një hero i zakonshëm mitik, që i tejkalon të gjithë bashkëkohësit e tij në shtat dhe mençuri dhe u mëson atyre se çfarë të zgjedhin për ushqim dhe nga çfarë të përmbahen. Përdorimi i direkut të ahut, të cilin orakulli pithian (Hdt. 1.66) ua atribuoi arkadianëve, iu mësua atyre nga Pellazgu. Pasardhësit e tij u bënë të shumtë pas tre brezash dhe u dhanë emra rretheve të ndryshme dhe shumë qyteteve të Greqisë. Pausanias flet gjithashtu për pellazgët që erdhën nga Jolku në Pylosi dhe dëbuan themeluesin eponimik (4.36.1).

Dionisi miraton legjendën akeane, dmth. se vendbanimi i parë i pellazgëve ishte Argosi akaik. Atje ata ishin autoktonë dhe e morën emrin nga Pellazgu. Gjashtë breza më pas ata u larguan nga Peloponezi dhe emigruan në Haemonia (Thesali), ku udhëheqësit e kolonisë ishin Akeu, Phthios dhe Pelasgu, bijtë e Larisës dhe Poseidonit. Këta të tre u dhanë emra tre rretheve, Akaea, Phthiotis dhe Pelasgiotis. Këtu ata qëndruan për pesë breza, dhe në të gjashtin u dëbuan nga Thesalia nga Kuretët dhe Lelegët, të cilët tani quhen Lokrianë dhe Etolianë, me të cilët u bashkuan shumë të tjerë nga banorët e zonës së malit Parnas, të udhëhequr nga Deukalioni (1.17. f. 46). Ata u shpërndanë në drejtime të ndryshme: disa u vendosën në Histiaeotis, midis Olimpit dhe Osës; të tjerët në Beoti, Fokidë dhe Eube; grupi kryesor, megjithatë, u strehua te të afërmit e tyre në Epir, në zonën e Dodonës (1.18).

II. Pellazgët në ishujt e Egjeut.

Homeri (Hom. Od. 19.175-177) përmend Pellazgët (të quajtur dioi, δῖοι, si një nga pesë fiset në Kretë, katër të mbeturit janë Akejtë, Eteokretët, Kydonët dhe Dorët (të quajtur trikhaikes, τριχάϊκες).

Herodoti (2.51) flet për Pellazgët që jetonin në Samothrakë, ku ata kryenin misteret e quajtura orgji samothrake.

Lemnosi dhe Imbrosi ishin gjithashtu të banuara prej tyre (5.26). Kështu thotë edhe Straboni (v. f.221), duke cituar Antikleidin. Tukididi (4.109) flet për Pellazgët Tyrrhenë, të cilët pushtuan Lemnosin; dhe Pausania [f. 2.563](7.2.2) thotë se Pellazgët i dëbuan Minyanët dhe Lakedemonët nga Lemnosi. Autorët e masakrës së Lemnosit ishin pellazgë. (Hdt. 6.138-140; krahaso Pind. Pyth. Od. 4.448 [252, Bkh.]; Orph. Arg. 5.470; Stanley, Comm. në Aesch. Choëph. 631.).

Herodoti gjithashtu i konsideron banorët e shtatëmbëdhjetë ishujve në brigjet e Azisë si të racës pellazge (7.95). Sipas Strabonit (xiii. f.621) Menekrati deklaroi se i gjithë bregdeti i Jonisë, duke filluar nga Mykale, banohej nga Pellazgët dhe ishujt fqinjë po kështu: “dhe lezbianët thonë se ishin nën komandën e Pyleusit, i cili quhej nga poeti prijësi i pellazgëve dhe nga i cili mali i tyre u quajt Pyleum. Dhe Kianët thonë se themeluesit e tyre ishin Pellazgë nga Thesalia.

Dionisi H. (1.18) thotë se kolonia e parë pellazge u drejtua nga Makari në Lesbos, pasi Pellazgët ishin dëbuar nga Thesalia.

Diodorus Siculus (5.81) jep një rrëfim të ndryshëm për këtë koloni. Ai thotë se Ksanthosi, i biri i Trioposit, kreut të Pellazgëve nga Argosi, u vendos fillimisht në Liki dhe më pas kaloi me ndjekësit e tij në Lesbos, të cilin e gjeti të pabanuar dhe u nda mes tyre. Kjo ishte shtatë breza përpara përmbytjes së Deukalionit. Kur kjo ndodhi, Lesbos u shkretua dhe Makareusi, nipi i Zeusit (sipas Hesiodit), e pushtoi atë për herë të dytë dhe ishulli mori emrin e tij nga dhëndri i tij. Skymnosi i Kiosit (cituar nga Kruse, Hellas) flet për Pellazgët që ishin në Skiathos dhe Skyros.

III. Pellazgët në Azi.

Në këtë pikë kemi autorësinë (burimin) e Homerit se midis aleatëve trojanë kishte pellazgë, të renditur me Lelegët, Kaukonët dhe Likianët dhe të quajtur dioi, δῖοι (hyjnorë ose ‘bij të Zeusit’. (Il. 10.429.) Njëri prej tyre u vra nga Ajaksi, në betejën mbi trupin e Patroklit, Hipothousi, djali i Lethosit. (Il. 17.288.)

Herodoti flet (7.42) për Antandrosin si qytet pellazg dhe më pas (7.95) thotë se Eolët më parë quheshin pellazgë nga helenët dhe se kur luftuan kundër grekëve mbanin armaturë helene.

Straboni (v. f.221) citon deklaratën e Homerit se fqinjët e Kilicëve në Troas ishin pellazgë dhe se ata banonin rreth Larisës. (Il. 2.841.) Sipas këtij gjeografi, shumica e karianëve ishin Lelegë dhe Pellazgë. Fillimisht ata pushtuan ishujt, pastaj bregun e detit. Ai argumenton, nga shprehja e Homerit “fiset e pellazgëve” (Il. 2.840), se numri i tyre ishte i konsiderueshëm.

Dionisi H. (1.18) thotë se Pellazgët, pasi u dëbuan nga Thesalia, kaluan në Azi dhe zaptuan shumë qytete në bregun e detit.

Në kohën e Herodotit ekzistonin dy qytete, domethënë Skylake dhe Plakie, në Propontis, për të cilat ai besonte se ishin qytete pellazge dhe që, thotë ai (1.57), flisnin dialekte të ngjashme, por ndryshe nga fqinjët e tyre. Ai dialekt, sipas dëshmisë së Herodotit, nuk ishte greqisht, por i ngjante dialektit të Krotoniatëve, ose më mirë Krestonëve, një fis midis Edonëve në Thrakë.

“Peshkopi Thirlwall, duke e krahasuar këtë fragment me një tjetër, në të cilin Herodoti numëron dialektet që mbizotëronin te grekët jonianë dhe përdor të njëjtat terma, nga krahasimi nxjerr përfundimin se ; gjuha pellazge që Herodoti dëgjoi në Hellespont e gjetkë i tingëllonte atij një zhargon të çuditshëm; siç dukej dialekti i Efesit për një milesian dhe siç duket dialekti bolonez për një Fiorentin” (vëll. i. f. 53). "Zoti. Grote ndryshon nga peshkopi Thirlwall në vlerësimin e tij për këto shprehje të Herodotit, i cili, sipas tij, duhet ta ketë ditur më mirë se kushdo nëse një gjuhë që ka dëgjuar ishte apo jo greke, dhe arrin në përfundimin se Herodoti deklaron se pellazgët e kohës së tij flisnin një gjuhë të pavarur që ndryshon nga greqishtja; por nëse ndryshon prej saj në një shkallë më të madhe ose më të vogël (p.sh. në shkallën e latinishtes ose gjuha fenikase), ne nuk kemi asnjë mënyrë se si ta vendosim” (vëll. i. fq. 351--353).

Përpara se të largohemi nga brigjet e Egjeut, është e nevojshme të citojmë vëzhgimin e Tukididit (4.109), se “raca pellazge thuhet se është më e përhapura në gadishullin Kalkidik dhe në ishujt fqinjë;” dhe legjenda e ruajtur nga Atheneu (xiv. f. 639), “që Thesalia, në kohën e Pellazgut, u shndërrua befas nga një tërmet nga një liqen i madh në një fushë pjellore, e ujitur nga Peneius (perëndi lumi e Thesalisë), ujërat e së cilit ishin mbyllur më përpara nga malet.”

Kjo e fundit është një version poetik i një të vërtete gjeologjike, e cila, ndonëse nuk hyn në kompetencën e historisë, pak menjëherë vëmendjen e gjeografit.

IV. Pellazgët në Itali.

Historia legjendare e ka lidhur racën pellazgjike me më shumë se një pjesë të gadishullit italik. Emri Oenotria, me të cilin më parë njihej pjesa jugore e Italisë (shih Aristoteli, Aristot. Pol. 7.10) sugjeron një afinitet midis banorëve të hershëm të atij vendi dhe pellazgëve arkadë. Emri Tyrrhenë ose Tyrsenë, që kemi parë të përdorej në mënyrë identike me atë të Pellazgëve, sugjeron një lidhje tjetër. Legjenda të panumërta, të cilat i pajisën logografët me temën e ligjërimit të tyre kanë lidhur Umbrianët, Peuketët dhe fiset e tjera në veri të Italisë dhe në bregdetin e Adriatikut me pellazgët nga Epiri dhe Thesalia. Disa nga këto janë dhënë nga Straboni. Ai citon Antikleidin se disa nga pellazgët lemnianë kaluan në Itali me Tyrrhenin, birin e Atysit (v. f. 221). Përsëri, dmth. citon pohimin e Hieronymit, se pellazgët thesalikë u dëbuan nga zona e Larisës nga Lapithët dhe u strehuan në Itali (ix. f. 443).

Tashmë është dhënë rrëfimi i Pausanias për koloninë pellazge të udhëhequr nga Oenotrus. Dionisi H. (1.11. f. 30) e konfirmon atë, duke thënë: "Oenotrus, djali i Likaonit udhëhoqi një koloni në Itali shtatëmbëdhjetë breza përpara Luftës së Trojës". Sipas Dionisit, një koloni pellazgësh erdhi nga Thesalia dhe u vendos midis Aborigjenëve, me të cilët ata zhvilluan luftë kundër Sikelëve (1.17. f. 45.)

Një grup tjetër erdhi nga zona e Dodonës, prej nga, duke e gjetur territorin e papërshtatshëm, [f. 2.564] kaluan me anije në Itali, të quajtura Saturnia, në bindje ndaj orakullit. Erërat i çuan në Spines, në një nga grykat e Po-së, ku u vendosën dhe me ndihmën e flotës së tyre fituan fuqi të madhe. Megjithatë, ata u dëbuan përfundimisht nga një kryengritje e barbarëve fqinjë, të cilët nga ana e tyre u pushtuan nga romakët (1.18). Pellazgët që andej migruan në brendësi, kaluan Apeninet dhe hynë në vendin e Umbrianëve, të cilët kufizoheshin me Aborigjenët dhe shtriheshin në një pjesë të madhe të Italisë, duke qenë një popull i madh dhe i fuqishëm. Këtu ata u vendosën për ca kohë dhe morën disa qytete të vogla nga Unibrianët; por, të pushtuar prej tyre, ata u zhvendosën në vendin e Aborigjenëve. Kur erdhën në Kotyle, ata njohën vendin ku orakulli u kishte thënë se duhej t'i ofronin një flijim Jupiterit, Plutonit dhe Febit (Apollonit). Për këtë ata ftuan Aborigjenët, të cilët erdhën për t'i sulmuar, për t'u bashkuar me ta; ftesë të cilën ata, duke qenë të shtypur fort nga Sikuli, e pranuan dhe u dhanë Pellazgëve Velian për ta banuar. Këta të fundit më pas ndihmuan aborigjenët të pushtonin Krotonën në Umbria dhe të dëbonin Sikelët nga toka e tyre. Së bashku ata themeluan disa qytete. Kaere, Agylla, Pisa, Saturnium dhe të tjera, të cilat u morën nga tirrenët. Dionisi H. thotë se Phalerium dhe Fescennia ruajtën në kohën e tij disa gjurmë të zbehta të popullsisë së vjetër pellazge, veçanërisht në armët e luftës.

Pellazgët gjithashtu pushtuan pjesë të Kampanisë. Ata morën gjithashtu shumë qytete nga Sikelët, dhe vendosën fuqinë e tyre përgjatë bregdetit dhe në brendësi.

Pellazgët, pasi i dëbuan Sikelët, u shtuan në fuqi dhe shtrirje të territorit. Megjithatë, përfundimisht, ata pësuan zemërimin e perëndive dhe pësuan dënime të ndryshme nga duart e tyre. Pasi u konsultuan me orakullin, atyre u tha se kishin lënë pas dore kryerjen e betimeve të tyre, duke mos sakrifikuar fëmijët e tyre të parë si dhe frytet e arës. Myrsilus tregon këtë histori, duke shtuar se pellazgët u shpërndanë shpejt në drejtime të ndryshme, disa u kthyen në Greqi dhe të tjerë mbetën në Itali nga ndërhyrja miqësore e aborigjenëve. Ata ishin një racë luftarake dhe fituan aftësi të mëdha në çështjet detare nga qëndrimi i tyre me tirrenët. Për këtë arsye ata shpesh ftoheshin nga kombe të tjera për të shërbyer si ndihmës dhe quheshin pa dallim nga njëri-tjetri me emrat Tyrrhenë dhe Pelasgë. (1.18--23).

Helaniku i Lesbosit thotë se Tyrrhenët, të quajtur më parë Pelasgë, morën emrin që mbanin pas mbërritjes së tyre në Itali.

Dionisi H. mendon se gabohen të gjithë ata që i konsiderojnë Tyrhenët dhe Pellazgët si të së njëjtës racë. Ai mendon se nuk mund të nxirret asnjë argument nga fakti që emrat e tyre përdoren pa dallim nga njëri-tjetri, pasi kjo ishte shumë e zakonshme, p.sh. në rastin e trojanëve dhe frigëve. Për më tepër, grekët i quanin të gjithë italianët - latinët, umbrianët, ausones, etj. - Tirrenë. Edhe Roma besohej nga shumë njerëz se ishte një qytet Tirren. Dionisi citon Herodotin (1.57) në mbështetje të mendimit të tij se pellazgët dhe tirrenët nuk janë të së njëjtës origjinë. Ai beson se Pellazgët dhe Tirrenët janë të ndryshëm. Ai i përmbledh të gjitha duke thënë se ata pellazgë që i mbijetuan shpërndarjes dhe shkatërrimit përfundimtar të racës ekzistonin midis Aborigjenëve dhe pasardhësit e tyre i ndihmuan ata dhe fiset e tjera për të ndërtuar Romën (1.30).

Tradita vendase e latinëve dëshmon vetëm për një emigracion të të ashtuquajturve aborigjenë, jo për ndonjë përzierje pellazge me ta. Nga ana tjetër, një tjetër, që ka marrë dëshminë e Varros, dhe që përputhet në të tjera me rrëfimin e Dionisit, flet për një emigracion pellazgësh, por nuk thotë asgjë për aborigjenë të përzier apo aleat me ta. Disa historianë romakë i kanë kombinuar këto dy tradita në një mënyrë të ndryshme nga ajo e Dionisit, duke i bërë Aborigjenët, domethënë, të deklarohen si një popull i njëjtë me pellazgët. Ky, për shembull, është, pa asnjë dyshim, kuptimi i pohimit të Katos (autor romak, shek. 2 pr.e.s) se Aborigjenët erdhën në Itali shumë breza përpara Luftës së Trojës, nga Akaia; sepse kështu ai e quajti Greqinë e vjetër pellazgjike me emërtimin e zakonshëm të kohës së tij. (Schwegler, Römische Gesch. 3.2.) Ne gjejmë të njëjtën traditë të imigrimit të Pellazgëve në Latium të konfirmuar nga shumë dëshmi të tjera. Plini deklaron se shkrimi u soll në Latium nga Pellazgët. Por është një pyetje nëse me këta pellazgë nënkupton ata që dolën nga Thesalia dhe Dodona, apo Arkadët e Evanderit.

Tradita të tjera thonë se emri i Romës është pellazgjik dhe i nxjerrin Saturnalitë nga një festë e krijuar fillimisht nga pellazgët që u vendosën në kodrën Saturniane.

"Në pjesë të tjera të Italisë ne ndeshemi vazhdimisht," thotë Schwegler, "me të njëjtin emër të gjerë. Kështu thuhet se Hernikët e kishin prejardhjen nga Pellazgët. Pikenum gjithashtu thuhet se ka qenë i pushtuar nga Pellazgët. Raporti thotë gjithashtu se qytetet Nukeria, Herkulaneum dhe Pompeii u themeluan prej tyre, ose se ata banuan atje për një kohë të caktuar. Tashmë janë dhënë shembuj të tjerë të qyteteve dhe zonave me të cilat historia legjendare ka lidhur emrin e Pellazgëve.” [fq. 2,565]

Me pak fjalë, e gjithë Italia, nëse duam t'u besojmë autorësive të nxjerra, ishte e banuar në kohët e lashta nga pellazgët. Në kohët e mëvonshme shfaqen si vasalë të italianëve; fati i përbashkët i racave origjinale që janë nënshtruar.

Autorët modernë mbi pellazgët

Mbi këto dhe gojëdhëna të ngjashme Niebuhr ka mbështetur një hipotezë, e cila aktualisht është pranuar përgjithësisht, dhe kundër së cilës mund të ngrihen kundërshtime përfundimtare vetëm nga ana e filologjisë krahasuese. Sipas Niebuhr-it, pellazgët ishin popullsia origjinale, jo vetëm e Greqisë, por edhe e Italisë. Ishte një kohë, tha ai, kur pellazgët, dikur ndoshta populli më i përhapur në Evropë, banonin të gjitha vendet nga Arnusi dhe Padusi deri në Bosfor; jo si fise endacake, siç e paraqesin atë shkrimtarët e historisë, por si njerëz të rrënjosur, të fuqishëm, të nderuar. Kjo kohë qëndron, në pjesën më të madhe, para fillimit të historisë sonë greke. Nuk ka asgjë historike rreth tyre, por më shumë mitologjike. Nëse pellazgët zhduken gradualisht me fillimin e kohërave historike, shkaku i kësaj është se ata u shndërruan në kombe të tjera. Kështu, në Greqi ata u helenizuan gradualisht, si një komb i cili, pavarësisht nga të gjitha dallimet, në fakt ishte i lidhur me helenët; madje edhe në Itali ata formojnë një pjesë të konsiderueshme të fiseve të mëvonshme të gadishullit të cilat ia detyronin origjinën e tyre kryesisht përzierjes së racave.

Elementi gjysmë-grek që përmban gjuha latine, sipas këtij këndvështrimi të Niebuhr-it, është pellazgjik, dhe origjinën e tij ia detyron pjesës pellazgjike të kombit latin, të cilin Niebuhr dhe K. O. Müller (Etrusker) bien dakord për ta gjetur tek Sikulianët.

Kjo hipotezë e Niebuhr-it, e pranuar përgjithësisht ashtu siç është, kërkon megjithatë një themel të shëndoshë historik. Ajo ka marrë në duart e Schwegler (Röm. Gesch.) një ekzaminim të kujdesshëm dhe është dënuar për arsyet e mëposhtme:--

1. Mungesa e ndonjë emri autokton për pellazgët në Itali.

2. Gjurmët evidente të shkrimtarëve romakë për këtë temë, të cilët kanë marrë informacionin e tyre nga logografët grekë.

3. Rrëfimet kontradiktore të dhëna nga shkrimtarë të ndryshëm për shpërnguljet e pellazgëve, sipas Helanikut dhe Ferekidit ose Myrsilusit.

4. Mungesa e ndonjë monumenti historik të pellazgëve në Itali, qoftë letrar apo i një lloji tjetër.

Mbetet vetëm për të bërë disa vëzhgime të përgjithshme mbi dëshmitë për ekzistencën e pellazgëve dhe mbi pikëpamjet e marra nga shkrimtarët modernë për këtë temë.

Duke respektuar mbetjet arkitekturore të Pellazgëve në Greqi, do të mjaftojnë shumë pak fjalë. Porta e Luanëve në Mikenë, e përmendur nga Pausanias (2.15-16), është i vetmi monument i artit plastik të Greqisë në kohët parahistorike. Muret e Tirinsit, të muraturës poligonale, duken të jenë të një lashtësie të njëjtë dhe i atribuohen ciklopëve. Këto kanë një ngjashmëri të madhe me mbetjet tirreno-pellazgjike në Itali, ekzemplarë të të cilave janë dhënë në Etruria Regalis të Dempsterit, p.sh. muret e Cosa, Segnia (Segni) dhe Faesulae (Fiesole). Dhe një sasi e vogël provash sigurohet në këtë mënyrë në favor të teorisë së Niebuhr-it për një popullsi origjinale pellazge që ekziston në gadishujt e Greqisë dhe Italisë. Por kjo zvogëlohet shumë nga fakti, se mbetje të ngjashme gjenden në pjesë të Azisë së Vogël ku nuk ekzistojnë gjurmë të ndonjë tradite pellazgjike. Prandaj, ne jemi të detyruar të kthehemi në pikëpamjen e miratuar për herë të parë nga A. W. Schlegel, se gadishujt e Greqisë dhe të Italisë banoheshin në vazhdimësi nga degët e një kombi origjinal, që banonte dikur në pjesën qendrore të Azisë Perëndimore, dhe duke folur një gjuhë, nga e cila, me modifikime të njëpasnjëshme, dolën dialektet e ndryshme greke dhe italiane.

Historiani i përmendur së fundi, pas një shqyrtimi të kujdesshëm të gjithçkaje që autorët antikë dhe modernë kanë thënë për këtë temë, pajtohet me z. Grote në përfundimin se nuk ka asnjë bazë historike për traditat e pranuara rëndom për pellazgët. Ai thotë: “Imazhi tradicional i racës pellazgjike, kudo i dëbuar, duke mos u vendosur askund për mirë, i racës që është kudo dhe askund, gjithmonë rishfaqet dhe zhduket përsëri pa lënë asnjë gjurmë, - imazhi i këtij kombi endacak (cigan) është për mua kaq i çuditshëm, saqë duhet të kemi dyshime për ekzistencën e tij historike.”

Pasi u bënë një komb i fuqishëm në Itali, tradita që ndjek Dionisi i Halikarnasit na tregon se ata u shpërndanë papritmas. Kjo në vetvete e çuditshme; por, a do të ishte shpikur ndonjë përfundim tjetër i shpërnguljeve pellazge, duhet të theksojmë pellazgët në Itali, gjë që është e pamundur. Nuk ka mbetur asgjë prej tyre, veçse disa emra vendesh, të cilat janë haptazi greke. Lepsius mendoi se një mbishkrim i gjetur në Agylla ishte pellazgjik, por Mommsen (Unterit. Dial. f. 17) thotë se nuk ishte gjë tjetër veçse etrusk i vjetër.

Nuk është e vështirë të llogaritet mbizotërimi i traditave që kanë të bëjnë me Pellazgët në Itali. Schwegler ka analizuar me mjeshtëri shkaqet e kësaj dhe ka hedhur poshtë në baza historike dhe gjuhësore pikëpamjet e Niebuhr dhe O. Müller, të cilat ata i ngritën në kundërshtim me gramatikanët romakë.

Ka dyshime të konsiderueshme, siç vëren ai, se në çfarë këndvështrimi duhet ta konsiderojmë emrin Pellazg, qoftë në atë të një dallimi etnografik, qoftë në atë të një epiteti = autoktonë ose aborigjenë. Kemi fjalë si në greqisht ashtu edhe në latinisht që i ngjajnë mjaftueshëm në formë për të garantuar këtë supozim, - p. sh. Παλαίος, Παλαίχθων dhe Priscus (i lashtë). Ndryshimi nga λ në γ është aq i zakonshëm sa nuk ka nevojë për ilustrim, dhe mbaresa --γος është pothuajse i njëjtë me --cus.

Që emri Pellazg dikur tregonte një racë ekzistuese, ne mund ta lejojmë me të drejtë; por ne nuk mund të krijojmë asnjë koncept historik për një popull që Herodoti e quan të palëvizshëm dhe të tjerët migrues, dhe vendbanimi më i hershëm i të cilit ishte midis maleve të Osës dhe Olimpit, dhe gjithashtu në Arkadi dhe Argolis. Në përgjithësi, ne mund të vlerësojmë pjesërisht ndjenjat e Niebuhr-it kur ai shkroi për Pellazgët: "Emri i këtij populli është i mërzitshëm për historianin, që e urren ashtu si ai atë filologji të rreme që ngre pretendime për njohuri në lidhje me racat kaq të varrosura në heshtje. ” (Rom. Hist. i. f. 26, Përkth.)

Nëse pellazgët kanë ndonjë pretendim për vëmendjen tonë më shumë se racat e tjera të zhdukura, kjo nuk ndodh sepse ata kanë lënë kujtime më të besueshme të ekzistencës së tyre, por sepse ata zënë një hapësirë kaq të konsiderueshme në të dhënat mitike të Greqisë dhe Italisë.

Sipas profesorit Edward Hull dhe Hartës së tij të Murit të Historisë Botërore, dikur ishte një fis i fuqishëm i quajtur "Pellazgët", të cilët ishin racë e zezë, dhe që fillimisht banonin në Greqi. Egjiptiani i quajtur "Sen-wos-ret" ishte themeluesi i Athinës, por besohet se grekët ia ndryshuan emrin në Kekrops.

Raca më e vjetër e njerëzimit është raca Hamitike, ose ajo e zeza. Popujt Hamitik ishin ndërtues të qytetërimeve të para. Ata u përhapën në çdo kulturë të botës. Nëse shikoni qytetërimet më të largëta të Azisë dhe Evropës, do të zbuloni se këta Hamitë, ose Zezakë, të asaj kohe, ishin themeluesit e qytetërimit në Evropë. Zezakët u shpërndanë nga Afrika Veriore dhe u përhapën në Mesdhe dhe Evropën Jugore, dhe më pas lanë gjurmët në të gjithë kontinentin Evropian. Pellazgët ishin padyshim pjesëtarë të kësaj race hamitike.

Referencat