De fakto
De facto ( Latinisht: de facto [deː ˈfaktoː], fjalë për fjalë. 'në fakt" ose "faktikisht") përshkruan praktikat që ekzistojnë në realitet, pavarësisht nëse ato njihen zyrtarisht nga ligjet ose normat e tjera formale. [1] [2] Zakonisht përdoret për t'iu referuar asaj që ndodh në praktikë, në kontrast me de jure ("me ligj"), që i referohet gjërave që ndodhin sipas ligjit zyrtar, pavarësisht nëse praktika ekziston në realitet.
Jurisprudencë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në jurisprudencë, kryesisht do të thotë "i praktikuar, por jo domosdoshmërisht i përkufizuar me ligj" ose "praktikohet ose është i vlefshëm, por nuk është krijuar zyrtarisht". Në thelb, kjo shprehje është kundër konceptit "de jure" (që do të thotë "siç përcaktohet me ligj") kur bëhet fjalë për ligjin, menaxhimin ose teknologjinë (si standardet) në rastin e krijimit, zhvillimit ose zbatimit të udhëzimeve "pa" ose "kundër", por në përputhje me "me praktikën". Kur diskutohen situata juridike, "de jure" do të thotë "e shprehur me ligj", ndërsa "de facto" nënkupton veprimin ose atë që praktikohet. Shprehje të ngjashme me të: "në thelb", "jozyrtare", "në fakt", "në të vërtetë". Në lidhje me dënimin, termi "de facto burgim i përjetshëm" përdoret për të përshkruar një dënim që nuk është një dënim i përjetshëm, por ai përfundon kur i pandehuri është në një moshë kur ka të ngjarë të jetë i vdekur.
Standardet teknike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Një standard de facto është një standard (formal ose joformal) që ka arritur një pozicion dominues për shkak të traditës, zbatimit ose dominimit të tregut. Ai nuk ka marrë domosdoshmërisht miratimin zyrtar nëpërmjet një procesi standardizimi dhe mund të mos ketë një dokument zyrtar shoqërues.
Qeveria dhe kultura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Gjuhët kombëtare
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Disa vende, duke përfshirë Australinë, Japoninë, Meksikën, Mbretërinë e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara, kanë një gjuhë kombëtare de facto, por jo një gjuhë zyrtare, ose ndryshe "de jure".
Disa vende kanë një gjuhë kombëtare de facto përveç një gjuhe zyrtare de jure. Në Liban dhe Marok, gjuha zyrtare është arabishtja, por një gjuhë tjetër de facto është gjithashtu frëngjishtja . Në Zelandën e Re, gjuhët zyrtare janë maori dhe gjuha e shenjave të Zelandës së Re ; megjithatë, anglishtja është një gjuhë e tretë de facto.
Rusishtja ishte gjuha zyrtare de facto e qeverisë qendrore dhe, në një masë të madhe, e qeverive të republikave përbërëse të ish-Bashkimit Sovjetik, por nuk u shpall de jure gjuhë shtetërore deri në vitin 1990. Një ligj jetëshkurtër, i zbatuar më 24 prill 1990, vendosi rusishten si gjuhën e vetme zyrtare de jure të Bashkimit. [3]
Në politikë, një udhëheqës de fakto i një vendi ose rajoni është ai që ka marrë autoritetin, pavarësisht nëse me mjete të ligjshme, kushtetuese ose legjitime; Shumë shpesh, termi rezervohet për ata, pushteti i të cilëve konsiderohet nga disa grupe se mbahet me mjete të paligjshme, antikushtetuese ose ndryshe të paligjshme, shpesh për shkak se ata kishin rrëzuar një lider të mëparshëm ose kishin minuar sundimin e një lideri aktual. Udhëheqësit de facto ndonjëherë nuk mbajnë një post kushtetues dhe mund të ushtrojnë pushtetin në mënyrë joformale.
Jo të gjithë diktatorët janë sundues de facto. Për shembull, Augusto Pinochet i Kilit fillimisht erdhi në pushtet si kryetar i një junte ushtarake, e cila për pak kohë e bëri atë udhëheqës de fakto të Kilit, por më vonë ai ndryshoi kushtetutën e vendit dhe u bë president derisa u shpallën zgjedhjet e reja, duke e bërë atësundimtar ligjor dhe zytar të Kilit. Në mënyrë të ngjashme, sundimi zyrtar i Sadam Huseinit në Irak shpesh figuron si fillimi i vitit 1979, viti kur ai mori presidencën e Irakut . Megjithatë, sundimi i tij de fakto i kombit filloi më herët: gjatë kohës së tij si zëvendëspresident ; ai ushtroi një pjesë të madhe të pushtetit në kurriz të të moshuarit Ahmed Hassan al-Bakr, president de jure.
Dy shembuj të liderëve de facto janë Deng Xiaoping i Republikës Popullore të Kinës dhe gjenerali Manuel Noriega i Panamasë . Të dy këta burra ushtronin pothuajse të gjithë kontrollin mbi kombet e tyre përkatëse për shumë vite, pavarësisht se nuk kishin as funksion ligjor kushtetues dhe as autoritet ligjor për të ushtruar pushtetin. Këta individë sot regjistrohen zakonisht si "udhëheqësit" e kombeve të tyre përkatëse; regjistrimi i postit të tyre ligjor dhe korrekt nuk do të jepte një vlerësim të saktë të fuqisë së tyre. Termat si njeri i fortë ose diktator përdoren shpesh për t'iu referuar sundimtarëve de facto të këtij lloji. Në Bashkimin Sovjetik, pasi Vladimir Lenini u paaftësua nga një goditje në tru në vitin 1923, Joseph Stalin - i cili, si Sekretar i Përgjithshëm i Partisë Komuniste të BS, kishte fuqinë të emëronte këdo që zgjidhte në postet kryesore të partisë - përfundimisht u ravijëzua si udhëheqës i Partia dhe qeveria legjitime. Derisa Kushtetuta Sovjetike e vitit 1936 e shpalli zyrtarisht Partinë "pararojën e popullit punëtor", duke legjitimuar kështu udhëheqjen e Stalinit, Stalini e sundoi BRSS si diktator de facto.
Kufijtë
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kufijtë de facto të një vendi përcaktohen nga zona në të cilën qeveria e tij aktualisht është në gjendje të zbatojë ligjet e saj dhe të mbrojë kundër shkeljeve nga vendet e tjera që mund të pretendojnë gjithashtu të njëjtin territor de jure. Vija Durand është një shembull i një kufiri de facto. Ashtu si dhe rastet e mosmarrëveshjeve kufitare, kufijtë de facto mund të lindin gjithashtu në zona relativisht të papopulluara në të cilat kufiri nuk është vendosur kurrë zyrtarisht ose ku kufiri i rënë dakord nuk është vëzhguar kurrë dhe pozicioni i tij i saktë është i paqartë. Të njëjtat koncepte mund të zbatohen edhe për një kufi midis provincave ose nënndarjeve të tjera të një shteti federal .
Segregacioni
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Në Afrikën e Jugut, megjithëse de jure aparteidi filloi zyrtarisht në vitin 1948, politikat dhe praktikat raciste që diskriminonin de facto afrikano-jugorët, njerëzit me ngjyrë dhe indianët, datonin dekada më parë. [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12]
Gjendja e luftës De facto
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Më shpesh e përdorur për të përshkruar konfliktet në shkallë të gjerë të shekullit të 20-të, shprehja de facto gjendje lufte i referohet një situate ku dy kombe përfshihen në mënyrë aktive, ose janë të përfshirë, në veprime ushtarake agresive kundër njëri-tjetrit pa një shpallje zyrtare të luftës .
Palët joshtetërore gjithashtu përfshihen zakonisht në konflikte të ndryshme.
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "de facto". Dictionary.com. Arkivuar nga origjinali më 24 janar 2021. Marrë më 25 shkurt 2017.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Harper, Douglas. "de facto". Online Etymology Dictionary.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "USSR Law "On the Languages of the Peoples of USSR"" (në rusisht). 24 prill 1990. Arkivuar nga origjinali më 2009-06-18.
- ^ R.W. Lee. "Introduction to Roman-Dutch Law". Oxford, Clarendon Press. Marrë më 27 mars 2011.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ A. Du Toit, H.B. Giliomee (1983). Afrikaner political thought: analysis and documents. University of California Press. ISBN 978-0-520-04319-0.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Gish, Steven (2000). Alfred B. Xuma: African, American, South African. New York University Press. p. 8.
- ^ Hoiberg, Dale; Ramchandani, Indu (2000). Students' Britannica India, Volumes 1–5. Popular Prakashan. p. 142.
- ^ Allen, John (2005). Apartheid South Africa: An Insider's Overview of the Origin And Effects of Separate Development. iUniverse. p. xi.
- ^ Nojeim, Michael J. (2004). Gandhi and King: the power of nonviolent resistance. Greenwood Publishing Group. p. 127.
- ^ Leach, Graham (1986). South Africa: no easy path to peace. Routledge. p. 68.
- ^ Reddy, E.S (n.d.). "Indian passive resistance in South Africa, 1946–1948". sahistory.org.za. SA History. Arkivuar nga origjinali më 23 shkurt 2015. Marrë më 23 shkurt 2015.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Ambrosio, Thomas (2002). Ethnic identity groups and U.S. foreign policy. Greenwood Publishing Group. pp. 56–57.