Jump to content

Dayaxa meere

Ka Wikipedia
(Waxaa laga soo toosiyay Dayax meere)
Kani waa maqaal ku saabsan Dayaxa dhulka. adeegsi kale, eeg Dayaxa meere (faah faahin).
Dayaxa Triton ee meeraha Docay.
Yuruba waa dayaxa Cirjeex.

Dayaxa Meere waa duni yar oo ka samaysan dhagaxaan, neef iyo isku dhisyo kale taasi oo ku wareegta meere. Tusaale ahaan, dayaxa meeraha dhulka. Waxaa jira 173[1] dayax oo ku meeraysta meerayaasha Bahda Qoraxdu Midaysay, iyo sideed kale oo ku wareega dunida yaryar. Meereyaasha Waxaraxir iyo Dusaa ma lahan wax dayax ah, Dhulku wuxuu leeyahay hal dayax, meeraya afaraad Farraare wuxuu leeyahay labo dayax oo kala ah Fobos (Phobos) iyo Dheymos (Deimos).[2]

Neefaha Waawayn waxay leeyihiin tiro badan oo dayaxyo ah, kuwaas oo qaarkood le'eg yihiin xajmiga dayaxa dhulka. Meeraha Cirjeex[3] waa kan leh tirada ugu badan daxayada ee Bahda Qoraxdu Midaysay, wuxuuna leeyahay 67 dayax. Waxaa ku xiga meeraha Raage oo leh tirada labaad ee ugu badan dhamaan sideeda meere ee bahda qoraxdu midaysay kuwaas oo ah 62 dayax. Dhinaca kale, meeraha Uraano wuxuu leeyahay tirada sadexaad ee ugu badan bahda qoraxdu midaysay kuwaas oo dhan 27 dayax.[4] Meeraha Docay wuxuu leeyahay 14 dayax.

Si kastaba ha ahaatee, duunyooyinka yar qaar ka mid ah waxay leeyihiin dayaxyo yaryar oo ku wareega ayaga. Dunida yar ee Ceres[5] ma lahan wax dayax ah, laakiin dunida yar ee Bluto[6] waxay 5 dayax oo wareega. Sidoo kale, dunida yar ee Haumea waxay leedahay 2 dayax, waxaa iyadna hal dayax leh dunida yar ee Eris.

Waxaa la aaminsan yahay in dayaxyada qaar ay ka jirto nolol, sida dayaxa Titan ee Cirjeex iyo bisha Triton ee meeraha Docay, laakiin lama hubo ineey jirto midaasi.[7]

Dayaxa Dhulka

Dayaxa meeraha Dhulka.
Dayax/Bil

Dayaxa dhulku waa kan ugu weeyn[8] dhamaan dayaxyada meereyaasha Bahda Qoraxdu Midaysay kaas oo la odhan karo wuxuu ka wayn yahay meereyaasha yaryar qaarkood. Cufis-jiidadka u dhexeeya dhulka iyo dayaxa ayaa keena mowjadaha badaha, taas mi la mid ah ayaa keentay isku-xidhnaanshaha labadooda. Dayaxa oo ku socda xawaare dhan 1.022 kilomitir ilbiriqsigiiba, ayaa waxay ku qaadataa 27 maalmood, 7 saacadood iyo 43 daqiiqo in uu hal mar ku wareego dhulka.

Dhinaca kale, isku wareega dayaxu (circumference) waa 10, 921 km; cufkiisuna waa 2.1958 ×
1010 km3 halka mugiisu yahay 7.3477 ×
1022 kg. Maadaama dayaxa cirkiisu aad u khafiif yahay falaadhaha qoraxduna toos u soo taabtaan oogada dayaxa ayaa heerkulkiisu aad u sareeyaa ugu yaraan waa 100 Kalfin ugu badnaana wuxuu gaadhaa 390 K.

Jidhka dayaxu wuxuu ka samaysan yahay iskudhisyo kala duwan kuwaas oo u badan curiyeyaasha kala ah: Argon, Hiliyaam, Sodhiyaam, Botashiyaam, Haydarojiin iyo Raadon.

Markii ugu horeeysay taariikhda bani-aadamka, sanadkii 1959kii ayaa Dayax Gacmeed Ruushku leeyahay tagay dayaxa. Ka dib, 1968dii ayaa qofkii ugu horeeyay cagaha saaray dayaxa kaas oo ka socday Dawladda Maraykanka. Sanadkii 2004 wixii ka dambeeyay ayaa wadanada Jabaan, Hindiya, Shiinaha iyo Yurub saldhigyo ka sameeysteen dayaxa.

Inkasto dayaxu lahayn cir sare oo ka difaaca kulka qoraxda, cilmi baadhis la sameeyay waxay muujisay in dayaxu leeyahay biyo laga heli karo cidhifyada dayaxa iyo oogada sare dhexdeeda.[9]

Dayaxa Farraare

Meereha Farraare (Mars) wuxuu leeyahay labo dayax oo kala ah Fobos (Phobos) iyo Dheymos (Deimos).

Dayaxa Cirjeex

Meereha Cirjeex[10] waa kan leh tirada ugu badan daxayada ee Bahda Qoraxdu Midaysay, wuxuuna leeyahay 67 dayax.

Tirada dayaxyada ee meerahan Cirjeex aad ayay u badan tahay, dhamaantoodna aqoon fiican looma laha, laakiin kuwa ugu caansan waxaa ka mid ah:

Dayaxa Raage

Meereha Raage[11] waa kan labaad ee leh tirada ugu badan daxayada ee Bahda Qoraxdu Midaysay, wuxuuna leeyahay 62 dayax.

Tirada dayaxyada ee meerahan Raage aad ayay u badan tahay, dhamaantoodna aqoon fiican looma laha, laakiin kuwa ugu caansan waxaa ka mid ah:


Dayaxa Uraano

dayaxa Titania ee meeraha Uraano.
dayaxa Oberon ee meeraha Uraano.
dayaxa Umbriel ee meeraha Uraano.
dayaxa Miranda ee meeraha Uraano.

Meereha Uraano[12] (Uranus) wuxuu leeyahay tirada sadexaad ee ugu badan bahda qoraxdu midaysay kuwaas oo dhan 27 dayax.

Meerahan Uraano wuxuu leeyahay tiro badan oo dayaxyo ah, kuwaas waxaa ugu caansan:

Dayaxa Docay

dayaxa Proteus ee meeraha Docay.
dayaxa Triton ee meeraha Docay.

Meereha Docay[13] (Neptune) wuxuu leeyahay tirada afaraad ee ugu badan Bahda Qoraxdu Midaysay kuwaas oo dhan 14 dayax.

Meerahan Docay wuxuu leeyahay tiro badan oo dayaxyo ah, kuwaas waxaa ugu caansan:

Bilaha Bluto

Dunida yar ee Bluto oo wakhtiyadii hore loo aqoonsanaa ineey tahay meeraha 9aad[14] ee Bahda Qoraxdu Midaysay, balse sanadkii 2006da loo aqoonsaday ineey tahay duniyar; ayaa waxay leedahay 5 dayax oo ku wareega ayada.

Muuqaal

  • Qaar ka mid ah dayaxyada
  • dayaxa Io ee meeraha Cirjeex.
    dayaxa Io ee meeraha Cirjeex.
  • dayaxa Callisto ee meeraha Cirjeex.
    dayaxa Callisto ee meeraha Cirjeex.
  • dayaxa Ganymede ee meeraha Cirjeex.
    dayaxa Ganymede ee meeraha Cirjeex.
  • dayaxa Europa ee meeraha Cirjeex.
    dayaxa Europa ee meeraha Cirjeex.
  • dayaxa Titan ee meeraha Raage.
    dayaxa Titan ee meeraha Raage.
  • dayaxa Iapetus ee meeraha Raage.
    dayaxa Iapetus ee meeraha Raage.
  • dayaxa Enceladus ee meeraha Raage.
    dayaxa Enceladus ee meeraha Raage.
  • dayaxa Tethys ee meeraha Raage.
    dayaxa Tethys ee meeraha Raage.
  • dayaxa Prometheus ee meeraha Raage.
    dayaxa Prometheus ee meeraha Raage.
  • dayaxa Epimetheus ee meeraha Raage.
    dayaxa Epimetheus ee meeraha Raage.
  • dayaxa Janus ee meeraha Raage.
    dayaxa Janus ee meeraha Raage.
  • dayaxa Phoebe ee meeraha Raage.
    dayaxa Phoebe ee meeraha Raage.
  • dayaxa Dione ee meeraha Raage.
    dayaxa Dione ee meeraha Raage.
  • dayaxa Mimas ee meeraha Raage.
    dayaxa Mimas ee meeraha Raage.
  • dayaxa Hyperion ee meeraha Raage.
    dayaxa Hyperion ee meeraha Raage.

Qoraalo La Mid ah

Xigasho

  1. ↑ 173 dayax oo ku meeraysta meerayaasha Bahda Qoraxdu Midaysay, iyo sideed kale oo ku wareega dunida yaryar
  2. ↑ Whipple, Fred. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 52 (2): 565–863. Bibcode:1964PNAS...52..565W. PMC 300311free to read. PMID 16591209. doi:10.1073/pnas.52.2.565 //www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC300311.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  3. ↑ Cirjeex waa kan leh tirada ugu badan daxayada ee Bahda Qoraxdu Midaysay
  4. ↑ Schneider, Jean (16 January 2013). http://exoplanet.eu/catalog.php. Soo qaatay 2013-01-15.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  5. ↑ Ceres ma lahan wax dayax ah
  6. ↑ Bluto waxay 5 dayax oo wareega.
  7. ↑ Goldstein, Bernard R. Journal for the History of Astronomy. 28 (1): 1–12. Bibcode:1997JHA....28....1G.  Maqan ama ebar |title= (caawin)
  8. ↑ weeyn dhamaan dayaxyada meereyaasha Bahda Qoraxdu Midaysay
  9. ↑ Ptolemy; Toomer, G. J. . Princeton University Press. ISBN 978-0-691-00260-6.  Cite wuxuu adeegsadaa barameter hoos u dhaca |coauthors= (caawin); Maqan ama ebar |title= (caawin)
  10. ↑ Cirjeex waa kan leh tirada ugu badan daxayada ee Bahda Qoraxdu Midaysay, wuxuuna leeyahay 67 dayax
  11. ↑ Raage waa kan labaad ee leh tirada ugu badan daxayada ee Bahda Qoraxdu Midaysay
  12. ↑ Uraano (Uranus) wuxuu leeyahay tirada sadexaad ee ugu badan bahda qoraxdu midaysay
  13. ↑ Docay (Neptune) wuxuu leeyahay tirada afaraad ee ugu badan Bahda Qoraxdu Midaysay
  14. ↑ "Bluto oo wakhtiyadii hore loo aqoonsanaa ineey tahay meeraha 9aad"
Waxaa laga keenay "https://so.wikipedia.org/w/index.php?title=Dayaxa_meere&oldid=266912"