Surinam (nizozemska kolonija)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
.svg)
Kolonija Surinam ili Nizozemska Gijana (nizozemski: Kolonie Suriname ili Nederlandse Guiana) bila je od 1667. kolonija Nizozemske Republike u Južnoj Americi, a nakon nje i njezinih nasljednica do 1954., iako je Nizozemska nastavila vladati sve do 1975. kad je Surinam postao nezavisan.[1]
Privi Evropljani koji su stigli do tadašnje Divlje obale (današnji Surinam), bili su avanturisti koji su tražili mitski El Dorado.[2] Ali je prvo trajno evropsko naselje u Surinamu osnovala je grupa britanskih plantažera sa svojim robovima 1651.[1]
Njih je oko 300 u tu avanturu poveo tadašnji guverner Barbadosa -Francis Willoughby, umjereni rojalist koji se nije htio vratiti u Englesku bojeći se osvete Olivera Cromwella. Kolonija uz Rijeku Surinam dobro je napredovala naročito kad se u nju doselilo puno protjeranih Nizozemaca i Židova iz Portugalskog Brazila.[2]
Za vrijeme Drugog englesko-nizozemskog rata nizozemska flota od tri broda zauzela je tu koloniju u februaru 1667.[3] Novo stanje je ozakonjeno potpisivanjem mirovnog sporazuma u Bredi 1667., tim sporazumom se Nizozemska Republika odrekla kolonije Niew Amsterdam (današnji New York) u zamjenu za Surinam.[3]
Površinu te kolonije koja se prostirala između rijeka Corantijn na zapadu i Maroni / Marowijne na istoku, između britanske i Francuske Gvajane teško je odrediti jer su njene granice prema unutrašnjosti bile nejasne. Samo je uski niski pojas uz obalu bio naseljen i obrađen.[3] Kolonija je podijeljena na Staru (između rijeka Coppename i Maroni / Marowijne) i Novu koloniju, od Coppename do Corantijna. U Staroj koloniji se nalazila prijestolnica i jedini veći grad Paramaribo po ostatku kolonije plantaže koje su imale i po 600 robova.[3]
Kolonija je na samom startu bila vlasništvo države, koja ju je zbog problema oko upravljanja ubrzo prodala Nizozemskoj zapadnoindijskoj kompaniji za 260,000 guldena. Ta kompanija je 1/3 prodala gradu Amsterdamu a drugu Cornelisu van Aerssenu, pa je odtad djelovala kao akcionarsko društvo na čelu sa Cornelisom (1683-1688) .[3]
Za vrijeme Francuskih revolucionarnih (1799.-1802.) i kasnijih Napoleonskih ratova (1804.-15.), koloniju je okupirala Britanska kraljevska mornarica.[1]
Nakon sklapanja Amienskog mira kolonija je vraćena Ujedinjenoj Nizozemskoj i odtad su njom upravljali guverneri slani iz Nizozemske.[3]
Surinam se razvio u prosperitetnu koloniju, u kojoj je u prvo vrijeme šećer bio glavni izvozni artikl, a proizvodnja kave, kakaovca, pamuka, indiga i drva dobila je na važnosti tokom 18. vijeka.[1]
Sve do sredine 19. vijeka robovi, uglavnom iz Zapadne Afrike , činili su većinu stanovništva. Malobrobno evropsko stanovništvo se sastojalo od ljudi nizozemskog porijekla, ali bilo je i Francuza, Njemaca i Britanaca i Židova koji su došli iz Portugala, Španjolske i Italije preko Brazila.[1]
Od 1853. počeli su dolaziti najamni radnici iz Kine i sa otoka Madeire da rade na plantažama. Dobar dio njih se vremenom se počeo baviti maloprodajom u vlastitim malim dućanima. Kad je u julu 1863. ukinuto ropstvo, zamjenjeno je perfidnom odlukom kolonijalne vlade, da bivši robovi moraju još deset godina raditi na dotadašnjim plantažama kako bi ispunili ugovornu obavezu.[1] I pored tog to se pokazalo nedovoljnim, pa se počelo uvoziti ugovorne radnike iz Indijskog potkontinenta i sa Otoka Jave.
I pored svih napora da se održi ekonomija bazirana na plantažnom ratarstvu, to nije uspjelo jer su jedna po jedna počele bankrotirati pritisnute povećanim troškovima radne snage i smanjenom potražnjom.[1] Ipak je 1877. još bilo 310 plantaža, koje su imale 11,831 hektara, ali samo oko 51,500 stanovnika i poprilici oko 8,000 odbjeglih robova Marona (procjena iz 1878.)[3]
Američka kompanija Alcoa započela je 1916. eksploataciju novootkrivenih rezervi boksita, glavnu sirovinu za proizvodnju aluminija. To je potaklo 1939. i nizozemsku rudarsku kompaniju Billiton da i ona pokrene posao u koloniji.[1]
Nakon Drugog svjetskog rata oživio je nizozemski interes za Surinam pa je od 1948. počela značajnije investirati i dozvolila ograničenu autonomiju.[1]
U to vrijeme je pitanje biračkog prava postalo je katalizator političke mobilizacije. Osnovane su prve političke partije, i to većinom na rasno-etničkoj bazi. Kreolska elita svijetlije kože, protivnik općeg prava glasa, osnovala je Surinamsku nacionalnu partiju (Nationale Partij Suriname; NPS) i Progresivnu Surinamsku narodnu partiju (Progressieve Suriname Volkspartij; PSV) namjenjenu kreolskim radnicima.[1] Javanci i ostali južnoazijci okupili su se oko Ujedinjene reformske partije, kasnije nazvane Progresivna reformska partija (Vooruitstrvende Hervormde Partij; VHP]) i Indonezijske seljačke partije, kasnije Partija nacionalnog jedinstva i solidarnosti (Kerukunan Tulodo Pranatan Inggil, KTPI). Opće pravo glasa uvedeno je 1948.[1]
Zakonom o promjeni ustava Kraljevine Nizozemske iz oktobra 1954. Surinam je zajedno sa Nizozemskim Antilima postao sastavni dio Nizozemske uz napomenu da će to trajati do 25. novembra 1975. kad će Surinam postati nezavisan i prekinuti sve zakonske veze sa Nizozemskom.[4]
Nakon što je 1954. Surinam dobio autonomiju u unutarnjim poslovima, razvojna pomoć iz Nizozemske stalno se povećavala. Surinam je 1964. postao pridruženi član Evropske ekonomske zajednice (EEZ), pa je primao pomoć iz fondova EEZ-a. I pored toga ekonomija je stagnirala, izuzev sredinom 1960-ih, kada je radikalno povećana proizvodnje glinice i aluminija.[1]
Kad je koalicija partija NPS-a, PSV-a, KTPI-a i novoosnovane ljevičarske Nacionalističke republikanske partije (Partij Nationalistische Republiek; PNR), pobijedila na izborima 1973. postalo je jasno da će Surinam prekinuti sve veze sa Nizozemskom i postati nezavisan, i pored otpora južnoazijata koji su se bojali dominacije Kreola.[1]
To se i desilo 25. novembra 1975. kad je Surinam i službeno proglasio nezavisnost.
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 „History of Suriname” (engleski). Encyclopaedia Britannica. Pristupljeno 30.11. 2022.
- ↑ 2,0 2,1 „Brief History” (engleski). The British Empire. Pristupljeno 30.11. 2022.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 „Suriname (De kolonie)” (nizozemski). Ensie Encyclopedie. Pristupljeno 30.11.2022.
- ↑ „Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden” (nizozemski). Wettenbank. Pristupljeno 30.11.2022.
