Stari Ledinci
| Stari Ledinci | |
|---|---|
|
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Južnobački |
| Grad | Novi Sad |
| Gradska opština | Petrovaradin |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2022) | ▲ 934 |
| Gustina stanovništva | 125* st./km² |
| Geografija | |
| Koordinate | 45°12′23″N 19°48′08″E / 45.2065°N 19.802166°E |
| Površina | 19,7* km² |
  Stari Ledinci Stari Ledinci (Srbije) | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 021 |
| Registarska oznaka | NS |
Koordinate: 45° 12′ 23" SGŠ, 19° 48′ 08" IGD
Stari Ledinci, takođe poznati i kao Ledinci, su selo u Srbiji. Stari Ledinci se nalaze u opštini Petrovaradin, jednoj od dve opštine koje čine grad Novi Sad. Po zadnjem popisu iz 2002, Stari Ledinci imaju 817 stanovnika, od kojih su većina Srbi.
Selo se geografski nalazi u Sremu, ali je deo Južnobačkog okruga. Postoje dva sela sa imenom Ledinci: Stari Ledinci i Novi Ledinci. Danas se ime Ledinci zvanično koristi za Nove Ledince, dok se drugo selo zvanično zove Stari Ledinci. Oba sela se nalaze u opštini Petrovaradin, na obroncima Fruške Gore.
U blizini Starih Ledinaca postoje dokazi prisustva Rimljana iz vremena imperatora Proba, koji govore da su oni u blizini današnjeg ledinačkog majdana „Srebro“ iz jednog rudokopa vadili plemenite metale za potrebe kovnice novca u Sirmijumu.
Selo je verovatno osnovano u 13. veku. Prema predanju, prvobitno naselje se nije nalazilo u dolini Tavnog potoka (na mestu današnjih Starih Ledinaca), već na ledinama na dunavskoj ravni kraj kameničkog atara, usled čega je dobilo naziv Ledinci. Kada su 1242. Tatari upali u Srem, pljačkali i palili kuće i ubijali stanovništvo, Ledinčani su se povukli u guste šume i na delu atara zvanom Selište izgradili privremena staništa (koja su prerasla u trajno naselje), a u strahu od nove pljačke i pokolja nisu se više vraćali na obalu Dunava. Prema podacima iz 1372. godine, područje u okolini Ledinaca je nazivano „srpski kraj“, dok je po podacima iz 1438. godine ovaj prostor bio nastanjen „šizmaticima“ (pravoslavnim hrišćanima). Krajem 15. veka, ovaj kraj pripada srpskim despotima Jovanu i Đorđu Brankoviću. Despot Jovan Branković (1496—1502) je poklonio ovo selo Rakovačkom manastiru. Srbi koji su živeli na ovom području pominju se i za vreme bune Đerđa Dože, 1514. godine.
Prilikom otomanskog osvajanja Srema u 16. veku, naselje Selište je spaljeno, a izbeglo stanovništvo je izgradilo treće naselje na lokalitetu Klisa (deo današnjih Starih Ledinaca). Međutim, u toku jednog ratnog pohoda, Turci su spalili i ovo naselje, tako da je potom sagrađeno i četvrto naselje, pod Malim bregom, nedaleko od Klise, a iz ovog poslednjeg naselja nastali su današnji Stari Ledinci. Za vreme Otomanske vlasti, u 17. veku, gospodar Ledinaca bio je Solak Mehmed-aga, otomanski spahija. Postoji i mišljenje da je redosled naseljavanja lokaliteta na Klisi i Selištu bio obrnut, tako da je, prema ovim tvrdnjama, naselje na Klisi starije od onog na Selištu. U naselju na Selištu postojala je crkva posvećena svetom Prokopiji. Prema nekim izvorima, na današnjem lokalitetu Starih Ledinaca je u srednjem veku postojalo naselje pod imenom Dumbovo.
Ledinci su ponovo stradali, razarani i spaljivani prilikom Austrijsko-turskih ratova. Od kraja 17. veka selo je pod upravom Habzburške Monarhije. Habzburške vlasti su imale problema sa prikupljanjem poreza u selu, jer su, prema jednom poreskom izveštaju iz prve polovine 18. veka, stanovnici ovog regiona bili „slobodni Srbi (Freie Ratzen), po prirodi veoma nepokorni i prkosni. Oni stalno izbegavaju susrete sa predstavnicima vlasti, te je sa njima vrlo teško izaći na kraj." Početkom 18. veka, na ovom prostoru je zabeleženo postojanje dva naselja, jedno se nazivalo Ledinci, a drugo Sentić. Oba mesta su pripadala Karlovačkom vlastelinstvu, a od 1736/1737. godine deo su vojne granice. Prilikom priključenja vojnoj granici, naselje Sentić je spojeno sa Ledincima. Prema popisu iz 1736/1737. godine, stanovnici Ledinaca bili su isključivo Srbi. Neki stanovnici naselja vode poreklo i od izbeglica sa Kosova i drugih krajeva Srbije, koji su u ovaj kraj došli 1690. godine prilikom velike seobe Srba koju je predvodio patrijarh Arsenije Čarnojević. U Ledince se krajem 18. veka naselio i deo izbeglica iz Srbije, posle propasti Kočine krajine.
Već početkom 19. veka, u selu je radila škola, u kojoj su prvi učitelji bili ledinački sveštenici i rakovački kaluđeri, a tokom 1842. godine izgrađen je i prvi vodovod. U vreme revolucije 1848. godine, došlo je do oružane intervencije mađarske vojske protiv stvaranja Srpske Vojvodine i Ledinčani su učestvovali u odbrani Sremske Kamenice. Tada je formiran vojni logor i u Ledincima, sa zadatkom da čuva desnu obalu Dunava od upada mađarske vojske. Godine 1866. izbio je u Ledincima veliki požar, usled neopreznosti kod pečenja rakije. Tom prilikom je izgorela skoro polovina sela. Ukidanjem vojne granice 1881. godine, Ledinci su pripojeni civilnoj upravi provincijala. 1898. godine u selu je osnovana zemljoradnička zadruga pod nazivom Prva srpska zemljoradnička zadruga. Početkom 20. veka, u Ledincima je otvorena čitaonica, a 1913. godine je osnovano Prvo ledinačko tamburaško društvo, da bi potom bili formirani hor i dramska sekcija, kao i recitatorska grupa. Hor je bio najmasovniji. Imao je 35 redovnih članova i nazvan je Prvo ledinačko pevačko društvo. Mada politički život, ako se izuzme aktivnost Socijaldemokratske stranke, nije bio razvijen, delovalo je nekoliko političkih struja. Bilo je demokrata, radikala i nezavisnih. Među socijaliste je više puta dolazio Vasa Pelagić i na njih imao jak uticaj. Mada su politički bili rascepkani, kada su u pitanju bili jugoslovenstvo, borba za autonomna prava Vojvodine ili oslobodilačka borba Srbije, Ledinčani su bili jedinstveni. Svoje simpatije prema Srbiji nisu krili ni pred austrougarskim vlastima, koje su ih za „drsko ponašanje“ hapsile, kažnjavale i maltretirale.
Kada je 1914. godine došlo do mobilizacije za rat protiv Srbije, Ledinčani su bili spremni na sve da ne bi išli u rat protiv srpskog naroda. Vlastima je raspoloženje vojvođanskih Srba bilo dobro poznato, pa su sve one u koje se sumnjalo da su protivnici rata protiv Srbije hapsili i internirali. Neki Ledinčani su mobilisani u Austrougarsku vojsku i upućeni na ruski front, gde se većina njih predala Rusima prilikom prvih sudara u Galiciji. Iz Rusije su kao dobrovoljci odlazili na Solunski front. Mobilizacija Ledinčana uspela je austrougarskim vlastima samo u prvom naletu. Kasnije, većina se na razne načine izvukla, i to najčešće na lekarskim komisijama. Neki od njih su se sklanjali u šumu i po bazama, gde ih vojne i civilne vlasti nisu mogle pronaći. Mnogi koji su već bili u vojsci dezertirali su pod punom ratnom opremom i okupljali se na Fruškoj gori. Bili su to "zelenokadrovci", koji su predstavljali ozbiljnu opasnost za pozadinu austrougarskih frontova. Ledinački zelenokadrovci su u toku celog rata više boravili u selu nego u šumi, a u šumu bi se povlačili samo kad bi im zapretila opasnost. Što je rat bio bliži kraju postajali su sve aktivniji, a pred kraj rata izabrali su i svog vođu - Paju Radovanovića, koga su nazvali vojvoda Micko. Kada je došlo do proboja Solunskog fronta i gotovo bezglavog povlačenja austrougarske vojske, Ledinčani, predvođeni vojvodom Mickom, više puta su uspešno presretali i razoružavali austrougarske vojnike. U jednom slučaju, Ledinčani su odustali od razoružavanja jedne poveće grupe austrougarskih vojnika, jer im je jedan od pripadnika ove grupe objasnio da on i njegovi drugovi nisu neprijatelji, već Česi, odnosno Sloveni kao i Srbi i da im je oružje koje nose potrebno da bi se i oni oslobodili od austrijske i ugarske vlasti i stvorili svoju državu. Prihvatajući ovo objašnjenje, vojvoda Micko ih je pustio da idu.
Od decembra 1918. godine, selo je deo Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca (kasnije nazvanog Kraljevina Jugoslavija). U Drugom svetskom ratu selo je okupirano od strane takozvane Nezavisne Države Hrvatske. Od prvih dana okupacije Ledinčani su se na razne načine borili protiv ustaša i nemačkih okupatora. U vojvođanskim partizanskim jedinicama poginulo je 85 boraca, a od fašističkog terora stradalo je u Jasenovcu, Sremskoj Mitrovici, zemunskom Sajmištu i samom selu preko 200 meštana. Selo je privremeno oslobođeno u maju 1942. godine, zbog čega je u njega dovedena jedna četa ustaša iz Sremskih Karlovaca, posle čijih tortura i ispitivanja je jedan deo stanovništva završio u Jasenovačkom logoru. Zbog akcija pokreta otpora, nove jedinice petrovaradinskih i kameničkih ustaša sprovodile su nove terore, tako da se avgusta 1942. godine skoro celo stanovništvo sklonilo u šumu. Posle toga su započele velike ofanzive fašista na Frušku goru, usled čega je dobar deo stanovništva pohapšen ili pobijen. Zbog nesigurnosti usled konstantnog dejstva pokreta otpora, okupatorska uprava Ledinaca je izmeštena iz sela na put Kamenica - Beočin. Kako su vremenom Ledinci postali čvrsto uporište otpora, u oktobru 1943. godine selo je opkolila fašistička vojska sastavljena od nemačkih fašista, ustaša i Čerkeza. Deo stanovništva je uspeo pobeći, a veliki deo naroda je pohapšen i transportovan u logore, gde je većina tragično skončala život. Tada je do temelja spaljeno čitavo selo, a posebno je povedeno računa da se prilikom paljenja crkve Svetog Nikole spali i kompletna arhiva mesta.
Posle rata (1946-1951. godine), selo je obnovljeno ali na novoj lokaciji bliže Dunavu (na brdu Kruša) i nazvano je Novi Ledinci, dok je za lokalitet predratnih Ledinaca odlučeno da dobije neke druge namene, te je sprečavano nastanjivanje istog. Međutim, deo stanovništva se vratio na lokaciju Starih Ledinaca, tako da je i ovo selo postepeno obnovljeno. Sedamdesetih godina u Stare Ledince počinju da se doseljavaju novi stanovnici, mahom iz Bosne, koji kupuju zemlju i placeve i grade nove kuće. Tokom Jugoslovenskih ratova (1991-1995), ovde se naselio i deo izbegličkog stanovništva.
Od 1886. do 1936. godine, selo je pripadalo Iriškom srezu, a od 1936. do 1946. godine Karlovačkom srezu. Do 1980. godine, Stari i Novi Ledinci su činili jednu mesnu zajednicu u sastavu Novosadske opštine, a tada su formirane dve posebne mesne zajednice.
U naselju Stari Ledinci živi 644 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 36,8 godina (37,3 kod muškaraca i 36,2 kod žena). U naselju ima 267 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,08.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima, a u poslednjim popisima, primećen je porast u broju stanovnika. Pre Drugog svetskog rata, u Starim Ledincima je živelo 1.776 stanovnika, a zbog stradanja sela u ratu, broj stanovnika se znatno smanjio. Iako je u posleratnom periodu u selu zabeležen porast žitelja, broj stanovnika iz predratnog perioda još uvek nije dostignut.
Zanimljivo je da veći deo potomaka starosedelačkog stanovništva Starih Ledinaca danas živi u Novim Ledincima, dok u današnjim Starim Ledincima preovlađuje stanovništvo doseljeno u drugoj polovini 20. veka. Deo nekadašnjeg starosedelačkog stanovništva odselio se i u druga mesta, posebno u Futog, Bešku, Inđiju, Novi Sad i Sremsku Kamenicu.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Etnički sastav prema popisu iz 2002. | ||||
|---|---|---|---|---|
| Srbi | 711 | 86.39% | ||
| Jugosloveni | 19 | 2.30% | ||
| Hrvati | 16 | 1.94% | ||
| Mađari | 15 | 1.82% | ||
| Crnogorci | 3 | 0.36% | ||
| Slovenci | 2 | 0.24% | ||
| Muslimani | 2 | 0.24% | ||
| Ukrajinci | 1 | 0.12% | ||
| Slovaci | 1 | 0.12% | ||
| Romi | 1 | 0.12% | ||
| nepoznato | 7 | 0.85% | ||
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
| m | ž | |||
| ? | 4 | 1 | ||
| 80 | 3 | 3 | ||
| 75-79 | 4 | 4 | ||
| 70-74 | 10 | 10 | ||
| 65-69 | 21 | 18 | ||
| 60-64 | 21 | 27 | ||
| 55-59 | 27 | 17 | ||
| 50-54 | 42 | 38 | ||
| 45-49 | 38 | 38 | ||
| 40-44 | 28 | 27 | ||
| 35-39 | 32 | 28 | ||
| 30-34 | 28 | 25 | ||
| 25-29 | 25 | 39 | ||
| 20-24 | 32 | 27 | ||
| 15-19 | 25 | 31 | ||
| 10-14 | 23 | 24 | ||
| 5-9 | 33 | 33 | ||
| 0-4 | 19 | 18 | ||
| prosek | 37.3 | 36.2 | ||
|
|
|
|
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija | Proizvodnja i snabdevanje... | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 180 | 6 | - | 26 | 41 | 1 | 28 | 19 | 2 | 13 |
| Ženski | 117 | 2 | - | 2 | 30 | 2 | 2 | 16 | 2 | 2 |
| Oba | 297 | 8 | - | 28 | 71 | 3 | 30 | 35 | 4 | 15 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 3 | 5 | 10 | 2 | 12 | 5 | - | - | 7 | |
| Ženski | 1 | 6 | 7 | 8 | 35 | 1 | - | - | 1 | |
| Oba | 4 | 11 | 17 | 10 | 47 | 6 | - | - | 8 |
Posle Drugog svetskog rata, sa razvojem Novog Sada i naselja u okolini grada, sa sremske strane Dunava su se pojavile popularne lokacije za rekreaciju i izgradnju vikend naselja. Jedno od takvih vikend naselja niklo je i na lokalitetu Klisa u Starim Ledincima, a objekata vikend stanovanja ima i u drugim delovima sela. Sve do nedavno, ovi objekti vikend stanovanja činili su više od polovine objekata u Starim Ledincima, a u novije vreme odnos stambenih jedinica prema jedinicama vikend stanovanja iznosi 2/3 prema 1/3.
Stari Ledinci imaju zgradu Mesne zajednice, ambulantu, dečji vrtić, četiri prehrambene prodavnice, dve kafane i novinski kiosk. U šumi, u blizini Starih Ledinaca, nalazi se vojna baza Vojske Srbije sa podzemnim aerodromom.
U Starim Ledincima se nalaze sledeći verski objekti:
- Pravoslavni hram Prenosa moštiju svetog Nikolaja. Hram potiče iz srednjeg veka, a obnavljan je 1829. i 1866. godine. Spaljen je od strane ustaša 1943. godine, da bi obnova počela 1987. godine.
- Manastirsko crkvište crkve svetog Đorđa - ostaci nekadašnjeg pravoslavnog manastira Savinac sagrađenog u vreme vladavine dinastije Nemanjić. Od 1998. godine se, u maju mesecu, u razrušenom hramu održavaju liturgije, kojima prisustvuje i najviše sveštenstvo sremske eparhije, na čelu sa Episkopom sremskim. U ostacima crkve su se još u drugoj polovini 20. veka mogle videti vizantijske freske. Na ulazu se dobro prepoznavala ikona svetog Đorđa, dok je pred samim dverima bila ikona svetog Simeona Mirotočivog (srpskog kralja Stefana Nemanje). Sama crkva je zidana u vizantijskom stilu.
- U blizini Starih Ledinaca nalazi se i monaška isposnica, zaštićeni spomenik kulture. Ovo je jedina isposnica u Vojvodini, a izgradili su je monasi rakovačkog manastira početkom 18. veka.
Stanovništvo se ovde od davnina bavi vinogradarstvom, voćarstvom i stočarstvom, a u poslednje vreme je u ekspanziji i pčelarstvo. Ledinčani su bili poznati po svojim podrumima, gde se uvek moglo dobiti dobro vino. U novije vreme, Stari Ledinci su pretežno radničko naselje, dok je agrarna proizvodnja uglavnom dopunsko zanimanje radnika. U blizini naselja postoji majdan kamena „Srebro“, koji u odnosu na ukupnu populaciju zapošljava mali deo stanovništva. Većina zaposlenih je orijentisana na rad u privredi Novog Sada.
U blizini Starih Ledinaca se nalazi Ledinačko jezero, koje je postalo nezaobilazna turistička destinacija i popularno mesto za odmor brojnih Novosađana. U ataru Starih Ledinaca se nalazi i Popovičko jezero, a ostali značajni turistički lokaliteti su Perina pećina (nekadašnji rudnik zlata), kao i dve turske česme. U turističko-rekreativnu ponudu Starih Ledinaca takođe spadaju planinarenje i lov. Samo naselje se nalazi na području Nacionalnog parka Fruška gora, a kroz Stare Ledince prolazi i trasa Fruškogorskog maratona. Posebnu atrakciju Starih Ledinaca predstavljaju pijaći izvori mesta i okruženja, o čijoj lepoti i bogatstvu je pevao pesnik Jovan Jovanović Zmaj, koji je tri godine ovde službovao, kao seoski lekar.
Gradski autobus broj 76 vozi do Starih i Novih Ledinaca. [1] Arhivirano 2007-03-10 na Wayback Machine-u
- ↑ Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, maj 2004, ISBN 86-84433-14-9
- ↑ Knjiga 2, Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Beograd, februar 2003, ISBN 86-84433-01-7
- Monografija Starih Ledinaca, Novi Sad, 1998.
- Miloš Lukić, Ledinačke vatre, Novi Sad, 1982.
- Selo Stari Ledinci Arhivirano 2009-01-15 na Wayback Machine-u
- Ledinačko jezero Arhivirano 2008-12-20 na Wayback Machine-u
-
Panorama Starih Ledinaca -
Kancelarija Mesne zajednice i Dom zdravlja u Starim Ledincima -
Centar Starih Ledinaca -
Centar Starih Ledinaca -
Ulica u Starim Ledincima -
Ulica u Starim Ledincima
